خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - عبدالحمید بیاتی: روایت رویترز از گزارش جدید دبیر خانه سازمان ملل متحد و همچنین گزارش وال استریت ژورنال درباره ارائه پیش‌نویس قطعنامه عدم همکاری ایران با آژانس، نشان می‌دهد که واشنگتن در عزم خود برای تمدید تحریم تسلیحاتی تهران و همچنین برچیدن آخرین ستون برجام کاملاً جدی است.
رویترز روز پنجشنبه اعلام کرد که به نسخه‌ای از گزارش تازه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، دست یافته است که در آن تاکید شده موشک‌هایی که سال گذشته در حمله به تأسیسات نفتی عربستان استفاده شدند، «منشاء ایرانی» داشتند.
آنتونیو گوترش به طور معمول هر شش ماه یک بار گزارشی درباره نحوه اجرای توافق هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل ارائه می‌دهد. در همین حال، «مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در توئیتی به این گزارش واکنش نشان داده و نوشته است: «ایران ادعاهای موجود در گزارش دبیرخانه سازمان ملل را رد می‌کند.»
مجید تخت روانچی با اشاره به اینکه «منشأ ایرانی» تسلیحات «یک مغالطه است»، نوشته است: «دبیرخانه فاقد ظرفیت، تخصص و دانش لازم برای انجام تحقیقات است.»
گزارش جدید آنتونیو گوترش هنوز منتشر نشده، ولی رویترز می‌نویسد: در این گزارش آمده که موشک‌های کروز یا بخشی از قطعات این موشک‌ها و پهپادهایی که در حمله به تأسیسات نفتی آرامکو و فرودگاه «ابها» عربستان استفاده شدند، شبیه تولیدات یک شرکت تجاری ایرانی هستند یا اینکه نشان فارسی دارند.
مجله آمریکایی جینز اعلام کرد که موشک قدس که یمنی‌ها به نمایش گذاشتند ساخت خود یمن است در همین زمینه، وزارت امور خارجه ایران نیز روز جمعه در بیانیه‌ای خبر خبرگزاری رویترز درباره گزارش اخیر دبیرخانه سازمان ملل متحد را رد کرده است.
در این بیانیه آمده است: «متهم‌سازی دولت‌ها با فرایندهای خودساخته و ضوابط خودسرانه بدعت خطرناکی است که مورد تأیید جامعه بین المللی نیست.»
این بیانیه اضافه کرده است که چنین گزارش‌هایی «شدیداً به اعتبار سازمان ملل متحد لطمه وارد خواهد ساخت.»
وزارت امور خارجه ایران از دبیرکل سازمان ملل خواسته است تا در راستای «سناریوی از پیش طراحی شده آمریکا برای جلوگیری از لغو محدودیت‌های تسلیحاتی ایران» حرکت نکند.
اشاره وزارت امور خارجه ایران به تلاش‌های دولت آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تهران است که ۲۷ مهرماه سال جاری به پایان می‌رسند.
آمریکا برای جلوگیری از پایان یافتن این تحریم‌های تسلیحاتی ایران پیش‌نویس قطعنامه‌ای را تهیه کرده و در اختیار روسیه و کشورهای غربی قرار داده است.
تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به عبارتی آخرین ستون باقی مانده در برجام را نیز فرو می‌پاشاند از همین رو اگر اروپایی‌ها قصد زنده نگه داشتن برجام را داشته باشند بعید است با توجه به مستندات قانونی با آمریکا همراه باشند.
برایان هوک، مسئول امور ایران در وزارت خارجه آمریکا روز ۲۰ خرداد با اشاره به تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مدعی شده بود که ایران در خط مقدم تأمین مالی تروریسم در جهان است و لغو تحریم‌های تسلیحاتی فرصتی برای جمهوری اسلامی پدید خواهد آورد تا منطقه را بی‌ثبات کند.
با این حال، چین و روسیه با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مخالفند و در این زمینه به سازمان ملل نامه نوشته‌اند. این دو کشور می‌گویند، آمریکا از برجام خارج شده و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند.
