خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.
در چهارمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به معرفی دو آلبوم تاثیرگذار و پرمخاطب «ماه نی» به آهنگسازی حمید صدری و «خورشید» با تنظیم برای ارکستر علیرضا صالحی نژاد می‌پردازیم که اولی در سال ۸۵ و دومی در سال ۹۰ به خوانندگی امیرحسین مدرس توسط مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و انتشارات «خورشید هشتم» پیش روی مخاطبان قرار گرفته و در همان سال‌ها نیز با استقبال بسیار خوب دوستداران موسیقی آیینی کشورمان و حتی طیف بیشتری از مخاطبان غیر متخصص حوزه موسیقی قرار گرفت. شرایطی که تا به امروز نیز ادامه داشته و بسیاری از مخاطبان و شنوندگان موسیقی ترجیح می‌دهند در ایام منتهی به سوگواری حضرت سیدالشهدا (ع) شنونده این دو آلبوم موسیقایی با مضامین عاشورایی باشند.
یک خاطره‌سازی ماندگار با نوار کاست‌های دهه هشتاد
آلبوم «ماه نی» از جمله آثار موسیقایی با حال و هوای محرم با صدای امیرحسین مدرس است که در آن نوحه‌های قدیمی در کنار آثار جدیدتر بازخوانی شده است. این آلبوم که سال ۱۳۸۵ با آهنگسازی و تنظیم سیدحمیدرضا صدری و خوانندگی امیرحسین مدرس روانه بازار موسیقی شده در برگیرنده بازسازی نغمات و نوحه‌های قدیمی است که در فضای موسیقی الکترونیک برای علاقه‌مندان ارائه شده است. شرایطی که بسیاری از خوانندگان و نوحه خوانان دسته‌های زنجیرزنی طی آن سال‌ها را بر آن داشت تا از این نغمات برای استفاده از نوحه‌هایشان استفاده کنند.
برخی ملودی‌های لس‌آنجلسی با سخیف‌ترین واژگان، شده‌اند نوحه برای امام حسین (ع) بنابراین ما می‌خواستیم گوشه‌ای از گنجینه این ابیات را به نسل امروز نشان دهیم و بگوییم اگر قصدی برای نوآوری است از منظر هم ماجرا دیده شود «شیعتی»، «باغ و بهار»، «شام هجران»، «در انتظار»، «وداع»، «جام باقی»، «همه جا کربلاست»، «شب وصل»، «ماه نی»، «گل یاسمن»، «قبله عشق» و «کتیبه »۱۲ قطعه‌ای هستند که در این آلبوم منتشر شده است. اثری که در زمان انتشارش هنوز از درهم پاشیدگی نسل نوارکاست‌ها خبری نبود و آن را تبدیل به یکی از آلبوم‌هایی کرد که مردم و سوگواران حضرت سیدالشهدا به قدری کارها را گوش می‌دادند که در بسیاری موارد از کیفیت نوارها کاسته می‌شد، خاطراتی ماندگار از یک ارادتمندی موسیقایی که هنوز هم طعم و حلاوت شنیدنشان در گوش نسل دهه شصت و هفتادی باقی مانده و حالاحالاها هم از ذهنشان پاک نمی‌شود.
