خبرگزاری مهر - گروه جامعه_ فاطمه میرزاجعفری: جامعه عشایری یکی از سه ترکیب اجتماعی جمعیت ایران، متشکل از سه جامعه متمایز شهری، روستایی و عشایری است که تعریف خاص خود را دارد؛ این جامعه متکی به خود، ساختاری قبیله‌ای دارد که زندگی اغلب مردم آن به واسطه دامداری تامین می شود.
۵۹ درصد مساحت کل کشور در حیطه زندگی مردمان عشایر است که شامل جمعیت حدود ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می شود که در قالب ۲۱۸ هزار خانوار و ۵۲۲ طایفه هستند؛ اگرچه از نظر آماری عشایر جمعیت کمی را به خود اختصاص می دهند اما به دلیل چندین مولفه تاثیر آنها در کشور چشمگیر است. مثلاً در بعد اقتصادی با تولید بیش از ۲۵ درصد پروتئین مرتبط با دام کشور، دارا بودن بیش از ۲۸ درصد دام کشور، تولید سالیانه ۱۹۰ هزار تن گوشت قرمز، تولید ۳۵ درصد صنایع دستی کشور و … سهم مهمی را در اقتصاد درون زای کشور داشته و در این برهه زمانی از زاویه اقتصاد مقاومتی یکی از نقاط قوت کشور در امر رونق تولید و تحقق شعار سال ۹۹ محسوب می گردد یا در بعد فرهنگی نیز به عنوان میراث داران فرهنگ کهن ایرانی- اسلامی سهم قابل وجهی در حفظ، نگهداری و انتقال این میراث، آداب و رسوم، آئین و مناسک در کشور عزیزمان داشته و توانسته اند خدمات ارزشمندی را از جهات مختلف به کشور ارائه نمایند.
در حال حاضر بیش از ۲۰۰ هزار دانش آموز عشایر در ۲۳ استان کشور به تحصیل مشغول هستند که رسیدگی به امور این دانش آموزان و مدارس عشایری به عهده دفتر آموزش و پرورش عشایر کشور است که زیر مجموعه معاونت ابتدایی آموزش و پرورش فعالیت می کنند توجه به این نکته حائز اهمیت است که ما سه گروه دانش آموز عشایری تحت عنوان گروه کوچ رو، نیمه کوچ رو و ساکن را در کشور داریم.
برای مثال ما دانش آموزان عشایری را داریم که پدر و مادرانشان دیگر کوچ نمی کنند اما شغل شان دامپروری است؛ مولفه دانش آموز عشایری بودن این است که یا کوچ رو باشند یا پدر و مادر آنها از راه دامپروری و کشاورزی ارتزاق کنند. این دانش آموزان به دلیل اینکه به مدارسی می روند که کد عشایری دارد جزو جمعیت دانش آموزان عشایر محسوب می شوند.
دومین دسته دانش آموزان عشایری، نیمه کوچ رو ها هستند یعنی دانش آموزانی که پدر و مادر آنها ییلاق و قشلاق می کنند اما دانش آموزان در همان روستای اول ساکن می مانند؛ آنها بیشتر نزد بستگانشان می مانند و همراه پدر و مادر کوچ نمی کنند. دسته سوم دانش آموزان کوچ رو هستند که تنها در این شکل سوم است که معلم نیز همراه دانش آموز رفت و آمد دارد.
همانطور که گفته شد دانش آموزان عشایر به دلیل سبک زندگی خاصی که دارند مدام در مسیر کوچ هستند و سختی تحصیل برای دانش آموزان عشایر همراه با مشکلات ریز و درشتی است حالا دوباره سال تحصیلی جدید دیگری در راه است و همچنان دانش آموزان عشایر کشور از مسیر توسعه عدالت عقب هستند؛ این روزها حکایت دانش آموزان عشایری با وجود ویروس کرونا و تعطیلی مدارس تبدیل به قصه پر غصه‌ای شده است چراکه مشکلات بی شماری بر سر راه تحصیل این دانش آموزان قرار دارد.
عدالت آموزشی؛ ریشه اصلی مشکل تحصیل دانش آموزان عشایری
بهره مندی از عدالت آموزشی اولین مشکل پیش روی تحصیل دانش آموزان عشایر است؛ عدالت آموزشی ایجاد فرصت های لازم برای برخورداری تمام افراد لازم التعلیم کشور از آموزش و پرورش با کیفیت و متناسب با استعدادها و نیازهای فردی و اجتماعی است به گونه‌ای که از حق هیچیک به نفع دیگری استفاده نشود اما از مهمترین موانعی که مانع از ایجاد تحقق عدالت آموزشی شده اند می توان به نبود معلم، مدرسه و یا فضای مناسب برای تحصیل و برخورداری والدین هر یک از دانش آموزان برای فراهم کردن شرایط تحصیل و یا ادامه تحصیل دانش آموزان اشاره کرد.
برای مثال توزیع امکانات در مناطق محروم و برخوردار باید عادلانه باشد و شایسته نیست که تعدادی از دانش آموزان با آخرین فناوری های روز آموزش ببینند و گروهی دیگر در کلاس های کپری و نمناک یا مدارس خشتی و گلی در آستانه تخریب با نگرانی حاضر شوند، پس فضا و تجهیزات مناسب جز ساده ترین نکاتی است که برای اجرای عدالت آموزشی باید فراهم باشند البته زیرساخت ها نیز برای فراهم کردن این نکات باید درست شود.
