به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین سید قاسم رزاقی موسوی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در این طرح سعی کردیم که به ویژگی‌ها و در واقع، زندگانی شیعیان در دوره امام باقر (ع) پرداخته شود که غیر از مباحث مقدماتی، به پیشینه آن و بررسی منابع می‌پردازیم.
وی گفت: این اثر در چند محور عمده بررسی شده است: یکی، بحث وضعیت علمی و فرهنگی شیعیان در دوره امام باقر (ع) است که طبیعتاً با توجه به فضایی که بعد از قیام سیدالشهدا (ع) و فراهم‌سازی مقدماتی از سوی امام سجاد (ع) برای برگرداندن اوضاع به لحاظ فرهنگی، برای امام باقر (ع) بوجود آمده بود، دوره امام محمد باقر (ع) از اهمیت خاصی برخوردار است؛ ما در این دوره شاهد روی کار آمدن و رونق گرفتن برخی حقایق بودیم که طبیعتاً این پروژه درصدد بود که مسائل مربوط به شیعیان بروز پیدا کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به برخی از مطالب این پروژه تصریح کرد: با توجه به تلاش‌هایی که امام باقر (ع) نسبت به اصحاب و شاگردان خود داشتند، مسئله تقیه، بداء، رجعت و برخی موضوعات دیگر و تحولاتی که در علم حدیث، فقه و کلام شیعیان ایجاد شده بود، سعی کردیم که در این فصل به آن بپردازیم.
وی افزود: در ادامه طبیعتاً به معرفی برخی از اصحاب خاص امام، البته اصحاب خاص به این معنا که شاگردان زیادی داشتند، اما برخی از آنها که به لحاظ تأثیرگذاری علمی - فرهنگی از اهمیت بیشتری برخوردار بودند را تحت عنوان معرفی اصحاب اندیشمند امام بررسی کردیم، که در دو بخش محدثان شیعی و فقهای شیعه را مورد بررسی قرار می‌دهد افرادی مثل جابر بن یزید، عبدالله بن ابی یعقوب، ابان بن تغلب، حمران بن اعین، عبدالملک و فقهایی مثل محمد بن مسلم، زراره، ابوتراره و ابوبصیر و دیگران را مورد بررسی قرار دادیم.
حجت الاسلام والمسلمین رزاقی موسوی اظهار کرد: در آخر بخش یک بحثی تحت عنوان «جریان شناسی علمی فرهنگی» داشتیم که طبیعتاً با توجه به فضای علمی و فرهنگی دوره، بدعت‌هایی که به هر حال دولت اموی در پیش گرفته بود و نقطه تقابلی که امام با شیعیان داشتند، سعی کردیم که این فضا و جریان‌های این دوره را مورد بررسی قرار دهیم.
وی با بیان این که در فصل بعدی این پروژه به وضعیت اجتماعی شیعیان پرداختیم، گفت: طبیعتاً متناسب با فضای علمی - فرهنگی، فضای اجتماعی شیعیان هم متفاوت بوده و ضمن اینکه یک مروری بر اوضاع اجتماعی دوره داشتیم، پراکندگی جغرافیایی شیعه، مناطق شیعه‌نشین و عواملی که برای گسترش شیعه در این دوره تأثیرگذار بوده و برخی از این موارد را مورد بررسی قرار دادیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به فرقه‌های شیعی در دوره مذکور تصریح کرد: همچنین به گونه‌شناسی فرقه‌های شیعی پرداختیم که قاعدتاً در این دوره ما می‌توانیم یک مقدار وجه متمایزی قائل شویم و فرقه‌های کیسانیه، بتریه و شیعۀ امامیه را در ۳ عنوان بررسی کردیم؛ شاید وجه شباهت‌هایی میان این فرقه‌ها باشد ولی طبیعتاً یک نقاط تمایزدهنده‌ای داشتند که ما این مباحث را در این قالب معرفی کردیم؛ یک گروه هم تحت عنوان اولاد، فرقه انحرافی منسوب به شیعه را با توجه به تأثیرگذاری های آنها در فضای فکری، فرهنگی و اجتماعی هم مورد توجه قرار دادیم.
