گروه دانش و فناوری - خبرگزاری مهر؛ معصومه بخشی پور: بیش از ۵۰ سال از به کارگیری فناوری ماهواره‌های سنجشی در حوزه کشاورزی در دنیا می‌گذرد و اطلاعات ارزشمندی که برای تخمین سطح زیرکشت محصولات کشاورزی، پایش سلامت و پیش بینی تولید آنها در سطوح مختلف جهانی، ملی و ناحیه‌ای به دست آمده است می‌تواند آینده امنیت غذایی هر کشوری را تضمین کند.
جامعه بشری برای تأمین امنیت غذایی نیازمند آن است که از زمین‌های کشاورزی به عنوان یکی از بسترهای حیات مراقبت کند و این درحالی است که به دلیل برخی ناآگاهی‌های انسانی این مراقبت کمتر اتفاق می‌افتد و توسعه را با مشکل مواجه می‌کند.
این درحالی است که ارزیابی دقیق از منابع کشاورزی و بررسی موقعیت‌های مختلف زمین‌ها و مزارع کشاورزی به راحتی با وجود فناوری‌های نوین مانند کشاورزی هوشمند و یا داده‌های ماهواره‌ای امکان پذیر است و فناوری فضایی و اطلاعاتی که از ماهواره‌های سنجش از دور به دست می‌آید، می‌تواند یکی از مهمترین ابزارهای توسعه در این بخش باشد.
برآوردها نشان می‌دهد که هم اکنون بیش از ۱۶ میلیون هکتار زمین کشاورزی در کشور وجود دارد اما از فناوری‌های مرتبط با مدیریت هوشمند برای افزایش و ارتقای بهره وری در این صنعت آنطور که باید استفاده نمی‌شود و به بیان دیگر، کشاورزی در ایران هوشمند نیست و فرهنگ شکل گیری آن نیز تقویت نشده است.
هم اکنون عملیات دریافت داده از ماهواره و مشاوره دادن به کشاورزان، توسط تصاویر ماهواره‌های سنجش از دور در کشور امکان پذیر است و حتی استارت‌آپ های بسیاری از این اطلاعات استفاده می‌کنند و کشاورزان نیز می‌توانند از این قابلیت‌ها بهره بگیرند.
برای مثال داده‌هایی که از ماهواره گرفته می‌شود (مانند تصویری از یک مزرعه)، به کشاورز نقص‌های زمین را می‌گوید و نیازهای زمین را شرح می‌دهد؛ کشاورز نیز می‌تواند به کمک این داده‌ها، نقص‌های موجود را برطرف کند.
نقش استارت‌آپ‌های فضاپایه در توسعه کشاورزی کشور
درحال حاضر بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکایی از تکنولوژی‌های فضاپایه در حوزه کشاورزی استفاده می‌کنند و در همین راستا استارت‌آپ‌های زیادی در سراسر قاره اروپا شکل‌گرفته اند که به کشاورزان ارائه خدمت و مشاوره می‌دهند.
در ایران اگرچه تاکنون به علت تکنولوژی بالا و خاص صنعت فضایی، کمتر کسی به فکر ایجاد استارت‌آپ می‌افتاد اما درحال حاضر حدود ۲ هزار استارت آپ در حوزه فناوری فضایی به ثبت رسیده‌اند و نزدیک به ۱۰ درصد آنها نیز در حوزه سنجش از دور فعال هستند.
این استارت‌آپ ها که با هدف تحقق آینده روشن وارد این صنعت شده‌اند، در حوزه‌های مختلف سنجش از دور با تمرکز بر داده‌های زمینی و کشاورزی، داده‌های معدن و اکتشافات، نقشه برداری و مخاطرات طبیعی مشغول به کار شده‌اند.
در این میان هم اکنون حدود ۱۲ استارت‌آپ در کشاورزی شکل گرفته‌اند که قرار است هم به بخش دولتی و هم به بخش خصوصی و به صورت کلی به عامه مردم خدمت رسانی کنند.
از سوی دیگر یکی از اتفاقات خوبی که طی چند سال اخیر شاهد آن هستیم، واگذاری داده‌های ماهواره‌ای از سوی سازمان فضایی به استارت آپها و کشاورزان است که می‌تواند به توسعه کسب و کار و حاصلخیزی در صنعت کشاورزی کمک کند.
در این حوزه استارت‌آپ ها می‌توانند فعالیت‌هایی از قبیل تخمین سطح زیر کشت یک محصول تا دادن مشاوره به کشاورز را با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای عملیاتی کنند و ارائه الگوی کشت به کشاورز و یا مشاوره پایش سلامت زمین‌ها و محصولات کشاورزی مؤثرترین و تاثیرگذارترین اقدام است.
