به گزارش خبرنگار مهر، رشد کیفیت تولیدات علمی یکی از مهمترین عوامل دستیابی به مرجعیت علمی به عنوان اولین بند از سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. همزمان با افزایش چشمگیر تولید علم در ۱۰ سال اخیر برنامه‌ریزی و توجه به کیفیت تولید علم از ۷ سال پیش آغاز و شاهد حضور معنادار دانشگاه‌های کشور در میان دانشگاه‌های برتر دنیا بوده و هستیم.
بر اساس گزارش‌های سالانه پایگاه شاخص‌های اساسی علم (ESI) متعلق به شرکت کلاریویت آنالتیکس (ISI) و انتشار لیست دانشگاه‌های برتر دنیا از جمهوری اسلامی ایران در سال ۹۴ تعداد ۳۰ دانشگاه، سال ۹۵ تعداد ۳۵ دانشگاه، سال ۹۶ تعداد ۵۳ دانشگاه و در آخرین فهرست در سال ۹۸ تعداد ۶۵ دانشگاه در زمره دانشگاه‌های اثرگذار و برتر دنیا قرار گرفته بودند.
گزارش‌های مختلف انتشار یافته از نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی معتبر نشان می‌دهد که جایگاه جمهوری اسلامی ایران از نظر تعداد حضور دانشگاه‌های کشور در اغلب نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی در ۵ سال اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته و این امر موید صحت نقش تدریجی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در میان دانشگاه‌های موثر و برتر دنیاست.
هرچند در آخرین رتبه بندی‌های بین‌المللی انجام شده حضور ۴۳ دانشگاه از ایران به صورت بالفعل گزارش شده است ولی بر اساس پایش‌ها و تحلیل‌های صورت گرفته در گروه رتبه بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ظرفیت حضور بیش از ۶۵ دانشگاه از ایران به صورت بالقوه وجود خواهد داشت که با برنامه‌ریزی، هدایت و راهنمایی ظرف دو سال آینده حضور سایر دانشگاه‌های کشور در نظام‌های بین‌المللی معتبر دنیا محقق خواهد شد.
اهمیت رتبه بندی و ارزیابی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی عالی
در دهه گذشته عبارت دانشگاه تراز جهانی (World Class University) به یک اصطلاح معروف تبدیل شده است. این امر صرفاً به علت بهبود کیفیت یادگیری و پژوهش در آموزش عالی نیست، بلکه آنچه مهم است بحث توسعه ظرفیت دانشگاه جهت رقابت در آموزش عالی در سطح جهانی است که این امر از طریق کسب، انطباق و خلق دانش پیشرفته انجام می‌پذیرد.
شاخص‌ترین ویژگی‌های یک دانشگاه تراز جهانی نقش آفرینی در اقتصاد دانش بنیان و تجاری سازی علم تولیدی، نقش آفرینی در جامعه و پاسخ گویی به نیاز جامعه خودش، دارا بودن رتبه‌های مناسب در رتبه‌بندی جهانی و دارا بودن مدیریت استراتژیک است.
نظام‌های رتبه بندی به عنوان ابزاری مهم در این راستا توانستند این عنوان را برای دانشگاه‌ها مشخص کرده با ارزیابی و سنجش همه جانبه عملکرد دانشگاه‌ها، جایگاه و رتبه آنها را مشخص کنند. همچنین شاخص‌های این نظام‌ها می‌توانند مسیر حرکت به سمت جهانی شدن را مشخص کنند.
استفاده از شاخص‌ها و ویژگی‌های دانشگاه‌های تراز جهانی و بومی کردن این شاخص‌ها بر اساس شرایط، ظرفیت‌ها و فرهنگ ملی یک ضرورت است.
لیورپول (۲۰۰۵) معتقد است که دانشگاه‌های تراز جهانی دارای عناصر اصلی از جمله ۱. برنامه درس بین‌المللی، ۲. افزایش تبادل دانشجویی، ۳. افزایش دانشجویان بین‌المللی، ۴. اجرای بهسازی هیئت علمی و تبادل اساتید، ۵. استفاده از فناوری اطلاعات، ۶. تقویت همکاری با مؤسسان بیرونی و پیشرفت در توسعه بین‌المللی است.
