به گزارش خبرنگار مهر، در نخستین قسمت از سلسله گزارش‌های «جریانشناسی فرهنگیِ تصوف در الجزایر» درباره معنای تصوف و ریشه تاریخی آن و همچنین تاریخ ورود جریان‌های فرهنگی تصوف به الجزایر بحث شد.
قسمت نخست را از اینجا بخوانید و در ادامه با دومین قسمت از این گزارش که از تولیدات رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر است، همراه شوید:
طریقت‌های موجود در الجزایر
در جامعه الجزایر پنج طریقه از طرق صوفیه دارای پیرو بوده و زوایا و اذکار مختص به خود را دارند. هر یک از این طریقت‌ها نیز دارای شاخه‌هایی هستند که در شهرها و روستاها فعالیت می‌کنند. این طرق و شاخه‌هایشان هر چند در میزان گستردگی و نوع و میزان فعالیت با هم تفاوت می‌کنند ولی در اصل روش عمومی که همان سلوک معنوی است تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. طریقت‌های موجود در الجزایر از این قرار است:
طریقت قادریه
این طریقه که در سایر مناطق جهان نیز گسترده است به شیخ عبدالقادر گیلانی (۵۶۱ ه ق) منسوب است. او فقیهی زاهد از شمال ایران بود که این طریقه را در شرق عالم اسلام بنا نهاد و طریقت او به تدریج در سایر مناطق رایج شد.
فرانسوی‌ها در پایان قرن نوزدهم تعداد زوایای طریقت تیجانیه را ۳۲ و پیروانش را ۲۵ هزار نفر گزارش کرده‌اند این طریقت، نمازی خاص خود را ابداع کرده است به نام نماز فاتح که مؤسس طریقت مدعی است
در الجزایر هم پیروان این طریقت در ولایات و شهرهای شلف، تیارت، وادی، ورقله، اوراس و… حضور دارند. دکتر سعدالله محقق الجزایری تعداد زوایای این طریقت در الجزایر را تا پایان قرن نوزدهم ۲۳ زاویه و پیروانش را ۲۵ هزار نفر ذکر می‌کند. امروزه با گذشت بیش از صد سال بر تعداد زوایا و پیروان طریقت قادریه افزوده شده است. رهبر فعلی طریقه قادریه در قاره آفریقا شیخ حسن حسانی بن محمد بن ابراهیم الشریف است که در الجزایر استقرار دارد.
الحسن حسانی بن محمد بن ابراهیم الشریف شیخ فعلی طریقت قادریه
اذکار اختصاصی طریقت قادریه که هر یک از پیروان باید به جا آورد به شرح زیر است:
- «لا اله الا الله» روزانه ۵۰۰ بار.
- «صلوات بر محمد و آل محمد» روزانه ۱۲۱ بار.
- «استغفار» بعد از هر نماز ۱۰۰ بار.
فرقه‌های عماریه، بوعلیه و بکائیه از شاخه‌های فعال قادریه در الجزایرند.
طریقت رحمانیه
مؤسس این طریقت محمد ابن عبدالرحمان ازهری (۱۲۰۸ ه. ق) است، این طریقت تا پایان قرن نوزدهم میلادی ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار پیرو در الجزایر داشته است و امروزه بزرگترین فرقه تصوف در این کشور است و ۲۲۰ زاویه را در این سرزمین اداره می‌کند.
شیخ محمد عبد الرحمان ازهری به ذوقبرین معروف است، زیرا پیروان او یکی از کرامات شیخ را این می‌دانند که در دو جا دفن شده است اول در زادگاهش در منطقه قبایل، دوم در مقبره معروفش در پایتخت الجزایر.
محمد المأمون القاسمی الحسنی شیخ فعلی طریقت رحمانیه
زوایای مهم این طریقت در مناطق بوسعاده حملاوی، باشتارزی در قسنطینه و خنقه سیدی ناجی در ولایت بسکره وجود دارد. رهبر فرقه صوفیه رحمانیه در الجزایر آقای شیخ محمد المامون القاسمی الحسنی است. به این فرقه طریقه خلوتیه رحمانیه هم می‌گویند.
طریقت تیجانیه
احمد محمد تیجانی (۱۲۳۰ م) مؤسس این فرقه در سال ۱۱۱۵ در اغواط تونس متولد شده است. او به شهرهای فاس، تلمسان، تونس، قاهره، مکه، مدینه و بغداد سفر کرد و طریقت‌های قادریه، طیبه، رحمانیه، ناصریه، مدنیه و خلوتیه را فرا گرفت تا بالاخره در سال ۱۱۹۶ طریقت تیجانیه را در فاس مغرب تأسیس کرد.
فرانسوی‌ها در پایان قرن نوزدهم تعداد زوایای این طریقت را ۳۲ و پیروانش را ۲۵ هزار نفر گزارش کرده‌اند این طریقت، نمازی خاص خود را ابداع کرده است به نام نماز فاتح که مؤسس طریقت مدعی است که پیامبر اکرم (ص) در خواب به او یاد داده است و این نماز کلام خداست و ثوابش بیش از قرائت قرآن است و هر کس بر آن مداومت کند بدون حساب وارد بهشت می‌شود.
شیخ عبد الحمید بن بادیس به خاطر همین بدعت حکم به کفر پیروان این فرقه داده است.
محمد بن علی العرابی التیجانی شیخ فعلی طریقت تیجانیه
رهبر فعلی این فرقه در جهان (خلیفه عام) شیخ محمد بن علی العربی التیجانی است که در عین ماضی، در ولایت اغواط، جنوب الجزایر ساکن است و مرکزیت جهانی این فرقه هم در همین مکان است. بنا بر ادعای التیجانی در حال حاضر جمعیت این فرقه در جهان ۳۵۰ میلیون نفر است. این عدد آشکارا مبالغه آمیز به نظر می‌رسد.