اما مقام‌های آمریکایی نسبت به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران ابراز اطمینان می‌کنند و می‌گویند که واشنگتن برای رسیدن به این هدف برنامه‌ریزی کرده است. مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، هم پیشتر گفته بود که برجام جدا از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است و این قطعنامه همچنان آمریکا را «مشارکت‌کننده» در توافق هسته‌ای می‌داند.
این اقدام آمریکا می‌تواند به اعتبار سازمان ملل نیز لطمه جدی وارد آورد. «ریچارد نفیو» عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا که در مذاکرات منجر به برجام نقش داشت، در این خصوص می‌گوید: [این اقدام واشنگتن] برای مخالفان برجام و کسانی که سازمان ملل را دوست ندارند، فرصتی طلایی است که با یک سنگ دو نشان بزنند. در بدترین حالت، برجام از بین می‌رود و سازمان ملل مهجور و خنثی می‌شود.
نفیو تاکید می‌کند که در صورت تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران یا فعال شدن مکانیسم ماشه، دیگر تا مدت‌ها هیچ قطعنامه تحریم در شورای امنیت سازمان ملل تصویب نخواهد شد، زیرا کشورهای دیگر مثل چین و روسیه همکاری نخواهند کرد.
علاوه بر این موضوع «لورنس نورمن»، خبرنگار وال استریت ژورنال در وین در حساب کاربری خود در توئیتر از وجود آشفتگی کامل در آستانه نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی میان اعضای این شورا خبر داده است.
این خبرنگار همچنین گفت: متوجه شده‌ام که آمریکا می‌خواهد قطعنامه‌ای را برای «محکومیت عدم همکاری ایران با آژانس» در این نشست ارائه دهد.
خبرنگار وال استریت ژورنال در عین حال افزوده است که این اقدام احتمالی آمریکا از حمایت برخی از اعضای مهم شورای حکام مانند روسیه و چین برخوردار نخواهد بود، و درباره مواضع اروپایی‌ها نیز جزئیاتی هنوز مشخص نشده است.
قطعنامه ۲۲۳۱ چیست؟
قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پس از ۱۲ سال گفتگو در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران با اعضای گروه ۱+۵ در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ توسط تیم مذاکره‌کننده از مسؤولان وزارت خارجه ایران موفق به توافق هسته‌ای با گروه ۱+۵ گردید. پس از آن این توافق در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۹۴ در شورای امنیت به رأی گذاشته شد که با تصویب آن در آن شورا تبدیل به قطعنامهٔ ۲۲۳۱ گردید که همراه با تصویب آن هر شش قطعنامه قبلی که علیه ایران صادر شده و منجر به تحریم‌های وسیع در رابطه با موضوع هسته‌ای علیه این کشور شده بود را ملغی کرد.
مورد دیگر در این رابطه آنکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از ایران می‌خواهد («Call upon») از توسعه نوع خاصی از موشک‌ها اجتناب کند. «Call upon» هم یک قاعده از لحاظ قانونی الزام آور نیست.
بدون شک همزمانی این گزارش و تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران نمی‌تواند تصادفی باشد به عبارت دیگر به نظر می‌رسد که گوترش به نوعی تبدیل به آلت دست آمریکا شده و در این راه قطعاً دلارهای سعودی نیز نقش ویژه ای را ایفا کرده‌اند
لفظ Call upon در قطعنامه ۲۲۳۱ در حالی است که قطعنامه پیشین که لغو نیز شده یعنی قطعنامه ۱۹۲۹ در مورد برنامه موشکی ایران عنوان شده بود که «شورای امنیت سازمان ملل تصمیم می‌گیرد که ایران نباید فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته باشد، در قطعنامه ۲۲۳۱ این لحن تغییر کرده است. در این قطعنامه عنوان شده است که «شورای امنیت سازمان ملل از ایران می‌خواهد» که فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک نداشته باشد.