اهداف رتبه بندی: ۱. ارزیابی و مقایسه همه جانبه عملکرد علمی موسسات و فهرست کردن آنها، ۲. شناسایی بهترین دانشگاه و یا مؤسسه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف علمی، ۳. مشخص کردن نقاط ضعف و قدرت، ۴. شناسایی رقبا و شکاف موجود، ۵. تقویت ارتباطات علمی و تحقیقاتی در سطح ملی و بین‌المللی، ۶. افزایش حس رقابت بین دانشگاه‌ها
منابع اطلاعاتی در نظام‌های رتبه بندی: اطلاعات حاصل از نظرسنجی‌ها (Survey data). اطلاعات حاصل از دانشگاه‌ها. اطلاعات از سایر منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی مستقل
شاخص‌های سنجش عملکرد دانشگاه‌ها در نظام‌های رتبه بندی شامل: ۱. آموزش، ۲. پژوهش، ۳. فناوری. ۴. نوآوری، ۵. امکانات، ۶. شهرت، ۷. ارتباط با جامعه و صنعت، اثربخشی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی
نکته: ویژگی‌های شاخص‌های مهم مورد استفاده در رتبه بندی عبارتند از: سادگی شاخص، قابل اندازه‌گیری دقیق، دارای اعتبار و قابل اعتماد، مرتبط بودن سنجه‌ها.
نظام‌های رتبه بندی معتبر در سطح بین‌المللی:
۱. رتبه بندی تایمز (Times)
۲. رتبه بندی لایدن Leiden))
۳. رتبه بندی شانگهای (Shanghai)
۴. رتبه بندی کیو.اس (Quacquarelli Symonds)
۵. رتبه بندی بین‌المللی ISC (ISC world University rankings)
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در این گزارش به معرفی نظام رتبه بندی معتبر بین‌المللی تایمز (timeshighereducation) پرداخته و روند حضور دانشگاه‌های کشور را در این نظام رتبه بندی بین‌المللی معتبر تشریح می‌کند.
رتبه اول ایران از نظر تعداد دانشگاه‌ها در منطقه و کشورهای اسلامی
رتبه بندی تایمز یکی از مشهورترین نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها است که اولین بار در سال ۲۰۰۴ با همکاری تایمز و کیواس تحت عنوان رتبه بندی «تایمز- کیو اس» و از سال ۲۰۱۰ به بعد با همکاری موسسه تامسون رویترز منتشر شد.
در رتبه بندی سال ۲۰۱۶ این پایگاه جهت تامین اطلاعات مورد نیاز خود، همکاری خود را با تامسون رویترز قطع و با پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس آغاز به همکاری کرد.
تغییر منبع اطلاعاتی مورد استفاده پایگاه رتبه بندی تایمز از ISI به SCOPUS بر روی نحوه حضور دانشگاه‌ها و رتبه آنها تاثیرگذار بود. پایگاه رتبه بندی تایمز جهت ارزیابی دانشگاه‌ها قسمتی از اطلاعات مورد نیاز خود را از خود دانشگاه‌ها، قسمتی دیگر را از نظرسنجی‌ها و اطلاعات پژوهشی و استنادات را از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس تهیه می‌کند.
در پایگاه رتبه بندی تایمز در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ از ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت. در سال ۲۰۱۵ دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه بندی حضور یافته و در سال ۲۰۱۶ تعداد دانشگاه‌ها به ۸ مورد رسید.
در سال ۲۰۱۷ این تعداد به ۱۳ دانشگاه افزایش و در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ این تعداد به ترتیب به ۱۸ و ۲۹ دانشگاه افزایش یافته است.
در رتبه بندی اخیر در سال ۲۰۲۰ با ورود ۱۱ دانشگاه جدید شاهد حضور ۴۰ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع ۱۳۹۶ دانشگاه برتر جهان از ۹۲ کشور بوده و این موضوع نویدبخش حرکت هر چه بیشتر دانشگاه‌های توانمند ایران در رتبه بندی‌های معتبر بین‌المللی است.
در آخرین رتبه بندی انتشار یافته دانشگاه‌های یاسوج، بین‌المللی امام خمینی، علوم پزشکی تبریز، علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه کردستان، بوعلی سینا، سمنان، شاهد، شهید چمران اهواز، شهرکرد و دانشگاه علوم پزشکی شیراز برای اولین بار در رتبه بندی تایمز حضور یافته‌اند.
بر این اساس در رتبه بندی تایمز سال ۲۰۲۰، دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل، با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای ۴۰۰-۳۵۱ و دانشگاه یاسوج با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای ۵۰۰-۴۰۱ به عنوان دانشگاه‌های اول و دوم ایران در این رتبه بندی معرفی شده‌اند.
در رتبه بندی تایمز در سال ۲۰۲۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۹ همزمان با افزایش تعداد دانشگاه‌های کشور ارتقای جایگاه ۱۰۰ پله‌ای برخی دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه‌های علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی شهید بهشتی و علوم پزشکی مشهد بوده است.
رتبه دانشگاه‌های ایران در جدول نشان داده شده است. لازم به ذکر است که دانشگاه‌هایی که رتبه بندی آنها در بازه یکسان هستند همگی هم رتبه بوده و ترتیب اسامی ذکر شده در این گزارش مطابق با سامانه رتبه بندی تایمز و بر اساس حروف الفبا (به لاتین) است. بنابراین دانشگاه‌های امیر کبیر، صنعتی شریف، کاشان، علوم پزشکی مشهد و علوم پزشکی تهران در رتبه سوم قرار گرفته و سایر دانشگاه‌ها نیز در بازه‌های یکسان هم رتبه هستند.
تعداد و رتبه دانشگاه‌های ایران در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز ۲۰۲۰
| ردیف | دانشگاه | رتبه در ۲۰۲۰ | رتبه در ۲۰۱۹ |
| ۱ | صنعتی نوشیروانی بابل | ۳۵۱-۴۰۰ | ۳۵۱-۴۰۰ |
| ۲ | * دانشگاه یاسوج | ۴۰۱-۵۰۰ | - |
| ۳ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۵۰۱-۶۰۰ | ۵۰۱-۶۰۰ |
| دانشگاه کاشان | ۵۰۱-۶۰۰ | ||
| دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| دانشگاه صنعتی شریف | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| ۴ | * بین‌المللی امام خمینی | ۶۰۱-۸۰۰ | - |
| دانشگاه علوم پزشکی ایران | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه علم و صنعت | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| دانشگاه صنعتی اصفهان | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه صنعتی شیراز | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| دانشگاه تبریز | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| * دانشگاه علوم پزشکی تبریز | - | ||
| دانشگاه تهران | ۶۰۱-۸۰۰ | ||
| ۵ | دانشگاه فردوسی مشهد | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ۸۰۱-۱۰۰۰ |
| دانشگاه اصفهان | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| * دانشگاه علوم پزشکی اصفهان | - | ||
| خواجه نصیرالدین طوسی | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| * دانشگاه کردستان | - | ||
| دانشگاه مازندران | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه شهید بهشتی | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه شیراز | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| ۶ | دانشگاه الزهرا | ۱۰۰۱+ | ۱۰۰۱+ |
| دانشگاه شهید مدنی آذربایجان | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه بیرجند | ۱۰۰۱+ | ||
| * دانشگاه بوعلی سینا | - | ||
| دانشگاه گیلان | ۸۰۱-۱۰۰۰ | ||
| دانشگاه خوارزمی | - | ||
| * دانشگاه سمنان | - | ||
| * دانشگاه شاهد | - | ||
| دانشگاه شهید باهنر کرمان | ۱۰۰۱+ | ||
| * دانشگاه شهید چمران اهواز | - | ||
| * دانشگاه شهرکرد | - | ||
| دانشگاه صنعتی شاهرود | ۱۰۰۱+ | ||
| * دانشگاه علوم پزشکی شیراز | - | ||
| دانشگاه ارومیه | ۱۰۰۱+ | ||
| دانشگاه یزد | ۱۰۰۱+ | ||
| دانشگاه زنجان | ۱۰۰۱+ |
*دانشگاه‌هایی هستند که اولین بار در رتبه بندی تایمز حضور یافته‌اند
جایگاه دانشگاه‌های جهان در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۰
در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۰، تعداد ۱۳۹۶ دانشگاه برتر جهان از ۹۲ کشور رتبه بندی شده‌اند که دانشگاه‌های کشورهای برونئی، کوبا، مالت، مونته نگرو، پورتوریکو و ویتنام برای اولین بار در این رتبه بندی حضور داشته‌اند.
