خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه_ ساناز باقری راد: «حادثه خبر نمی‌کند»؛ احتمالاً این جمله را بارها در خانه و مدرسه و هزار جای دیگر شنیده‌ایم. جمله‌ای که برای کشور که جزو ۱۰ کشور حادثه خیر جهان است، کاملاً صدق می‌کند که واقعاً هم حادثه در ایران خبر نمی‌کند. ایران جزو حادثه خیرترین کشورهای کره خاکی است و در طول سال شاهد وقوع انواع حوادث طبیعی و غیر طبیعی ازجمله سیل، زلزله، آتش سوزی، ریزش بهمن و غیره هستیم. وقایعی که اتفاقاً طی چند سال اخیر با شدت بیشتری به سمت کشورمان روی آورده‌اند و بسیاری از مردم را دچار آسیب و خسارت کرده‌اند. از سیل نوروز ۹۸ در استان‌های گلستان، لرستان، خوزستان و فارس گرفته تا زلزله در آذربایجان غربی، سیل سیستان و بلوچستان، پل دختر و شماری از حوادث ریز و درشت دیگر.
وقوع هر کدام از این حوادث نیز همواره خسارات مالی و جانی فراوانی را به دوش مردم کشور انداخته و علاوه بر داغدار کردن شمار زیادی از خانواده‌ها، زیرساخت‌ها کشور را هم دچار آسیب کرده است. در این میان ازجمله مهم‌ترین راه‌های کاهش اثرات حوادث، منوط به توسعه توان دستگاه‌های کشور در مدیریت بحران، امدادرسانی و پیشگیری از حوادث است. بخش دیگری هم مربوط به آگاهی و اطلاع مردم نسبت به انواع حوادث و راه‌های مقابله با آسیب‌های بحران است.
به دلیل اهمیت بالای لزوم مقابله با بحران و با توجه به وقوع حوادث متعدد در کشور، روزی به نام «روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی» در تقویم کشور نامگذاری شده است. هدف از این نامگذاری نیز یادآوری وظایف نهادهای امدادی و دولتی در زمینه مدیریت بحران‌ها و امدادرسانی به مردم حادثه دیده و همچنین تاکید دوباره بر نقش مردم در مقابله با پیامدهای حوادث است.
نهادهای امدادی برای مقابله با آسیب‌های بحران چه اقدامی باید انجام دهند!
در همین خصوص مهدی ولی پور رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشورمان در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اشاره به روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی گفت: کشور ما جزو ۱۰ کشور حادثه خیز است و اهمیت رسیدگی به امور کاهش اثرات بلایای طبیعی هم بر عهده سازمان‌های امدادی و هم بر عهده خود مردم است.
ولی پور با اشاره به وظیفه دستگاه‌های امدادی در این خصوص عنوان کرد: سازمان‌هایی همچون امداد و نجات و هلال احمر وظایفی از جمله ساماندهی و آموزش نیروهای فعال در عملیات‌های امدادی حوادث، توان افزایی و بازیابی نیروهای عملیاتی به تجهیزات تخصصی امداد و نجات، برخورداری از دانش و فناوری روز دنیا برای پاسخ دهی به سوانح و ذخیره سازی اقلام تجهیزات امدادی برای توزیع در میان مردم در هنگام حوادث را بر عهده دارند.
در ذخیره اقلام نیز در حد متوسط هستیم اما برای آمادگی بیشتر نیاز به تقویت انبارها داریم چرا که بر اساس پروتکل‌های امدادی باید تا پنج سال آینده ذخایر امدادی لازم را داشته باشیم وی افزود: موضوع توان افزایی نیروهای عملیاتی هر ساله در قالب مانورها و تمرین‌های تخصصی انجام می‌شود. بحث تجهیزات تخصصی و اقلام تجهیزات امدادی نیز به اعتبارات دولتی ما بستگی دارد. با توجه به اینکه هر سال با حوادث زیادی رو به رو هستیم سعی کردیم در این زمینه مشکلی نداشته باشیم و در ذخیره اقلام نیز در حد متوسط هستیم اما برای آمادگی بیشتر نیاز به تقویت انبارها داریم چرا که بر اساس پروتکل‌های امدادی باید تا پنج سال آینده ذخایر امدادی لازم را داشته باشیم که این ذخایر شامل اقلام زیستی، غذایی و بهداشتی است.
ولی پور در خصوص آموزش نیروهای امدادی تصریح کرد: در شرایط بسیار مطلوبی نیستیم اما هر نوع حادثه‌ای رخ بدهد آمادگی پاسخگویی داریم چرا که در زمان حوادث سازمان‌های نظامی و دستگاه‌های دیگر برای مقابله با حادثه به کمک ما می‌آیند. برای تقویت در این زمینه نیز برآوردهایی انجام دادیم و به مرور در حال جایگزینی هستیم. در تجهیزات تخصصی و ناوگان‌های امدادی نیز ۵ هزار انواع امکانات ناوگانی داریم که نیازمند به نوسازی و تقویت است و این امر به مرور در حال انجام است.