وی مناسبات اجتماعی شیعیان را از دیگر مباحث این اثر عنوان کرد و افزود: بعد از معرفی و این فضاشناسی مربوط به گسترش شیعه، مناسبات اجتماعی شیعیان، جایگاهی که شیعیان در اجتماع، تعاملی شیعیان با غیر شیعیان و با شیعیان از فرقه‌های مختلف دیگر و مهمتر از همه، چالش‌هایی شیعیان به لحاظ زندگی اجتماعی با آنها مواجه بودند را مورد توجه قرار دادیم، مثلاً یکی از چالش‌ها گرایش به امامت محمد حنفیه و شکل گیری فرقه کیسانیه بود که به هر حال در رویکرد اجتماعی و زندگی اجتماعی شیعیان می‌توانست تأثیرگذار باشد.
حجت الاسلام والمسلمین رزاقی موسوی اظهار کرد: چالش دیگری که شیعیان داشتند، عمده شیعیان در این دوره در کوفه به سر می‌بردند و امام باقر (ع) در مدینه بودند که این بُعد مسافت و عدم ارتباط مستقیم با امام (ع) و نماینده‌ها می‌توانست تأثیرگذار باشد که این مبحث را به عنوان یک چالش مطرح کردیم.
وی با بیان این که زمینه‌های شکل‌گیری زیدیه، از دیگر چالش‌هایی بود که در این اثر به آنها پرداخته شده است، گفت: چون هنوز زیدیه شکل نگرفته بود اما زمینه‌ها، اندیشه‌ها، جاری شدن و مطرح شدن اندیشه‌های زیدیه از اینجا شکل می‌گیرد و یارگیری که زیدیه می‌خواست انجام بدهد، عنوان چالش‌هایی است که در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به جریان شناسی اجتماعی شیعیان تصریح کرد: جریان کیسانیه، جریان جابر بن یزید جعفی، جریان انقلابی زید بن علی بن حسین و جریان اعتدال‌گرایی شیعیان پیرو امام و نهایتاً جریان غلو و اصحاب منحرف امام را تحت عنوان «جریان‌های اجتماعی» مورد بررسی قرار دادیم.
وی درباره وضعیت سیاسی شیعیان افزود: در فصل بعدی، به وضعیت سیاسی شیعیان پرداختیم، به هر حال، جامعه‌ای که به لحاظ علمی، فرهنگی و اجتماعی از این تحولات برخوردار باشد، به لحاظ رویکرد سیاسی هم قاعدتاً با مشکلات و موانعی مواجه بود، از جمله اندیشه‌های سیاسی این دوره، عملکرد سیاسی شیعیان را هم مورد بررسی قرار دادیم که طبیعتاً متناسب با آن به جریان‌های سیاسی و جریان‌شناسی در علوم سیاسی شیعه نیز پرداختیم.
حجت الاسلام والمسلمین رزاقی موسوی اظهار کرد: جریان سیاسی کیسانیه عباسی، جریان سیاسی زیدی حسنی و جریان سیاسی اعتدال‌گرای امامیه را در فصل مربوط به جریان سیاسی بررسی کردیم.
وی با بیان این که در فصل آخر این اثر به وضعیت اقتصادی شیعیان در این دوره پرداختیم، گفت: اقتصاد جامعه اسلامی، بررسی مهمترین درآمدهای شیعیان از کشاورزی و تجارت و صنعت، چالش‌های اقتصادی شیعیان در جامعه و روابط اقتصادی بین شیعیان و امام (ع)، در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در این اثر سعی کردیم یک نگاه جامعی به وضعیت شیعیان از لحاظ علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی داشته باشیم که این مجموعه در واقع توضیحاتی درباره طرح شیعه در دوره امام باقر (ع) بوده است.
وی با بیان این که این پروژه، پروژه‌ای غیرقطبی است، افزود: کارهای نوشتاری این پروژه به اتمام رسیده و ان شاءالله بعد از انجام اصلاحات نهایی، در جلسه شورای پژوهشکده هم در مورد آن بحث می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین رزاقی موسوی اظهارکرد: این اثر در حدود ۲۵۰ صفحه تهیه شده که پس از تأیید شورای پژوهشی و انجام مراحل ویراستاری بزودی منتشر خواهد شد.