در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۰، سه دانشگاه آکسفورد، دانشگاه صنعتی کالیفرنیا و دانشگاه کمبریج (از انگلیس) به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند. دانشگاه‌های استنفورد، MIT، پرینستون، هاروارد، ییل، شیکاگو و کالج لندن به ترتیب در رتبه‌های ۴ الی ۱۰ دنیا قرار گرفته‌اند. در بین ۱۰ دانشگاه برتر جهان ۳ دانشگاه از کشور انگلستان و ۷ دانشگاه از ایالات متحده بوده‌اند.
کشور چین با دو دانشگاه تسینگ هووا و دانشگاه پکن که به ترتیب در رتبه‌های ۲۳ و ۲۴ قرار دارند بهترین رتبه‌های دانشگاه‌های آسیا را از آن خود کرده‌اند.
کشور آمریکا با ۱۷۲ دانشگاه، انگلیس با ۱۰۰ دانشگاه، چین ۸۱ دانشگاه، آلمان ۴۸ دانشگاه، فرانسه ۳۸ دانشگاه، استرالیا ۳۵ دانشگاه و کانادا ۳۰ دانشگاه در این رتبه بندی حضور داشته‌اند.
بهترین رتبه بین‌المللی دانشگاه‌های برتر دنیا در کشورهای انگلیس برابر با رتبه ۱، آمریکا رتبه ۲، سوئیس رتبه ۱۳، کانادا رتبه ۱۸، چین رتبه ۲۳، سنگاپور رتبه ۲۵، آلمان و استرالیا رتبه ۳۲، هونگ کنگ رتبه ۳۵، سوئد رتبه ۴۱، فرانسه و بلژیک رتبه ۴۵، هلند رتبه ۵۹، کره جنوبی رتبه ۶۴، فنلاند رتبه ۹۶، دانمارک رتبه ۱۰۱، نروژ رتبه ۱۳۱، اتریش رتبه ۱۳۴، اسپانیا رتبه ۱۴۳، ایتالیا رتبه ۱۴۹ و روسیه رتبه ۱۸۹ بوده است.
جایگاه دانشگاه‌های کشورهای اسلامی در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۰
در رتبه بندی سال ۲۰۲۰ تایمز از نظر تعداد دانشگاه‌ها، جمهوری اسلامی ایران با ۴۰ دانشگاه بیشترین تعداد حضور را داشته است. سایر کشورهای اسلامی کشور ترکیه با ۳۴ دانشگاه، مصر با ۲۰ دانشگاه، پاکستان ۱۴، مالزی ۱۳ دانشگاه، الجزایر ۸ دانشگاه، عربستان سعودی ۷ دانشگاه، اندونزی با ۶ دانشگاه، اردن با ۵ دانشگاه، مراکش و امارات متحده عربی هرکدام ۴ دانشگاه، لبنان ۳ دانشگاه، عراق و قزاقستان هرکدام ۲ دانشگاه و سایر کشورهای عمان، نپال، تانزانیا، جامائیکا، قطر و کویت با یک دانشگاه در این رتبه بندی حضور داشتند.
در میان دانشگاه‌های برتر کشورهای اسلامی، عربستان صعودی در بازه ۲۵۰-۲۰۱، مالزی و امارات متحد عربی در بازه ۳۵۰-۳۰۱، ایران و اردن در بازه ۴۰۰-۳۵۱، ترکیه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ بهترین رتبه جهانی را کسب کرده‌اند.
در مجموع از میان کشورهای اسلامی تنها ۱۲ دانشگاه رتبه زیر ۵۰۰ داشته‌اند. این در حالی است که طبق برنامه ۱۰ ساله علم، نوآوری و فناوری کشورهای اسلامی عضو OIC (مصوب ۲۰۱۷ در قزاقستان) لازم است تا ۲۰۲۶ تعداد ۵۰ دانشگاه از کشورهای اسلامی در میان ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرند.