طبق بند پنجم از پیوست «ب» قطعنامه ۲۲۳۱ ،پنج سال پس از «روز قبول توافق» موسوم به «adoption day» یا تا تاریخی که آژانس گزارشی در تأیید «نتیجه گیری گسترده تر» از برنامه هسته‌ای ایران ارائه دهد، تحریم‌ها علیه عرضه، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی متعارف یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی به ایران یا برای استفاده در داخل ایران یا در جهت منافع ایران رفع می‌شود و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند، به ایران بلامانع خواهد شد.
از سوی دیگر ماده ۶ پیوست ۵ برجام به تعریف «روز قبول توافق» یا «adoption day» پرداخته و آن را ۹۰ روز پس از تأیید برجام از سوی شورای امنیت سازمان ملل توسط قطعنامه ۲۲۳۱ می‌داند. با این حساب، آخرین مهلت اجرای تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی ایران طبق قطعنامه ۲۲۳۱، ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۰) خواهد بود
عاملی برای فریب جامعه جهانی و سو استفاده از سازمان ملل
یکسال بعد از حمله به تأسیسات نفتی عربستان و با وجود آنکه انصارالله یمن به صراحت مسئولیت آن حملات را برعهده گرفته آنتونیو گوترش در گزارشی مدعی شده که موشک‌های مورد استفاده در این حملات منشأ ایرانی داشته‌اند.
بدون شک همزمانی این گزارش و تلاش‌های آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران نمی‌تواند تصادفی باشد به عبارت دیگر به نظر می‌رسد که گوترش به نوعی تبدیل به آلت دست آمریکا شده و در این راه قطعاً دلارهای سعودی نیز نقش ویژه ای را ایفا کرده‌اند.
لازم به ذکر است که یمنی‌ها از سالهای گذشته به تولید موشک‌های بالدار و نیز هواپیماهای بدون سرنشین پرداخته‌اند در همین رابطه در سال گذشته پایگاه خبری المسیره گزارشی از ابتدای کار تولید موشک و پهپاد در یمن و پیشرفتهای سریع آن منتشر کرد که در آن آمده بود: این موشک‌ها سلاح‌های پیشرفتهای هستند که سبب برتری نظامی یا بازدارندگی در حالت دفاع می‌شوند و در درگیری‌های سخت بسیار قدرتمند هستند. در اینجا نگاهی به فناوری موشک‌های بالدار و هواپیماهای بدون سرنشینی که یمن به جمع معدود سازندگان این سلاح‌ها پیوسته است، می‌اندازیم. واحد صنایع نظامی یمن، در ژوئیه ۲۰۱۹ از یک موشک بالدار با نام قدس در نمایش موشک‌های بالستیک و پهپادها رونمایی کرد. موشک‌های بالدار کروز، دسته‌ای از سلاح‌های خودکششی هوایی هستند. این موشک‌ها دارای رهگیر اتوماتیک بوده و هدف‌گیری آنها بسیار دقیق است و حتی می‌توانند اشیایی به‌حجم یک اتومبیل را هدف بگیرند.
قابل توجه است که مجله آمریکایی جینز اعلام کرد که موشک قدس که یمنی‌ها به نمایش گذاشتند ساخت خود یمن است. این مجله همچنین اشاره کرد که این موشک از نوع موشک «یا علی» ایرانی است و موتوری شبیه آن دارد، اما به این معنا نیست که یک نسخه از آن باشد.
سرتیپ عبدالله جفری سخنگوی سابق نیروی هوایی یمن هم اظهار داشت موشک‌های بالدار کروز که یمنی‌ها شروع به ساخت آن کرده‌اند، سلاح‌های استراتژیک مهمی برای هدف‌های موشکی در همه انواع آن هستند که می‌توانند به عمق زمین‌های دشمن عربستانی و اماراتی برسند و خسارت‌های سنگینی به آنها وارد کنند.
وی همچنین اضافه کرد: این موشک‌ها به‌راحتی قابل پرتاب و استقرار هستند، سرعت آنها به ۹۷۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد و دقت هدف‌گیری آنها سه متر است.
