خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: حادثه اخیر تالش بحث‌های مختلفی را خصوصاً در فضای مجازی برانگیخته است. نکته جالب در مباحث مجازی این است که بسیاری از افرادی که همواره قصاص را حکمی غیر انسانی معرفی می‌کردند، این بار خواهان قصاص شده اند.
این بحث که چرا پدر برای قتل فرزند قصاص نمی‌شود، ابعاد فقهی و روایی خاصی دارد که در گزارش پیش رو در گفتگو با دو کارشناس دینی به آن پرداخته شده است؛
حجت الاسلام حسین کامکار، طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و استاد حوزه علمیه مشکات در این باره به خبرنگار مهر گفت: مطابق شریعتِ اسلامی، والدین، مجاز نیستند که به هر صورتی با فرزندان خویش رفتار کنند یا آنان را به قتل برسانند. قرآن کریم با رسمِ «فرزندکشی» که در مواردی در شبه‌جزیره رخ می‌داد، مخالفت‌های اکیدی کرده و آن را «خِطء کبیر» خوانده است.
وی اظهار داشت: همچنین در احادیثِ فریقین، با اسنادِ نسبتاً خوبی از نبیّ اسلام (ص) نقل شده است که «أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ»، اما پس‌زمینه این جمله، یک پس‌زمینه مالی و اقتصادی است، به این معنا که وقتی پدر، فقیر شده و احتیاجِ مالی دارد می‌تواند از مال فرزند، استفاده نماید. نمونه‌ای از این روایات بدین شرح است:
رَوَی الْحُسَیْنُ بْنُ أَبِی الْعَلَاءِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ۷: مَا یَحِلُّ لِلرَّجُلِ مِنْ مَالِ وُلْدِهِ؟ قَالَ ۷: قُوتُهُ بِغَیْرِ سَرَفٍ إِذَا اضْطُرَّ إِلَیْهِ؛ قَالَ فَقُلْتُ: لَهُ فَقَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ۶ «أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ»؟ فَقَالَ ۷: إِنَّمَا جَاءَ بِأَبِیهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ۶ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا أَبِی وَ قَدْ ظَلَمَنِی مِیرَاثِی مِنْ أُمِّی فَأَخْبَرَهُ الْأَبُ أَنَّهُ قَدْ أَنْفَقَهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ «أَنْتَ وَ مَالُکَ لِأَبِیکَ» وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ الرَّجُلِ شَیْءٌ أَ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ ۶ یَحْبِسُ أَباً لِابْنٍ. (من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۱۷۷) حسین‌بن‌أبی‌العلا گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم: آیا از مال فرزند بر پدر چیزی حلال است؟ فرمود: در صورتی که چارهای نداشته باشد به اندازه خوراکش بدون زیادهروی اشکالی ندارد، راوی گوید: از ایشان پرسیدم پس اینکه رسول خدا (ص) فرموده: «أنت و مالک لابیک» چه می‌شود؟ فرمودند: موضوع این بود که فرزندی پدرش را به شکایت نزد رسول (ص) آورد و گفت: یا رسول اللَّه، این پدر من است و در میراث مادرم به من ستم کرده، پدر گفت: من آن را هزینه زندگی خودم و او کردم، اینجا بود که رسول خدا (ص) فرمود: «تو و اموالت از آن پدرت هستید» و پدر مالی نداشت تا رسول خدا (ص) بستاند و به فرزند دهد، آیا می‌گوئی آن حضرت پدر را برای پسر به زندان افکند؟!
قرآن کریم با رسمِ «فرزندکشی» که در مواردی در شبه‌جزیره رخ می‌داد، مخالفت‌های اکیدی کرده و آن را «خِطء کبیر» خوانده است
وی افزود: توجیه این مسأله نیز در برخی روایات، چنین ذکر شده که به جهتِ مسئولیتِ مالی که بر عهده پدر گذاشته شده است و اگر پدر معیشت فرزند را در کوچکی و بزرگی تأمین نکند، بازخواست می‌گردد، این منصفانه نیست که در حالِ احتیاج، نتواند از مال فرزند استفاده نماید.
اما حکمِ محل بحث این است که پدر، برای فرزند کشته نمی‌شود. درباره حکم مذکور، بین اهل‌سنت سه دیدگاه وجود دارد: دیدگاه مشهور (شافعی، سفیان ثوری، اصحاب رأی، اوزاعی، اسحاق بن راهویه): پدر برای فرزندش کشته نمی‌شود. دیدگاه اقلیت (ابن نافع، ابن عبدالحکم، ابن‌المنذر): پدر قصاص می‌شود، چرا که پدر، حُرّ است و قرآن کریم می‌فرماید: «الحُرّ بالحرّ» و دیدگاه مالک بن انس این است که اگر با شمشیر فرزندش را زده باشد کشته نمی‌شود، ولی اگر فرزند را سر بریده باشد قصاص می‌شود.
حجت الاسلام کامکار گفت: ظاهراً درباره این حکم، بین شیعیان، اختلاف نظری وجود ندارد و روایات متعددی درباره مسأله در دست است که پدر برای فرزند، کشته نمی‌شود. این درست است که در فقه شیعه پدر برای فرزند کشته نمی‌شود، اما سایر مجازات، مثل تعزیر حکومتی، دیه، کفاره جمع بر عهده اوست و در برخی از روایات، علاوه بر مضروب کردن شدید پدر، سخن از تبعید او نیز به میان آمده است.
وی با بیان اینکه فلسفه این حکم که چرا پدر برای فرزند کشته نمی‌شود، چندان واضح در متون حدیثی تشریح نشده است و در این باره تنها می‌توان گمانه‌زنی‌هایی داشت، گفت: مثل اینکه رابطه تکوینی و حقوقیِ پدر با فرزند در حدی است که گویا فرزند، پاره‌ای از وجودِ پدر است و همان‌طور که شخص را برای لطمه‌ای که به پاره وجودش زده قصاص نمی‌کنند، فرزند نیز به همین صورت است.
