به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در نهمین نشست از مجموعه نشست‌های ایده‌پردازی «علم و جامعه» مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی که با عنوان «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی»، شاهین روحانی، استاد دانشگاه صنعتی شریف به تشریح آینده دانشگاهها با توجه به تحولات هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی ۴ پرداخت.
روحانی در این نشست که به صورت آنلاین برگزار شد با اشاره به این که در قرن بیست و یکم شاهد بروز انقلاب صنعتی چهارم خواهیم بود، اظهار داشت: با توسعه «هوش مصنوعی» که برخلاف هوش طبیعی، مبتنی بر ماشین است به جز کارهایی محدود، همه کارها را می‌توان به رایانه‌ها محول کرد.
وی ادامه داد: از طرف دیگر شاهد توسعه فناوری نوظهوری به نام «اینترنت اشیاء» یا شبکه اشیاء فیزیکی هستیم که از طریق حسگرها، نرم‌افزارها و سایر فناوری‌ها، امکان اتصال و تبادل داده اینترنتی اشیاء مختلف با دستگاه‌ها و سیستم‌های دیگر را فراهم می‌کند. در کنار این دو، فناوری «کلان داده» را داریم که امکان تجزیه و تحلیل و استخراج سیستماتیک اطلاعات از مجموعه داده‌های بیش از حد بزرگ یا پیچیده را فراهم می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: فناوری‌های «هوش مصنوعی»، «اینترنت اشیاء» و «کلان داده» در کنار رباتیک و مهندسی افزایشی، «انقلاب صنعتی چهارم» را شکل داده‌اند. بدین ترتیب این سئوال مطرح می‌شود که بروز این انقلاب صنعتی چه تغییری در دانشگاهها ایجاد می‌کند و دانشگاه‌های قرن بیست و یکم چگونه خواهند بود؟
استاد دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به قدمت طولانی دانشگاهها که از سال ۱۰۸۸ میلادی در اروپا شکل گرفتند اظهار داشت: ابتدا در دانشگاهها دروسی مثل فلسفه، منطق، الهیات، ریاضیات، نجوم، قانون، دستور زبان و کلام تدریس می‌شد یعنی هدف آنها، اعتلای فکری بشر بود. با بروز انقلاب صنعتی در کنار اعتلای فکری بشر، تربیت متخصص برای صنعت هم در دستور کار دانشگاهها قرار گرفت. در پی انقلاب صنعتی دوم و سوم، مهندسی، پزشکی، علوم پایه و برخی حوزه‌های هنر مثل طراحی و گرافیک هم وارد دانشگاه شد. بدین ترتیب طبیعی است که انتظار داشته باشیم، بروز انقلاب صنعتی چهارم هم عامل تغییرات بزرگی در دانشگاهها شود.
روحانی تصریح کرد: از تغییرات قابل پیش‌بینی برای دانشگاه‌های در خدمت انقلاب صنعتی چهارم، توسعه آموزش از راه دور و بر خط است به طوری که با مفهومی با عنوان Mooc (Massive Open Online Course) مواجه خواهیم بود یعنی دوره‌های آزاد آنلاینی که هزاران دانشجو در آنها ثبت نام می‌کنند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از تغییرات قابل پیش‌بینی در دانشگاه‌های آینده، امکان طراحی دوره توسط خود دانشجو است یعنی هر دانشجو به اختیار خود، درس‌هایی را می‌گذراند و درس‌هایی را حذف می‌کند. ایجاد دوره‌های پیشرفته با تخصص‌های خیلی دقیق‌تر از قرن پیش از دیگر تأثیرات انقلاب صنعتی چهارم بر دانشگاهها است؛ مثلاً دانشگاه بوفالو اخیراً دوره‌ای با عنوان Digital manufacturing and design technology راه‌اندازی کرده که ۶۷ هزار دانشجو در آن ثبت نام کرده‌اند.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان این که گسترش فناوری هوش مصنوعی و انقلاب چهارم صنعتی، نیاز به کارهای یدی را کاهش داده و تخصص‌های ویژه ای را توسعه می‌دهد، اظهار داشت: مثال‌هایی از مشاغلی که با توسعه این صنعت رفته رفته از بین می‌روند، بازاریابی تلفنی، دفتریاری، مدیریت جبران خسارت، پذیرش هتل، تصحیح کننده، متخصص پشتیبانی رایانه و تحلیل‌گران تحقیقات بازار هستند و در مقابل مشاغلی مثل مدیریت منابع انسانی، مدیریت غروس، بازاریابی، روابط عمومی، مدیران ارشد، برنامه‌ریزی رویداد، نویسندگی و توسعه نرم‌افزار، مصون می‌مانند که آموزش این مشاغل ضروری خواهد بود.