امیرحسین مدرس در توضیحات آلبوم «ماه نی» که در زمان انتشار خود با استقبال خوبی هم از سوی شنوندگان مواجه شد، نوشته بود: «برپایی و نشر آیین‌های سوگواری حضرت سیدالشهدا نشان افتخاری است که بر سینه شاعران، گویندگان و خوانندگان این آستان می‌درخشد. یلان نام‌آوری چونان فرزدق، کمیت، دعبل، اسماعیل حمیری و مهدی الجواهری در ادبیات عرب، سیف فرقانی، محتشم کاشانی، وصال شیرازی، میرزا حسن صفی، صغیر اصفهانی، عمان سامانی و ده‌ها سراینده دیگر در ادب پارسی، شهر بند این سلسله الذهب بوده و هستند. در این میانه نوحه خوانان را منزلتی دیگر است. نامدارانی چون حاج مرزوق حائری، حاج اکبر ناظم، حاج حسن ناظم، حاج شاه حسین بهاری، سید عباس زریباف و شماری دیگر از صاحبدلان خوش آوا در دهه‌های اخیر از این زمره‌اند. از دیوارهای سیاه‌پوش تکیه دولت و دیگر تکایا گرفته تا طاق ضربی‌های تیمچه حاجب الدوله در بازار تهران، و گوش جان پیران روشن ضمیر هیات‌ها پر از نفس و گلبانگ عاشقانه اینان است. نوحه‌خوانانی که اغلب نوحه‌سرا نیز بودند و در انتخاب واژگان، عبارات، ترکیبات و نیز ساخت ملودی نوحه‌ها، نخست به شان ممدوح توجه می‌کردند و سپس از روی معرفت، سوز، حماسه، غربت، مظلومیت و اشک را به آن می‌آویختند.
مجموعه ماه نی بازخوانی گزیده‌ای از گنج‌خانه پربرکت نوحه‌های قدیم و جدید است. نوحه‌هایی که بعضاً پیشینه‌ای هشتادساله دارند و برخی دیگر در همین سال‌های نزدیک ساخته شده‌اند. برخی از نوحه‌هایی که از روزگار پیشین به یادگار مانده، صرف نظر از قداستشان به لحاظ موسیقایی نیز در زمره شاهکارهای موسیقی ایرانی است تا آنجا که بسیاری از موسیقیدانان و آهنگسازان در آثارشان از این نغمات استفاده کرده‌اند. ضمن اینکه بی‌گمان موسیقی ایرانی مرهون چنین نغمات و الحانی است چراکه از دوران صفویه هنگامی که موسیقیدانان مورد بی مهری و محدودیت قرار گرفتند با رواج تعزیه خوانی، حاملان ردیف‌های موسیقی ایرانی، روضه خوانان و تعزیه‌گردانان شدند.
یک مقابله جدی با ملودی‌های لس آنجلسی
این خواننده که طی سال‌های اخیر علاوه بر خوانندگی در حوزه‌های اجرا، گویندگی، نویسندگی و بازیگری نیز فعالیت‌های مستمری را در عرصه‌های مختلف تئاتر، تلویزیون و سینما پشت سر گذرانده درباره دیگر ویژگی‌های این آلبوم گفته بود: «اشعار این نوحه‌ها تقریباً بدون تغییر مانده است. به جز یکی- دو مورد که احساس می‌شد مصراعی به لحاظ کلامی و شعری با بقیه نوحه تفاوت دارد. زحمت این تغییرات اندک به عهده سیدمحمد سادات اخوی بود. مثلاً در یکی از این نوحه‌ها آمده بود، «شب قتل تمام عاشقان امشب است» که ما آن را به این صورت تغییر دادیم: «شب وصل امیر انس و جان امشب است» سال‌های گذشته کاست‌هایی به بازار آمد که بدون در نظر گرفتن شأن اهل بیت (ع) تنظیم شده بودند اما «ماه نی» نوحه‌های اصیل و قدیمی را بازخوانی می‌کند.
امیرحسین مدرس درباره قطعات این آلبوم و چینش آنها هم گفت: قطعه قدیمی «شیعتی» را ابتدای آلبوم گذاشتیم. رسم دیرین هیأت‌ها این بود که این نوحه را به صورت زمزمه جمعی ابتدای مجلس‌شان به عنوان شروع روضه می‌خواندند. همه اهل هیأت هم آن را بلد بودند و با آهنگ مخصوص از بر می‌خواندند. ما هم همین آهنگ را با ریتمی تندتر آن هم به خاطر رعایت زمان خواندیم و ابتدای کار گذاشتیم. ۱۱ قطعه دیگر نیز به ترتیب با نام‌های «باغ و بهار»، «شام هجران»، «در انتظار»، «وداع»، «جام باقی»، «همه جا کربلاست»، «شب وصل»، «ماه نی»، «گل یاسمن»، «قبله عشق» و «کتیبه» با ملاحظه انتخاب شدند. هیأتی‌ها می‌دانند که معمولاً شب سوم روضه حضرت رقیه (س) خوانده می‌شود قطعه «شام هجران» نیز با همین ملاحظه، سومین قطعه این آلبوم است.