فعالان کسب‌وکارهای فضایی می‌توانند از سطح کلان که پایش سطح زیر کشت یک محصول است تا سطح مشاوره به کشاورزان در اصلاح الگوی کشت و درواقع مدیریت مزرعه که منجر به کشت بهینه و ارتقا کیفیت می‌شود، ورود کنند و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، به ارائه خدمات بپردازند.
مصطفی منصورپور، مدیرکل سنجش از دور سازمان فضایی ایران در خصوص کاربرد فناوری سنجش از دور در حوزه کشاورزی کشور به سوالات خبرنگار مهر پاسخ داد و گفت: سامانه‌های ملی پایش محصولات کشاورزی راهبردی از قبیل برنج، گندم و جو از سال ۱۴۰۰ اجرایی می‌شود و با اجرای آن اطلاعات بهنگام از وضعیت سطح زیر کشت، بهره‌وری مصرف آب و همچنین پیش بینی میزان تولید این محصولات حداکثر ۱ ماه قبل از برداشت محصول به صورت مرتب مورد پایش قرار می‌گیرند.
این گفتگو به شرح زیر است:
* کاربرد سنجش از دور در حوزه کشاورزی چیست؟ با توجه به اینکه امنیت غذایی یکی از چالش‌های عصر حاضر است و توسعه کشاورزی یکی از ضروریات است، داده‌های سنجش از دور چه نقشی در این خصوص ایفا می‌کنند؟ آیا می‌تواند به افزایش تولید و محصول کمک کرده و یا باعث کیفیت محصول شود؟
یکی از کاربردهای مهم سنجش از دور، در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی است. آنچه که موجب افزایش یا کاهش تولید یک محصول می‌شود به شرایط مواد مغذی موجود در خاک، میزان آب در دسترس، میزان نور دریافتی، دما، شرایط سلامت گیاه و شرایط محیطی بستگی دارد. فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای ابزاری جهت اخذ داده‌ها و پایش وضعیت عرصه‌های مختلف طبیعی و انسانی روی کره زمین است. در مورد عرصه‌های کشاورزی با استفاده از سنجش از دور، نوع کشت، میزان رطوبت موجود در خاک و گیاه، دمای هوا، میزان تبخیر و تعرق و بسیاری از پارامترهای محیطی مرتبط با وضعیت آب، خاک و گیاه که در رشد و تولید محصولات کشاورزی مؤثر است پایش می‌شود.
سنجش از دور از طریق افزایش اطلاعات و دانش مدیر مزرعه می‌تواند نقشی مهم در افزایش تولید محصول و استفاده بهینه از نهاده‌های تولید ایفا کند. فناوری سنجش از دور داده‌های ورودی برای بسیاری از کارکردها در کشاورزی دقیق مانند کود دهی خاک پس از رشد، تحلیل رطوبت، چگونگی رشد محصول و پایش تغییرات رشد، پیش بینی میزان محصول و غیره را تأمین می‌کند.
در حقیقت این اطلاعات برای مدیران، کشاورزان و تولیدکنندگان محصولات زراعی برای تصمیم گیری در شرایط مقتضی بسیار کارگشا خواهد بود.
* در این زمینه وضعیت ایران چگونه است و از چه ماهواره‌هایی برای سنجش زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود و اصولاً چه داده‌هایی به دست می‌آید و در چه زمانی قابلیت استفاده دارد؟
با توجه به اهمیت پایش ماهواره‌ای محصولات کشاورزی، در طراحی و ساخت اکثر ماهواره‌های سنجش از دور، توجه ویژه‌ای به محموله‌های سنجشی متناسب با پایش اهداف کشاورزی می‌شود.
با گذشت بیش از ۵۰ سال از به کارگیری فناوری ماهواره‌های سنجشی در کشاورزی تاکنون اطلاعات و سامانه‌های ارزشمندی در کشورهای مختلف به‌منظور تخمین سطح زیر کشت، پایش سلامت، پیش بینی تولید در سطوح مختلف جهانی، ملی، ناحیه‌ای و حتی در سطح مزرعه توسعه داده شده و در حال اجرا است.
در کشور ما نیز این امر مسبوق به سابقه بوده و مجموعه جهاد کشاورزی از نخستین ارگان‌های بهره‌بردار خدمات سنجش از دور ماهواره‌ای بوده است اما متأسفانه به بهره برداری جدی از این فناوری در حوزه کشاورزی، توجه کافی نشده است.
امروزه با وجود داده‌های ماهواره‌ای رایگان و نیروهای جوان و مستعد، استارت‌آپ ها و شرکتهای نوپا در حوزه سنجش از دور کشاورزی، استفاده از مزایای سنجش از دور برای کشاورزان در دورترین نقاط کشور نیز امکان‌پذیر است.