روحانی درباره تفاوت دانشگاه‌های آینده با دانشگاه‌های امروز گفت: دانشگاه‌های آینده دارای پردیس‌های کوچکتر، کلاس‌های کمتر و خوابگاه های مختصر خواهند بود. کتابخانه در آنها وجود نخواهد داشت یا بسیار کوچک خواهد بود. جامعه دانشجویی دانشگاه، جهانی خواهد بود؛ البته برخی دانشگاهها برای پاسخ به نیازهای جامعه اطراف، صرفاً محلی خواهند بود (در قالب کالج) و از طرف دیگر، فعالیت‌های کارگاهی و آزمایشگاهی، برون‌سپاری خواهند شد.
وی با بیان این که هوش مصنوعی با ارائه سیستم‌های دستیار آموزش مجازی- که به انواع سئوالات قابل پیش‌بینی جواب می‌دهد- یا پلت‌فرم‌های یادگیری آنلاین (آموزش فضای سوم) عرصه آموزش را با تحول جدی مواجه می‌کند، گفت: هوش مصنوعی می‌تواند مهارت‌هایی را به دانش‌آموزان بیاموزد و آموزش مفاهیم دشوار را هم تسهیل کند ولی مطمئناً معلم مصنوعی نمی‌تواند جایگزین معلم انسانی شود.
روحانی با اشاره به تأثیرات هوش مصنوعی در حوزه مدیریت که طبعاً مدیریت دانشگاهی هم بی‌تأثیر از آن نخواهد بود درباره آینده پژوهش دانشگاهی پس از انقلاب صنعتی چهارم گفت: دانشگاهها به عنوان مراکز پژوهشی، تغییر کیفیت خواهند داشت. نیاز به مراکز پژوهشی بزرگ کمتر خواهد شد و ساختار به سمت هسته- شبکه می‌رود. هسته‌های پژوهشی هم به چندین گروه پژوهشی با تخصص‌های متفاوت متصل می‌شوند و تعداد بیشتری محقق با هزینه کمتر خواهیم داشت. همکاری‌ها عمدتاً از طریق اینترنت و برخط خواهد بود و همچنین بالای ۹۰ درصد تحقیقات، محصول محور خواهد بود.
استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف با بیان این که انتشارات دانشگاهها هم سرنوشتی جز تعطیلی نخواهند داشت و انتشارات برخط با هزینه کمتر، سرعت چاپ و دسترسی بیشتر جایگزین آنها می‌شود اظهار داشت: در دانشگاه‌های آینده، کنفرانس‌ها و سمینارها هم برخط می‌شود تا با هزینه کمتر، شرکت‌کننده بیشتر و سخنران‌های بهتر برگزار شوند. با افزایش شتاب دهنده‌ها و انکوباتورها، دانشگاهها مستقیماً وارد پژوهش و تولید محصول می‌شوند. از دیگر ویژگی‌های دانشگاه‌های نسل چهارم حرکت به سمت دانشگاه سبز است که اتکا به انرژی تجدیدپذیر و تبدیل زباله به انرژی است از ویژگی‌های آن است.
روحانی در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: در دانشگاه‌های آینده، آموزش‌های کلاسیک، گوشه‌ای از فعالیت دانشگاه را تشکیل دهند و دانشجوها، جامعه دانشگاهی بسیار کوچک و گذرایی در دانشگاه خواهند بود.
وی خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که دانشگاه‌های ما تا حد زیادی به نیازهای کشور پاسخ می‌دهند و طبیعتاً کارهایی که می‌شود انجام داد در دانشگاهها انجام می‌شود مثلاً برگزار کردن آنلاین دوره‌ها که در شرایط فعلی در دانشگاه‌های سراسر کشور جایگزین آموزش‌های حضوری شده ولی در زمینه آموزش‌های آزمایشگاهی و نحوه برگزاری آزمون مشکل داریم.
روحانی همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا تدریس در دانشگاه هم از مشاغل در معرض تهدید در اثر پیشرفت هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی چهارم است، گفت: به اعتقاد من نیاز به آموزش در آینده حتی بیشتر هم خواهد شد؛ لذا استادی دانشگاه از مشاغل ایمن خواهد بود ولی به هر حال آموزش‌های آینده متفاوت از شکل کلاسیک آن خواهد بود و به سمت آموزش های آنلاین با دوره‌های کوتاه مدت و دروس خاص برحسب نیاز فرد می‌رود که به مدارک خیلی خاص هم منتهی می‌شود.