او درباره انگیزه‌اش از تولید چنین آلبومی گفته بود: «ردیف‌ها، گوشه‌ها، دستگاه‌ها و تصنیف‌های موسیقی سنتی ما به روایت افراد مختلفی همچون نورعلی خان برومند، محمود کریمی یا عبدالله دوامی خوانده می‌شود و همه اینها به شاگردان این حوزه آموخته می‌شود اما در عرصه موسیقی مذهبی این کار فراموش شده است. چون روضه‌خوان‌ها، این نوحه‌ها و دستگاه‌ها را به شاگردان خود یاد نداده‌اند. یا اگر هم کاری شده بسیار کم دیده می‌شود. از این طرف یک سری نوحه‌ها سرهم‌بندی شده‌اند که هیچ سنخیتی با دستگاه امام حسین ع ندارند. برخی ملودی‌های لس‌آنجلسی با سخیف‌ترین واژگان شده‌اند نوحه برای امام حسین (ع) بنابراین ما می‌خواستیم گوشه‌ای از گنجینه این ابیات را به نسل امروز نشان دهیم و بگوییم اگر قصدی برای نوآوری است از منظر هم ماجرا دیده شود.»
تولد «خورشید» در ادامه راه «ماه و نی»
یکی دیگر از آثاری که حدود پنج سال پس از انتشار آلبوم «ماه نی» به خوانندگی امیرحسین مدرس در دسترس مخاطبان قرار گرفت، اثری به نام «خورشید» بود که سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات «خورشید هشتم» پیش روی مخاطبان قرار گرفت. اثری که به نوعی ادامه دهنده راهی بود که مدرس و همکارانش در آلبوم «ماه نی» انتخاب کرده بودند و حالا با تجربه‌ای بیشتر از گذشته تلاش کردند فضای به روز تری از آنچه در آلبوم قبلی شکل گرفته بود، به دوستداران حضرت سیدالشهدا ارائه شود.
«چه کربلاست»، «ماه و ستاره»، «یوسف من»، «همراز»، «نماز عشق»، «شب وصال»، «اربعین»، «میر کاروان»، «امید» و «نای نی نوا» عنوان قطعاتی بودند که با تنظیم برای ارکستر علیرضا صالحی نژاد در اختیار مخاطبان قرار گرفته بود.
مدرس درباره انگیزه‌های ساخت و تولید این آلبوم گفته بود: «آلبوم ماه و نی شامل ۱۲ قطعه از نوحه‌های تهرانی بود که قدمت آنها به ۸۰ تا ۹۰ سال پیش می‌رسید. خوشبختانه استقبال از آن بسیار خوب بود و حتی جریان‌سازی کرد. با این حال جای تعدادی از قطعه‌های عاشورایی در آن خالی بود و به همین دلیل تصمیم به انتشار «خورشید» گرفتم. به هر حال ما هر کداممان در هر حوزه و هر ساحتی که هستیم بزرگ‌ترین افتخارمان و بزرگ‌ترین حس و حال و بهترین لحظات ما زمانی است که با این موضوعات کارمان گره می‌خورد که بی تردید تلاش همه دوستان و علاقمندان به این حوزه و این ساحت آلبوم «خورشید» را تولید کرده و به اینجا رسانده است. انگشت اشاره همه دست‌اندرکاران این آلبوم به سمت اباعبدالله الحسین است و بد است که وقتی انگشت اشاره را به سمت چیزی می‌گیریم به جای نگاه کردن به آن نقطه به نوک انگشت نگاه کنند.
موفقیت این آلبوم به من ربطی ندارد!