* آیا تاکنون این داده‌ها توانسته به یکی از چالش‌ها و مشکلات کشاورزی کمک کند؟
در حال حاضر داده‌های ماهواره‌ای فراوانی جهت پایش اکوسیستم کشاورزی در دسترس هستند و قابلیت پایش روزانه و هفتگی تمامی سطح کشور وجود دارد. همچنین ظرفیت کارشناسی مناسبی نیز جهت تحلیل این داده‌ها و ارائه خدمات ارزش افزوده ماهواره‌ای به کشاورزان و مدیران در سطوح مختلف کشوری و استانی وجود دارد. با وجود این پتانسیل‌های ارزشمند، تاکنون عزم جدی در بهره‌گیری از این خدمات به‌عمل نیامده و تلاش‌های صورت گرفته عمدتاً به صورت موردی بوده و کامل نشده است.
البته بخش عظیمی از این عدم موفقیت‌ها به نظام کشاورزی خرده مالکی کشور مربوط می‌شود (عدم توجه به تولید اقتصادی و استفاده بهینه از نهاده‌ها)؛ اما مهمترین علت می‌تواند به عدم برنامه‌ریزی مناسب جهت ترویج و بهره‌برداری از خدمات نوین فناورانه در مدیریت کلان کشاورزی مرتبط باشد.
* چه میزان از سطح زیرکشت زمین‌های کشاورزی در کشور توسط ماهواره‌ها رصد می‌شود؟
در حال حاضر پایش متمرکز و عملیاتی از سطح زیر کشت محصولات کشاورزی کشور با استفاده از فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای وجود ندارد و عمده تلاش‌های صورت گرفته به صورت موردی و در قالب مطالعات پژوهشی یا مطالعات موردی است.
در این زمینه سازمان فضایی ایران با توجه به وظایف حاکمیتی خود و به عنوان یک سازمان پیشرو در شناخت و بهره‌گیری از فناوری سنجش از دور ماهواره‌ای در سطح کشور، اقدام به تعریف سامانه‌های ملی جهت پایش محصولات کشاورزی راهبردی از قبیل برنج، گندم و جو کرده و امیدواریم از سال ۱۴۰۰ با اجرایی شدن این پروژه‌ها، اطلاعات بهنگام از وضعیت سطح زیر کشت، بهره‌وری مصرف آب و همچنین پیش بینی میزان تولید این محصولات حداکثر ۱ ماه قبل از برداشت محصول به صورت مرتب مورد پایش قرار گیرند.
این اطلاعات نقش مهمی در برنامه‌ریزی ملی و ناحیه‌ای جهت افزایش بهره وری تولید و همچنین حمایت از امنیت غذایی کشور خواهد داشت.
* نتایج رصد در یک سال گذشته برای محصولات اساسی مانند برنج و گندم و نیز تنوع محصولات چه بوده است؟
در زمینه پایش عرصه‌های کشاورزی با استفاده از فناوری سنجش از دور، با توجه به جایگاه و اهداف کلان در سازمان فضایی ارتباط مناسبی با وزارت جهاد کشاورزی و همچنین مدیران استانی در قطب تولیدات کشاورزی در کشور داریم. عمده این همکاری‌ها در قالب ارائه خدمات نمونه از قبیل نقشه‌های سطح زیرکشت و پیش بینی میزان تولید در استان‌های مهم بوده که با هدف اثبات توانمندی این فناوری و بستر سازی جهت ورود بخش خصوصی جهت تداوم برنامه‌های اجرایی در سطح کشور انجام می‌شود.
همچنین علاوه بر محصولات تولید شده در اداره کل سنجش از دور سازمان فضایی ایران، محصولات پایشی تولید شده توسط بخش خصوصی از قبیل محصولات استارت‌آپ‌ها نیز هم اکنون در دسترس مردم و دستگاه‌های بهره‌بردار ارائه می‌شود که هدف از این اقدامات افزایش اقبال مدیران و کشاورزان برای بکارگیری فناوری‌های ارزشمند و مفید فضاپایه در زمینه مدیریت نوین عرصه‌های کشاورزی و توسعه کسب و کار این حوزه است.
* با چه سازمان‌ها و نهادهایی در این زمینه همکاری دارید؟
سازمان فضایی ایران به عنوان بخش حاکمیتی سنجش از دور، در جهت شناساندن پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های سنجش از دور با تمامی نهادهای بهره بردار این حوزه همکاری دارد و در سالهای اخیر سعی کرده است نیازهای موجود را به سمت بخش خصوصی و شرکتهای نوپا هدایت کند.