مطمئناً ما علاقه داریم که فلسفه احکام را بدانیم و پرسش از فلسفه احکام، امری مذموم نیست، بلکه می‌تواند بصیرت و فهمِ ما از شریعت را عمیق‌تر نماید، اما اگر اطلاعات کافی درباره فلسفه حکم شرعی به دست نیامد، در فرض اینکه دلایلِ اثباتِ اصلِ حکم تمام باشد مجوزی برای ترک حکم شرعی وجود ندارد و این مطلبی است که بین مجتهدان و علمای اسلام مورد وفاق است
این استاد حوزه علمیه ادامه داد: در رابطه با مادر، اختلاف‌نظرهایی بین عالمان اسلامی وجود دارد و برخی از اهل‌سنت قائلند که مادر نیز همانندِ پدر، برای فرزندش کشته نمی‌شود و عموم عالمان شیعه قائلند که مادر، همانند سایر خویشاوندان چون برادر و خواهر و … قصاص می‌گردد و حکم مذکور، به اجدادِ پدری اختصاص دارد، اما این مسأله ارتباطی با «مردسالاری» ندارد، چرا که «جد مادری» نیز «مرد» است، اما برخلافِ جدِ پدری قصاص می‌شود. تعبیرِ دقیقِ مردم‌شناختی از این وضعیت، «پدر تباری» است نه «مردسالاری» و بین این دو تفاوت‌های بسیاری هست. بسیاری از جوامعِ انسانی، «پدر تبار» هستند و تعداد انگشت‌شماری هم «مادر تبار» (و نه زن‌سالار). اسلام به مثابه یک فرهنگ، نه به‌کلی پدر تبار است و نه به‌کلی مادر تبار؛ بلکه در مواضع و احکام مختلف، مسأله متفاوت است.
وی در پایان سخنان خود گفت: مطمئناً ما علاقه داریم که فلسفه احکام را بدانیم و پرسش از فلسفه احکام، امری مذموم نیست، بلکه می‌تواند بصیرت و فهمِ ما از شریعت را عمیق‌تر نماید، اما اگر اطلاعات کافی درباره فلسفه حکم شرعی به دست نیامد، در فرض اینکه دلایلِ اثباتِ اصلِ حکم تمام باشد مجوزی برای ترک حکم شرعی وجود ندارد و این مطلبی است که بین مجتهدان و علمای اسلام مورد وفاق است.
حجت الاسلام والمسلمین داوود اسفندیاری، دانش آموخته کلام اسلامی نیز در این باره گفت: قرآن کریم درباره قتل (فرزند یا غیر فرزند) می‌فرماید: «و من یقتل مومنا متعمدا فجزاوه جهنم خالدا فیها وغضب الله علیه و لعنه و اعد له عذابا عظیما»، هر کس فرد با ایمانی را عمداً بکشد، مجازات او جهنم است، همیشه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌کند وعذاب بزرگی برای او آماده ساخته است. پس مجازات اخروی قتل فرزند هم بسیار بسیار سنگین است. در آیه دیگری می‌فرماید هر کس انسانی (فرزند و غیر فرزند) را بی گناه به قتل رساند مثل این است که تمام انسان‌ها را کشته (مائده ،۳۲) در آیات دیگری هم از قتل فرزندان نکوهش شده است، (انعام، آیه ۱۴۰)( تکویر، آیه ۸ و۹) (نحل، آیه ۵۸ و۵۹)...
وی با بیان اینکه قتل فرزند یا غیر فرزند از گناهان کبیره است که توبه از آن هم بسیار مشکل است، گفت: مجازات دنیوی قتل فرزند توسط پدر طبق روایات شریف، پرداخت دیه است، که الان طبق قانون بین ۳ تا ۱۰ سال حبس هم دارد.
به نظر می‌رسد ماجرای قتل دختری که با مردی فرار کرده بود و عدم قصاص پدرش فقط بهانه برای حمله به قوانین روح بخش اسلام است
وی افزود: توجه داشته باشید در کشورهای غربی در مقابل قتل اصلاً قصاص ندارند و فقط قاتل باید زندانی شود، این در حالی است که همیشه به ما می‌گویند قصاص خشن و غیر انسانی است، اما برای قتل دختری توسط پدرش و عدم قصاص او این همه آشوب درست کرده اند. به نظر می‌رسد ماجرای قتل دختری که با مردی فرار کرده بود و عدم قصاص پدرش فقط بهانه برای حمله به قوانین روح بخش اسلام است.
وی اظهار داشت: قتل فرزند توسط پدر کم اتفاق می‌افتد، مگر پدر دچار بیماری روانی باشد یا دختر گناه بزرگی مرتکب شده باشد. ما حکمت و علت احکام دین را در اکثر موارد نمی‌دانیم، عقل ما نمی‌تواند درک کند یک عمل خوب یا بد، چه مصالح یا مفاسد دنیوی و اخروی، روحی و روانی، فردی و اجتماعی و … دارد.
وی در پایان گفت: یکی از انگیزه‌های قصاص، جلوگیری از ترویج گناه (قتل) در جامعه است در حالی که اگر پدر قصاص نشود خیلی تأثیری در رواج قتل فرزند ندارد، چرا که کمتر پدری چنین جنایتی مرتکب می‌شود. قصاص پدر و کشتن او، هیچ کمکی به خانواده مقتول نمی‌کند و بر مصیبت آنها می‌افزاید، با اعدام پدر توان اقتصادی خانواده او هم ضربه شدیدی می‌خورد.