وی در یکی دیگر از گفتگوهای رسانه‌های خود بود که درباره دلایل و انگیزه‌های ساخت آلبوم «خورشید» بیان کرد: خوشبختانه آلبوم «ماه نی» به تهیه کنندگی حوزه هنری در زمان خودش آلبوم خوب و قابل تاملی بود که با استقبال خوبی هم مواجه شد. هنوز هم با گذشت ۵ سال رادیو و تلویزیون از آثار آن آلبوم در ایام سوگواری پخش می‌کند. البته این ربطی به من ندارد و لطف خدا و اما حسین (ع) است. در آلبوم جدید کمی نوع کار و سازبندی و موسیقی را با فکر بیشتری ارائه کرده‌ایم. بزرگ‌ترین تصمیم ماه هم تفاوت این کار با آلبوم قبلی از لحاظ بافت موسیقیایی ست. به همین خاطر در آلبوم خورشید، شما با یک ارکستر کامل زهی مواجه هستید. […] خوانش هم به سمت بافت موسیقی اثر پیش رفته و هماهنگ با موسیقی ارکسترال. در «ماه نی» اصرار من این بود که مثل مداحان و روزه خوانان قدیم خوانش صورت بگیرد اما در آلبوم خورشید تماماً در خدمت موسیقی کار بوده‌ایم. […] پیشنهاد این کار که از سوی خود من عنوان شد. در ادامه آلبوم «ماه نی»، تعداد زیادی از نوحه‌ها هنوز باقی مانده بود که تصمیم داشتم پس از آن آلبوم آنها را هم کار کنم. آن آلبوم گردآوری‌ای بود از نوحه‌های ۸۰، ۹۰ سال پیش تهران تا سال ۸۴ و ۸۵. البته در آن آلبوم از نوحه‌های جدیدتر هم استفاده کردیم که هماهنگ با آثار قدیمی از لحاظ تالیف و ساختار. در آن آلبوم فقط دوازده کار را توانستیم بگنجانیم و هشت قطعه دیگر را نیز در این آلبوم انتخاب کردیم برای آلبوم «خورشید». پیشنهاد کار را به دوست خوبم آقای «علیرضا محمدی» مدیر موسسه فرهنگی هنری «خورشید هشتم» دادیم و ایشان هم از این کار استقبال کردند. در یکی از مراسم‌های افطاری ماه مبارک رمضان این پیشنهاد به این دوست انجام شد و با موافقتشان از فردای همان روز پروژه کلید خورد. چون فرصتمان خیلی کم بود. ولی خوبی کار این بود که همه قطعات خودشان ملودی داشتند و این زحمت ما را خیلی کمتر می‌کرد. فقط تنظیم ارکسترال بود که زمان می‌برد. حدود ۴۰ روز هم صرف خوانش و آواز شد.
از نکات ویژه دیگری که می‌توان درباره آلبوم «خورشید» به آن اشاره کرد، حضور امین تارخ به عنوان راوی آغازین برخی از قطعات بود، که امیرحسین مدرس درباره آن توضیح می‌دهد: «ما دنبال یک صدای تازه بودیم. صدایی که برای شنونده تازگی داشته باشد. شنونده خیلی آن‌را نشنیده باشد. گوینده‌های بسیار توانایی در این عرصه وجود داشتند چه در حوزه دوبله چه در حوزه گویندگی رادیو و تلویزیون. اما پیشنهاد خود من بر این بود که از صدایی استفاده کنیم که بکر باشد و در عین حال بسیار توانایی داشته باشد و در این حوزه قدرتمند باشد. شعر را بشناسد و حس داشته باشد و از همه مهم‌تر جنس صدا هم دلنشین باشد و متناسب با یک چنین کاری. نهایتاً چند اسم در کنار هم قرار داده شد و از بین همه آنها آقای تارخ انتخاب شدند و خیلی هم ابراز خوشحالی می‌کنم که آقای تارخ با روی باز پذیرفتند و تشریف آوردند.»
برای شنیدن قطعه «ماه و ستاره» از آلبوم خورشید اینجا را کلیک کنید.