به همین دلیل باید تلاش‌های جدی همراه با تهیه برنامه راهبری و نقشه راه مناسب توسط دانشگاه‌های این کشورها صورت گرفته تا علاوه بر افزایش تعداد دانشگاه‌ها، رتبه و جایگاه مناسب را در سطح بین‌المللی کسب کنند.
| وضعیت مقایسه‌ای حضور دانشگاه‌های کشور، جهان اسلام و دنیا در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز | |||||||
| آمار دانشگاه‌ها |
سال ۲۰۲۰ | سال ۲۰۱۹ | سال ۲۰۱۸ | سال ۲۰۱۷ | سال ۲۰۱۶ | سال ۲۰۱۵ | سال ۲۰۱۴ |
| تعداد دانشگاه‌های ایران در سال‌های مختلف | ۴۰ | ۲۹ | ۱۸ | ۱۳ | ۸ | ۲ | ۱ |
| تعداد دانشگاه‌های کشورهای اسلامی | ۱۶۸ | ۱۲۹ | ۹۷ | ۷۶ | ۴۴ | ۹ | ۸ |
| تعداد دانشگاه‌های جهان | ۱۳۹۷ | ۱۲۵۸ | ۱۱۰۳ | ۹۸۱ | ۸۰۰ | ۴۰۱ | ۴۰۰ |
| بهترین رتبه جهانی کسب شده توسط دانشگاه‌های کشور در نظام رتبه بندی بین‌المللی تایمز | |||||||
| تعداد دانشگاه‌ها | ۴۰ | ۲۹ | ۱۸ | ۱۳ | ۸ | - | - |
| دانشگاه اول و رتبه | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه ۴۰۰-۳۵۱ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه ۴۰۰-۳۵۱ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه ۳۵۰-۳۰۱ | دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۶۰۰-۵۰۱ | دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۵۰۰-۴۰۱ | - | - |
روش شناسی رتبه بندی تایمز
پایگاه رتبه بندی تایمز یکی از نظام‌های معتبر بین‌المللی است که از سال ۲۰۰۴ مراکز آموزش عالی را در سرتاسر جهان مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار داده است. این رتبه بندی از ۱۳ شاخص به شرح جدول زیر در قالب ۵ معیار کلی آموزش با وزن ۳۰ درصد، پژوهش با وزن ۳۰ درصد، استنادات با وزن ۳۰ درصد، وجهه بین‌المللی با وزن ۷.۵ درصد و ارتباط با صنعت با وزن ۲.۵ درصد بهره گرفته است.
معیارها کلی و شاخص‌های رتبه بندی بین‌المللی تایمز
| وزن معیار | معیار | شاخص | وزن شاخص |
| ۳۰ | آموزش | بررسی شهرت: آموزش | ۱۵ درصد |
| نسبت مدرک دکتری به تعداد اعضای هیئت علمی | ۶ درصد | ||
| نسبت تعداد کل دانشجویان کارشناسی به اعضای هیئت علمی | ۴.۵ درصد | ||
| نسبت مدرک دکتری به کارشناسی ارائه شده توسط مؤسسه | ۲.۲۵ درصد | ||
| درآمد مؤسسه نسبت به تعداد اعضای هیئت علمی | ۲.۲۵ درصد | ||
| ۳۰ | پژوهش | بررسی شهرت: پژوهش | ۱۸ درصد |
| درآمد پژوهش | ۶ درصد | ||
| تعداد مقالات منتشر شده به ازای اعضای هیئت علمی | ۶ درصد | ||
| ۳۰ | استنادات | تأثیر- میانگین تعداد استنادها به ازای مقالات منتشر شده | ۳۰ درصد |
| ۲.۵ | درآمد صنعتی | درآمد پژوهشی حاصل از صنعت (به ازای اعضای هیئت علمی) | ۲.۵ درصد |
| ۷.۵ | وجهه بین‌المللی | نسبت اعضای هیئت علمی بین‌المللی به بومی | ۲.۵ درصد |
| نسبت دانشجویان بین‌المللی به بومی | ۲.۵ درصد | ||
| سهم مقالات منتشر شده مشترک با نویسندگان همکار بین‌المللی | ۲.۵ درصد |
محاسبات رتبه بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) انجام شده است. محاسبات شاخص‌ها و نمرات توسط ۳ منبع اطلاعاتی صورت گرفته است که این منابع عبارت هستند از:
۱. داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی که به صورت خود اظهاری جمع آوری می‌شوند
۲. داده‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی
۳. اطلاعات تولیدات علمی موسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس
داده‌های رتبه بندی سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۳ هزار نشریه علمی را که توسط پایگاه اسکوپوس الزویر نمایه می‌شود را در بر می‌گیرد. تولیدات علمی دوره ۵ ساله ۲۰۱۸-۲۰۱۴ و استنادات دوره شش ساله ۲۰۱۹-۲۰۱۴ را شامل می‌شود.