به گفته محمدرضا سیفی، مدیر کل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر کشور متاسفانه پس از دوره ابتدایی حداقل ۵۰ درصد دانش آموزان عشایر خصوصاً دختران از تحصیل باز می مانند و به کارهای متفاوتی مشغول می شوند در این خصوص نیز خانواده های عشایر نیازمند فرهنگسازی هستند تا شرایط تحصیل فرزندان و یا ادامه تحصیل دانش آموزان را فراهم آورند بنابراین باید طبق نیازسنجی مسیر تحصیل دانش آموزان عشایر را بهبود بخشید.
البته این نکته نیز حائز اهمیت است که بیشتر دانش آموزان عشایر به سبب نبود تغذیه مناسب و یا شرایطی برای فراهم کردن پوشاک، لوازم التحریر و … از تحصیل باز می مانند.
تامین زیرساخت برای ایجاد انگیزه در میان معلمان
بدون شک داشتن معلم خوب در کیفیت تحصیل دانش آموزان عشایر سهم مهمی را دارد در حال حاضر ۶۲۵ معلم این حوزه سرباز معلم هستند؛ در کنار این تراکم نیروی مجرب و کارآزموده در کلان شهرها باعث شده است مناطق محروم با فقر فرهنگی روبرو شوند چرا که در بیشتر موارد معلمان عشایر باید هر شش پایه را با هم تدریس کنند.
در حال حاضر معلمان روستایی و عشایری از این سخن می گویند که عموماً برای رفت و آمد به محل تدریس خود باید روزانه کیلومتر ها مسافت را بپیمایند و یا در مناطقی که نیازمند اسکان هستند به دلیل نبود زیر ساخت ها اسکان مناسبی ندارند و یا در بعضی از مناطق فاصله شهر و روستا زیاد است؛ این در حالی است که معلمین عشایر عموماً حق التدریس یا خرید خدماتی هستند و گاهی دریافتی آنها به ۶۰۰ هزار تومان هم نمی رسد. بنابراین تامین زیرساخت برای ایجاد انگیزه در معلمان جهت خدمت در مناطق محروم با تخصیص امتیازات ویژه گام های طلایی است که می توان در زمینه حل مشکلات معلمان عشایری برداشت.
مصائبی که دانش آموزان دو زبانه برای تحصیل دارند
فرآیند آموزش برای دانش آموزانی با زبان و گویش مخصوص شهر خود از جمله موانع دیگر بر سر راه دانش آموزان عشایر است مسئله‌ای که در بعضی از مناطق ایران تحت عنوان آموزش و مدارس دو زبانه رقم خورده است.
این مشکل شاید به ظاهر ساده با آسیب هایی مانند افت تحصیلی و انزوای آن همراه است؛ افت تحصیلی آن هم نه به خاطر میزان بهره مندی از هوش بلکه در نتیجه استفاده از ابزار متفاوت برای یادگیری است. مشکل این گروه از دانش آموزان شکاف و تفاوت زبان آموزشی معلم با زبان مادری خود است؛ آنان در ابتدا به درستی نمی توانند به زبان معلم یا به عبارتی زبان آموزشی با او ارتباط برقرار کنند.
تدوین کتب درسی متناسب با موقعیت و شرایط استان ها می تواند در این زمینه ما را به سمت عدالت آموزشی سوق دهد چرا که اگر محتوای کتب درسی متناسب با فرهنگ های بومی باشد تحصیل بسیار شوق انگیز و رغبت آمیز است حتی اگر مفاهیم درسی با زبان بومی تدریس شود البته زبان معیار همچنان باید فارسی باشد اما نبود مدارس دو زبانه و نیروهای بومی در ایجاد این مشکل نقش پررنگی دارند.
کرونا مشکلات دانش آموزان عشایر را دو برابر کرده
در این روزها اما با وجود ویروس کرونا، تعطیلی مدارس و راه اندازی شبکه «شاد» مشکلات دانش آموزان عشایر دو چندان شده است همانطور که گفتیم نبود عدالت آموزشی اساسی ترین مشکل دانش آموزان عشایر است. عدم بهره مندی این دانش آموزان از وسایل ارتباطی مانند تلفن های هوشمند، اینترنت، تلویزیون و حتی برق سبب شده تا بسیاری از این دانش آموزان در شرایط کرونا از این مدل تحصیل باز بمانند. هر چند در اردیبهشت ماه و پیش از پایان سال تحصیلی تلاش های زیادی شد که معلمان عشایری کلاس های خود را دایر کنند و رابطان آموزشی نیز بسته های آموزشی را به دست تک تک این دانش آموزان برسانند. در این روزها که سال تحصیلی جدید آغاز شده است نیز عموماً در مناطق روستایی و عشایری به دلیل اینکه عموماً تراکم زیادی ندارند و از سوی دیگر به دلیل همان عدم دسترسی به شبکه شاد و آموزش تلویزیونی اصل بر آموزش حضوری است و معلمان عشایری نیز بر آن اهتمام دارند. اما به نظر می رسد تلاش برای اینکه این دانش آموزان به آموزش های تلویزیونی و شبکه شاد دسترسی داشته باشند، در کنار این آموزش حضوری مورد مطالبه امروز این قشر از دانش آموزان است.