علاوه بر این نوع موشک‌ها، یمنی‌ها در حال ساخت موشک‌های برکان ۱ و ۲ و همچنین موشک‌های قاهر ۱ و ام ۲ هستند.
حمله از سه جناح
این موارد نشان می‌دهد که آمریکا از یک سو بدنبال قانع کردن اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با استناد به مواردی همچون حمله به تأسیسات عربستان است و از سوی دیگر به صورت همزمان تلاش دارد تا ایران را متهم به نقض همکاری‌ها با آژانس نماید و در کنار این موارد بدنبال فعال کردن مکانیسم ماشه است.
در مکانیسم ماشه برجام، شورای امنیت در مورد قطعنامه ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری می‌کند. فقط کافی است یکی از سه کشور آمریکا، فرانسه یا انگلیس این قطعنامه را وتو و طی ۳۰ روز به تصویب نرسد، آنگاه به شکل خودکار، تمامی تحریم‌ها علیه ایران به کار می‌افتد.
این روند ذیل بند ۳۶ و ۳۷ برجام اینگونه تعریف شده که هر یک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در کمیته حل اختلاف مطرح کنند.
این کمیته ۱۵ روز فرصت حل اختلاف را دارد و اگر به نتیجه نرسد با ورود وزیران امور خارجه ۱۵ روز دیگر زمان وجود خواهد داشت. البته در اینجا امکان افزایش زمان رسیدگی نیز پیش‌بینی شده است.
آمریکا از یک سو به دنبال قانع کردن اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با استناد به مواردی همچون حمله به تأسیسات عربستان است و از سوی دیگر به صورت همزمان تلاش دارد تا ایران را متهم به نقض همکاری‌ها با آژانس نماید و در کنار این موارد بدنبال فعال کردن مکانیسم ماشه است
به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا ۱۵ روز بعد نظر غیر الزام آور خود را ارائه کنند. چنانچه اختلافات در ۳۰ روز حل نشود؛ گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه‌حلی بیابد.
اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می‌توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با ۱۵ عضو شورای امنیت در میان بگذارند. در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن ۳۰ روز فرصت رأی‌گیری دارند. تا بدون رأی وتوی اعضای دائم این شورا- آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.
پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه‌ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می‌افتد و تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.
سازش یا تقابل
هدف آمریکا از وارد کردن این فشار فزاینده بر جمهوری اسلامی بدون شک به زانو درآوردن ایران و تحمیل نمودن توافقی بر اساس منافع صد درصدی واشنگتن بر تهران است. آمریکا برای رسیدن به هدف خود نیازمند همکاری سایر کشورهای جهان از جمله اعضای شورای امنیت سازمان ملل و همچنین طرف‌های امضا کننده برجام است.
اینکه این کشورها تا چه حد در برابر زیاده خواهی آمریکا می‌ایستند امری است که گذشت زمان آن را مشخص می‌کند اما تجربیات گذشته نشان می‌دهد که ایران چندان نمی‌تواند به این کشورها چشم امید داشته باشد چون اغلب آنها با توافقات سیاسی و یا عقد قراردادهای تجاری و نظامی جدید با آمریکا همراه می‌شوند.
اینکه ایران در این مرحله چه رویکردی را در دستور کار قرار می‌دهد می‌تواند راهگشا باشد. توجه به عملکرد کشورهای امضا کننده برجام و همچنین اعضای شورای امنیت در برابر جمهوری اسلامی می‌تواند مسیر را تا حدود زیادی به تهران نشان دهد. نباید فراموش کرد که آمریکا در این راه تنها نیست و در این مسیر کشورهایی همچون عربستان و سایر اعراب حاشیه خلیج فارس و همچنین رژیم صهیونیستی را نیز در کنار خود دارد.
استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود در داخل و بالا بردن هزینه‌های همراهی با آمریکا برای کشورهای امضا کننده برجام تنها یکی از مواردی است که می‌تواند در این مقطع حساس به کمک ایران بیاید.