خبرگزاری مهر، گروه استانها- ابراهیم فتائی *: امروزه پارک‌ها و فضای سبز جزو جدانشدنی شهرسازی و نیازهای اولیه زندگی شهری به شمار می‌روند و شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند.
در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان بخش ضروری و لاینفک پیکره یگانه شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارند که کمبود آنها می‌تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به‌وجود آورد و از طرف دیگر امروزه یکی از مسائلی که در دنیا بر روی آن مانور داده می‌شود طراحی خوب فضای سبز، پارک‌ها و اِلمان‌های شهری است که با طبیعت در ارتباط است.
مدیریت شهری علاوه بر آنکه مسئول برقراری توزیع عادلانه امکانات شهر است، با هدایت تحولات کالبدی شهر، رسالت حفظ محیط زیست و سلامتی زندگی شهری، زیبایی سیمای شهر، ایجاد فضاهای عمومی جهت امکان برقراری ارتباطات و تعاملات شهروندان و گستره‌ای از همه وجوه زندگی شهری را نیز عهده دار است.
اهمیت فضاهای سبز در توسعه شهری
نتایج بررسی ها نشان می‌دهد که فضاهای سبز شهری دارای بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی هستند و مهمترین اثر آنها در شهرها کارکردهای محیط زیستی یا بازدهی اکولوژیکی آنهاست که شهرها را برای زیستن مساعد می‌سازد و با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل و نقل مقابله می‌کند، و موجب ارتقای کیفی در زندگی شهروندان می‌شود.
اهمیت فضاهای سبز شهری تا آن حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع به حساب می‌آید، از آنجا که هدف اصلی برنامه ریزی شهری و توسعه پایدار تأمین رفاه و آسایش مردم به ویژه آسایش روحی و معنوی است توجه به فضای سبز شهری به عنوان یکی از عوامل آسایش و رفاه سهم زیادی در مطلوبیت و مطبوعیت فضا از نظر شهروندان دارد.
مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست محیطی آنها است که ایجاد تعادل بخشی در متابولیسم شهر از یک سو و بالا بردن سطح زیبایی از سوی دیگر، سبب افزایش کیفیت زیستی شهرها می‌شوند و در حقیقت فضای سبز به عنوان ریه‌های تنفسی شهرها نقش ایفا می‌نماید.
بنابراین مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها شامل کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، تلطیف هوا و جذب گرد و غبار و در مجموع به عنوان فاکتور افزایش دهنده تاب آوری شهری در مقابل عوامل فشار بر محیط زیست شهری است.
کاهش فضای سبز تهدیدی برای شهر
بنابراین توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان ریه‌های تنفسی شهرها تعریف اغراق آمیزی از کارکرد آن نیست، بلکه این تشبیه بیان کننده حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار می‌رود و این فضاها، هم از دیدگاه تأمین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تأمین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد.
توسعه بی رویه شهرها موجب تخریب طبیعت شده است
اما توسعه بی رویه شهرها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است به طوری که شهر اردبیل در زمان‌های قدیم یکی از سرسبزترین شهرهای ایران به شمار می‌رفت، طبیعت و فضای سبز شهر اردبیل که در چندین دهه پیش سال‌ها به عنوان قلب تپنده این شهر ایفای نقش می‌کرد و بهترین محل و موقعیت‌ها در جهت توسعه پارک‌های ملی و پردیس‌های شهر اردبیل بود تبدیل به شهرک سازی شده و زیبایی و کارکرد اکولوژیکی خود را از دست داده است.
با بی توجهی به ساکنان شهر، فضاهای عمومی رو به افول و نابودی گذاشته و تنها هدف انتفاعی آن مد نظر قرار گرفته و عدم توجه به این بحران‌ها روز به روز شهر را تهدید می‌کند به‌طوری که از میزان استاندارد کشوری فضای سبز ۱۵ متر به ازای هر نفر با احتساب تمامی فضاهای سبز شهری تنها در حال حاضر مردم شهر اردبیل از ۸/۷ درصد به ازای هر نفر از فضاهای سبز شهری برخوردار هستند و این شهر کهن با این دیرینه حتی از داشتن یک باغ و پارک ملی علیرغم طبیعت بسیار منحصر به فرد آن محروم مانده است.
توسعه فضای سبز پایدار یکی از مباحث اساسی در برنامه ریزی و مدیریت شهری و ارتقا کیفیت زندگی ساکنان است و شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های طبیعی ندارند.
جهت تعیین وسعت و حجم فضای سبز مورد نیاز، نخست باید شرایط زیست محیطی در شهر بررسی شود
امروزه دستیابی به توسعه پایدار فضای سبز شهری، نیازمند اتخاذ سیاست‌های مدیریتی قوی در زمینه‌های فنی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است، در جهت تعیین وسعت و حجم فضای سبز مورد نیاز، نخست باید شرایط زیست محیطی در شهر بررسی شود و سپس بر اساس نیازهای معین و مشخص و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی، برنامه ریزی توسعه فضای سبز را پیاده کرد.
برای توسعه پایدار فضای سبز، به کارگیری استانداردهای بومی مهم است چرا که استاندارد، بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریه‌ها و سلیقه‌های گوناگون دخالت دارد، استاندارد فضای سبز دارای بعد اجتماعی، رفاهی و تکنیکی است که با توجه به مکان و موقعیت اقلیمی و فرهنگ خاص ساکنان محل مورد نظر، همچنین نیازها و ارزشهای آنان فراهم می‌شود و ابعاد خاص خود را می‌طلبد که بر اساس معیارهای مذکور استاندارد فضای سبز شهری اردبیل از استاندارد ملی کشور فاصله بسیار زیادی داشته و نیاز به همت و توجه ویژه مسئولین دارد.
لذا با توجه به رشد روز افزون شهرنشینی که بعد از استان شدن اردبیل در مرکز آن اتفاق افتاد، ساختار اکولوژیکی شهر را دستخوش تغییرات وسیعی نموده و نیاز به ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری به عنوان مهمترین تعدیل کننده‌های زیست محیطی شهری بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.
پادگان تیپ ۴۰ ارتش مستقر در اردبیل بیش از ۲۸ هکتار مساحت داشته و از چند دهه گذشته تاکنون در مرکز شهر اردبیل و در چهارراه ایستگاه سرعین قرار داشته است و می‌تواند به عنوان یک فضای سبز بسیار عالی و وسیع به فضای عمومی شهری اردبیل اضافه شود.
*عضو هیأت علمی گروه محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل