به گزارش خبرنگار مهر، امروز اولین روز از هفته بزرگداشت دفاع مقدس است. حالا در چهلمین سال گرامیداشت هفته دفاع مقدس قرار داریم. روزگاری در چنین روزی سرگذشت بسیاری از زنان و مردان دلاور و از خود گذشته این سرزمین آغاز شد؛ زنان و مردانی که بسیاری از آنها با شهادت ایثار خود را به نمایش گذاشتند و عده‌ای جانباز شدند، عده‌ای سال‌ها در اسارت گذراندند و عده بسیار دیگری هنوز خاطرات آن روزها را با خود حمل می‌کنند.
آن روزهای دهه ۵۰ و ۶۰ گذشت اما مگر می‌شود ملتی بخش مهمی از تاریخ سرزمینش که با ایستادگی و مقاومت در مقابل تجاوز به خاک وطن همراه شده و نام‌آوران بسیاری را در دل خود جای داده به فراموشی بسپارد. حالا شاید باید پرسید نسلی که آن روزها را ندیده و لمس نکرده که این روزها در دانشگاه‌ها و پشت نیمکت‌های مدرسه نشسته‌اند، چه تصویر و تعریفی از آن روزها دارند؟
آموزش و پرورش از آن جهت که نظامی یکپارچه را در کشورمان راهبری می‌کند و مهمترین ابزار تعلیم و تربیت یعنی کتاب‌های درسی و معلمان را در اختیار دارد، مهمترین مرجعی است که می‌تواند به تبیین روزهای دفاع مقدس برای فرزندان سرزمین بپردازد و از دل آن مفاهیم بزرگی چون ایثار و گذشت، شهادت و دلاوری، استعمار ستیزی و دفاع از میهن و.... را در نسلی بارور کند.
هر چند مسئولان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی چند سالی است سخن از این می‌گویند که به دلیل محدودیت‌های کتاب درسی برای گنجاندن بسیاری از مفاهیم خصوصاً مفاهیمی که بیشتر با سبک زندگی گره خورده و کمتر رنگ و بوی یادگیری علمی دارد، باید به سمت بسته‌های یادگیری حرکت کرد، اما همچنان کتاب‌های درسی حرف اول را برای معلم و دانش‌آموز در فضای یادگیری و یاد دهی می‌زنند.
حسن ملکی رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش در آخرین نشست خبری خود با خبرنگاران گفت: اساس تمام فعالیت‌های ما سند تحول است و سومین مساله در این راستا شناسایی و جذب نیروی مؤمن و انقلابی است تا با یک دگردیسی جدی کار خود را ادامه دهیم. آموزش کارشناسان نیز در راستای تحول در دست داریم با رویکرد فطرت گرایی توحیدی که رویکرد برنامه‌ریزی آموزشی ماست. معارف انقلاب اسلامی در کتاب‌های درسی نیز با جدیت دنبال می‌شود. ما معتقدیم کشور نیاز به دانش آموزان مبتکر و روحیه انقلابی دارند.
ملکی بیان کرد: قریب ۳۰ عنوان کتاب درسی ما در بخش نظری و فنی و حرفه‌ای محتوای انقلاب اسلامی را در بر می‌گیرد. پیشرفتهای کشور و قهرمانان دینی و ملی را در کتاب‌های درسی معرفی کردیم. همچنین معرفی جنایت‌ها و خیانت‌های آمریکا و صهیونیست در کتاب‌ها آمده است. از کارشناسان و روان شناسان برای درج این موارد در کتاب‌های درسی کمک گرفتیم.
شاید مفاهیمی چون پرداختن به دفاع مقدس و معرفی الگوهای این حماسه در هر پایه به صورت پراکنده و بدون جهت گیری مشخصی گنجانده شده‌اند به طوری که در شش پایه اول دبستان معرفی بخش‌هایی از این مهم به عهده کتاب فارسی و بخش‌هایی به عهده کتاب مطالعات اجتماعی گذاشته شده و حتی تقدم و تأخیر مطالب نسبتی با درس‌های قبلی و بعدی ندارد
اما واقعیت این است که با نگاهی به کتاب‌های درسی می‌توان به این نتیجه رسید که این کتاب‌ها به صورت یک منظومه واحد در نظر گرفته نشده‌اند و شاید مفاهیمی چون پرداختن به دفاع مقدس و معرفی الگوهای این حماسه در هر پایه به صورت پراکنده و بدون جهت گیری مشخصی گنجانده شده‌اند؛ به طوری که در شش پایه اول دبستان معرفی بخش‌هایی از این مهم به عهده کتاب فارسی و بخش‌هایی به عهده کتاب مطالعات اجتماعی گذاشته شده و حتی تقدم و تأخیر مطالب نسبتی با درس‌های قبلی و بعدی ندارد. اما شاید مهمترین مساله این است که چنین محتواهایی سر کلاس‌های درس چه جایگاهی برای بیان و معرفی پیدا می‌کنند با توجه به این اصل که در حال حاضر شمار زیادی از معلمان نیز کسانی هستند که دوره جنگ را لمس نکرده‌اند و در طول تحصیل نیز به درستی با این دوره آشنا نشده‌اند.
ابوطالب حافظی که ۳۵ سال است در آموزش و پرورش مشغول به فعالیت است و کتاب «شهیدان فهمیده» را نگاشته است پیش از این در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشته بود: من فکر می‌کنم دستاوردهای جنگ و حماسه‌ها و ارزش‌های فراوانی که در دل خود دارد برای نسل ۴ و ۵ ما خوب تبیین نشده است. اگر بتوانیم این رشادت‌ها را در قالب کتاب، فیلم، سریال نشان دهیم و الگوی نوجوانان کنیم، در این فضایی که به شدت از طرف دشمن مسموم شده است می‌تواند مفید باشد. دشمن به دنبال آسیب جدی به نسل جدید ماست و ما باید با داشته‌هایمان به مبارزه با آن برویم.
واقعیت هم این است که شناسایی، حفظ و احیای ارزش‌های حماسه سازان شهید انقلاب اسلامی به ویژه در دوره دفاع مقدس از مسئولیت‌های بزرگ آموزش و پرورش کشورمان است. نقش بی‌بدیل فرهنگیان و دانش آموزان در عرصه‌های ۸ سال دفاع مقدس، مثال‌زدنی است. تقدیم ۵ هزار معلم شهید و ۳۶ هزار دانش‌آموز شهید خود گواهی بر این مدعاست.
در شش پایه ابتدایی ۴۶ عنوان کتاب وجود دارد که اگر عموماً در عناوینی چون «فارسی»، «نگارش فارسی»، «ریاضی»، «علوم تجربی»، «هدیه های آسمانی»، «قرآن»، «مطالعات اجتماعی»، «فناوری»، «کار و پژوهش»، «تربیت بدنی» خلاصه می‌شود. مشخص است که در برخی از دروس عملاً جایی برای روایت دفاع مقدس و حماسه سازان و بیان چرایی رخ دادن این جنگ و تبیین فراز و فرودهای آن نیست. برای همین است که در این شش پایه تنها در کتاب‌های فارسی و مطالعات اجتماعی ردپای این روایت دیده می‌شود و حتی سهم بیشتر را کتاب فارسی دارد و برای همین است که بیشتر درباره دفاع مقدس در کتاب‌های درسی بچه‌ها قصه سرایی شده تا آنکه درسی از جنس تفکر و پژوهش و حتی تاریخ نگاری داشته باشد. اینجاست که عدم تفکیک درس تاریخ برای دانش آموزان ابتدایی محل سوال باقی می‌ماند! در هر صورت حتی در پایه‌های مختلف نیز سهم بازگویی از این واقعه نیز یکسان نیست و مشخص نمی‌شود چرا در پایه چهارم و یا ششم باید این سهم بیشتر باشد و در پایه دوم ابتدایی این سهم تقریباً به سمت صفر میل کند!
مروری بر چند و چون روایت‌های دفاع مقدس در ۶ پایه ابتدایی
در پایه اول ابتدایی شعر «ایران پاینده، سرباز رزمنده» مهمترین درسی است که دانش آموزان برای اولین بار با این مفهوم آشنا می‌شوند. هر چند از پرچم و میهن در این پایه گفته می‌شود.
در پایه دوم دبستان تنها در درسی با عنوان پرچم جایی از خون شهدا صحبت به میان می‌آید تا می‌رسیم به پایه سوم دبستان. در این پایه در درس فارسی دانش آموزان با شهید فهمیده و شهیده سهام خیام و گذری از زندگی آنها در کنار زندگی ریزعلی خواجوی و حسن امید زاده به عنوان فداکاران آشنا می‌شوند و در درس ایران آباد نیز اشاره‌ای به رزمندگان می‌شود.
در پایه چهارم ابتدایی در بخشی به اسم نام‌آوران و باز هم در کتاب فارسی فرمانده دل‌ها شهید حسین خرازی معرفی می‌شود و در دل روایتی از این شهید نامی از شهید جهان آرا و بهنام محمدی داستان خرمشهر و شلمچه نیز به میان می‌آید. اما با خواندن این روایت در این کتاب هر مخاطبی به این نتیجه می‌رسد که خواننده و شنونده آن حتماً باید پیش زمینه‌ای از تاریخ ۸ سال دفاع مقدس داشته باشد و ناگهان نمی‌توان کودک را وسط یک داستان پر فراز و نشیب در چند خط رها کرد. در واقع در این اولین مواجهه خیلی جدی با مقوله دفاع مقدس باید گفت هیچ پیش مقدمه‌ای از چرایی روزهای دفاع مقدس و کلیت آن به میان نیامده و گویی پر کردن جاهای خالی به معلمان سپرده شده است که آیا حوصله داشته باشند پاسخ پرسش‌های دانش آموزان را بدهند یا نه! و چون در کتاب فارسی این روایت گنجانده شده گویی جای پرسش و پاسخ‌ها بیشتر سر روان خوانی خواهد بود نه چرایی درباره شهدا و تاریخ!
اما در پایه چهارم این کتاب مطالعات اجتماعی است که شاید بیشترین غفلت را در عناوینی که در خود دارد اما به این مهم نپرداخته، در خود دارد. جایی که از محله ما صحبت می‌کند هیچ اشاره‌ای به نام کوچه‌ها و خیابان‌های شهر نیست و اینکه این نام‌ها از کجا سرچشمه گرفته‌اند. جایی که درباره روزهای مهم سخن به میان می‌آورد حرفی از هفته دفاع مقدس نیست. هر چند تقریباً در این درس جز چند رویداد تقویمی برجسته سخنی از رویدادهای دیگر به میان نیامده اما شاید به جرأت بتوان گفت یکی از مهمترین رویدادهای مهم تاریخی نیم قرن اخیر در کشورمان ۸ سال دفاع مقدس است. شاید مؤلفان به این نتیجه رسیده‌اند که در کتاب فارسی این پایه به قدر کافی به این موضوع پرداخته‌اند اما سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که با کدام منطق درس نام‌آوران در کتاب مطالعات اجتماعی نیست و در کتاب فارسی گنجانده شده و با همین سوال می‌توان به منطق بسیاری از درس‌ها در این دو کتاب پرداخت!
در پایه پنجم ابتدایی در کتاب فارسی درباره سرود ملی به قهرمانان دفاع مقدس اشاره می‌شود و در درس دفاع از میهن نیز در جایی که روایت از اسکندر و قهرمان ایرانی یعنی آریو برزن شروع می‌شود در نهایت به روایت ۸ سال دفاع مقدس می‌رسیم و رزمندگان این جنگ. درسی که شاید با کمی خوش سلیقگی می‌توانست در کتاب‌های قبلی گنجانده شود و یک مقدمه مناسب‌تر برای شکل گیری ذهن کودکان از مفهوم دفاع از میهن را ایجاد کند و سپس به دلاوران و فداکاران جنگ تحمیلی پرداخته شود.
در نهایت در پایه ششم ابتدایی و باز هم در کتاب فارسی به شهید دریاقلی سورانی و شهید محمد جواد تندگویان پرداخته می‌شود و در کتاب مطالعات اجتماعی به مفهوم ایستادگی در برابر بیگانگان اشاره می‌شود و روایت آزادسازی خرمشهر بار دیگر بیان می‌شود. در کتاب هدیه‌های آسمانی نیز حماسه آفرینان عنوانی است که بخشی از بار معرفی شهدای دفاع مقدس را به دوش می‌کشد.
وقتی به کتاب‌های درسی نگاه می‌کنیم و با نگاهی نقادانه با آن رو به رو می‌شویم می‌توان به این نتیجه رسید که مسئولان برنامه‌ریزی درسی برخی مفاهیم را برای گنجاندن در کتاب‌های درسی داشته‌اند و آنها را بدون نگاه منظومه‌ای به کتاب‌های درسی و همپوشانی با دیگر مفاهیم کتاب در کتاب‌های مختلف پخش کرده‌اند؛ سیر روایتی تاریخی از انقلاب و دفاع مقدس را در کتاب‌ها نمی‌بینیم و حتی سیر منطقی گنجاندن دروس در کتاب فارسی و مطالعات اجتماعی و همنشینی مناسب میان دروس قبلی و بعدی هر کتاب هم گم است.
شاید با حرکت به سمت بسته‌های یادگیری بتوان نگاهی به سامان تر به فرایند یادگیری و یاد دهی داشت و در این میان سهم معلمان نیز از فراهم کردن فضایی برای بیان بزنگاه‌های مهم تاریخی کشور و الگوسازی برای فرزندان نیز مشخص شود.