طریقت سنوسیه طکوکیه
طریقه سنوسیه به محمد ابن علی السنوسی المستغانمی (۱۸۵۹ م) منسوب است، او با اخذ تعالیم طرق مختلف در سال ۱۸۴۳ میلادی این طریقه را در لیبی تأسیس و مردم را به آن دعوت کرد. او در زمان حیاتش ۲۲ زاویه تأسیس کرد. طریقه سنوسیه فقط دارای یک زاویه در الجزایر است که به نام زاویه ابن طکوک در شهر مستغانم قرار دارد.
طریقت شاذلیه
این طریقه به ابوالحسن شاذلی منسوب است. انتشار این طریقه بیشتر توسط ابی العباس احمد مرسی (۶۱۶ ه. ق) شاگرد و جانشین ابو الحسن شاذلی انجام شده است. ابوالعباس احمد مرسی مدعی بوده که: و الله لو حجب عنی رسول الله (ص) طرفه عین ما عددت نفسی من المسلمین، به خدا قسم اگر پیامبر اکرم به اندازه یک چشم به هم زدن از خاطر من برود خود را مسلمان نمی‌دانم.
از اختصاصات این طریقه اذکار روزانه آن بدین ترتیب است: استغفار ۱۰۰ بار، صلوات ۱۰۰ بار، شهادتین ۱۰۰ بار، دیدار با شیخ حداقل هفته‌ای یک بار و...
از این طریقه بیش از ۲۰ شاخه در الجزایر حضور دارند، شاخه‌های این طریقه عبارتند از: زروقیه، یوسفیه، عیساویه، کرزازیه، شیخیه، ناصریه، طیبیه، زیانیه، حنضالیه، حبیببیه، مدنیه و درقاویه. برخی از این فروع و شاخه‌ها، به نوبه خود به زیر مجموعه‌های دیگری تقسیم شده‌اند.
خالد عدلان بن تونس شیخ فعلی طریقت علاویه درقاویه شاذلیه
از جمله زیر مجموعه‌های فرقه مدنیه، باید از فرقه شاذلیه جدید نام برد که در سال ۱۸۶۵ توسط موسوم بن محمد بورقیه تأسیس شده است. طریقه بلقائدیه هبریه مهمترین شاخه شاذلیه است که در الجزایر حضور دارد وشیخ محمد عبداللطیف آن را رهبری می‌کند.
و نیز از طریقه هبریه که توسط محمد هبری ادریسی تأسیس شده است و نیز بلقایدیه که توسط محمد بلقاید تأسیس شده است. محمد بلقاید ادعای سیادت و انتساب به پیامبر اکرم (ص) هم می‌کند.
محمد عبداللطیف شیخ فعلی طریقت بلقایدیه هبریه شاذلیه
این طریقه دارای دو زاویه‌ای بزرگ در وهران و الجزیره به نام زاویه بلقایدیه هبریه است. در شب‌های خاص مجلس الزهراء برگزار کرده به مدیحه سرایی و سخنرانی در فضائل اهل بیت می‌پردازد. بیشتر دولتمردانی که مدعی پیروی از تصوف هستند به این فرقه وابسته‌اند.
اماکن عبادی صوفیان
اهل تصوف در کنار مساجد که مکان اصلی عبادی مسلمانان در سراسر جهان است، همچون شیعیان که مکان‌هایی اختصاصی مثل حسینیه، مهدیه، زینبیه، تکیه و… دارند، آنها هم مکان‌های عبادی خاص دارند که در هر منطقه‌ای به نامی خوانده می‌شود.
صوفیان شمال آفریقا، دو نوع مکان مقدس در کنار مساجد دارند که محل تجمع، نماز جماعت و عبادات آنها است:
۱- ضرایح اولیاء صالح ۲- زوایا
از جمله زیر مجموعه‌های فرقه مدنیه، باید از فرقه شاذلیه جدید نام برد که در سال ۱۸۶۵ توسط موسوم بن محمد بورقیه تأسیس شده است. طریقه بلقائدیه هبریه مهمترین شاخه شاذلیه است ضرایح اولیاء صالح، قبور شیوخ آنهاست که آن را مقدس می‌دانند و به زیارت آن می‌روند، سرمایه‌ها و املاک را وقف آن کرده و مراسم مذهبی در آن به جای می‌آوردند. شمار ضرایح اولیا در الجزایر که در همه جا گسترده است به ۷۵۰۰۰ مقبره می‌رسد که ۵ تا ۶ هزار از این شمار بزرگ و دارای درآمدهای وقفی فراوان است و بقیه مقبره‌هایی در حجم و مساحت‌های کوچکتر هستند که درآمدهایی از هدایا و نذورات دارند. بر اساس تحقیق انجام یافته درآمد ضرایح در سال به ۸۰ میلیارد سنتیم (حدود ۴۰۰ میلیون یورو) می‌رسد.
اما زوایا محل برگزاری نمازهای جمعه و جماعت، مجالس موعظه و جشن‌ها حفلات اهل تصوف است.
معماری زوایا، برخی بسیار با شکوه و مجلل است. سقف زوایا همیشه کوتاه ساخته می‌شود تا نمادی باشد از تواضع زاویه در برابر مسجد. یک زاویه کامل معمولاً شامل بنای اصلی، قسمت اداری، مدرسه قرآن، صحن وسیع و… است و در آن علاوه بر امور عبادی، کارهای آموزشی، خدمات اجتماعی، مجالس ترحیم و… هم برگزار می‌شود. زوایا هم دارای املاک و موقوفات بسیار علاوه بر هدایا و نذورات هستند.
ادامه دارد...