خانه‌های هلال و افزایش آگاهی مردم برای رویارویی با حوادث
وی با اشاره به وظیفه مردم در کاهش اثرات بلایای طبیعی عنوان کرد: با توجه به حادثه خیز بودن کشور لازم است مردم آگاهی‌های خود را در زمینه مقابله با حوادث بالا ببرند. یکی از اقدامات انجام شده در این راستا ایجاد خانه‌های هلال بود که در حال حاضر ۱۴۰۰ خانه هلال در سطح کشور تأسیس شده و هدف از این ساختارها جذب، ساماندهی و آموزش همگانی مردم برای شناخت حوادث و کاهش اثرات آن است تا حداقل مردم تا ۷۲ ساعت پس از بروز حادثه توان مدیریت خود را داشته باشند.
ولی پور افزود: درواقع مردم باید به مرحله‌ای برسند که آموزش مقابله با حوادث برای آنها دغدغه باشد و این موضوع را از ما مطالبه کنند.
ضرورت بیمه حوادث برای کاهش خسارات مالی
وی با اشاره به ضرورت انجام بیمه حوادث و سوانح اظهار داشت: این موضوع بسیار اهمیت دارد و باید این فرهنگ را گسترش دهیم تا مردم منازل مسکونی خود را در برابر حوادث طبیعی بیمه کنند. نامگذاری این هفته به نام هفته کاهش اثرات بلایای طبیعی نیز به منظور یادآوری این رخداد برای دستگاه‌ها و مردم است.
رئیس سازمان امداد و نجات کشور تاکید کرد: موضوع بیمه حوادث و سوانح باید به صورت قانون و یک الزام در جامعه تبدیل شود تا همه نسبت به آن اقدام کنند ما نیز پیشنهاداتی را در این زمینه در قانون مدیریت بحران ارائه داده‌ایم و امیدواریم اجرایی شود.
موضوع بیمه حوادث و سوانح باید به صورت قانون و یک الزام در جامعه تبدیل شود تا همه نسبت به آن اقدام کنند وی در خصوص کمبود تجهیزات امدادی نیز توضیح داد: در خصوص تجهیزات تخصصی تولید داخل تقریباً کمبودی نداریم اما بخشی از تجهیزات تولید خارج هستند و نمونه داخلی ندارند. مواردی همچون ست‌های هیدرولیک بتن بر یا قیچی‌های صنعتی که به دلیل تحریم‌ها به سختی وارد کشور می‌شوند در حال مذاکره و تعامل با شرکت‌های دانش بنیان هستیم تا در این زمینه به تولید داخلی برسیم.
ولی پور در مورد اقلام امدادی عنوان کرد: برای ذخایر اقلام امدادی یک استاندارد معادل دو درصد جمعیت کشور ذخیره اقلام وجود دارد اما متأسفانه به دلیل بروز حوادث فراوان در سال‌های گذشته این استاندارد به زیر یک درصد کاهش یافت که خوشبختانه با تأمین اعتبار جدید از سوی دولت بخشی از آن در حال تأمین است و بخش دیگر این ذخایر در صورت تأمین اعتبار از سوی دولت تا پایان سال عملی می‌شود البته کمبود ما نگران کننده نیست و می‌توانیم در صورت بروز حوادث پاسخ مناسب را بدهیم.
تابستان ۹۴ بود که سیل تابستانی، روستای سیجان از توابع استان البرز را دچار خسارات فراوان کرد. اما اقدام مؤثر و تأثیرگذار دهیار این روستا مردم را از مشکلات نجات داد و شدت خسارات مالی را جبران کرد.
دهیار این روستا از مدتی قبل از وقوع این حادثه، تمامی خانه‌های روستا را بدون اطلاع اهالی منطقه، بیمه حوادث و سوانح کرده بود. به همین دلیل با وقوع سیل، بیمه تمام خسارت مردم آسیب دیده را پرداخت کرد و مردم دچار مشکلی نشدند.
این اقدام خانم دهیار موجب شد تا مردم تازه با تأثیر و اهمیت بیمه حوادث آشنا شوند و همگی از انجام آن استقبال کنند. با توجه به وضعیت حادثه خیز بودن اغلب نقاط کشور، موضوع بیمه برای پیشگیری از خسارات احتمالی اهمیت بسیاری دارد اما اغلب مردم آن را نادیده می‌گیرند وو لازم است تا این امر به صورت قانونی و الزام‌آور برای تمامی ابنیه و منازل مسکونی، اجباری شود.
لزوم توسعه فرهنگ بیمه حوادث با الزامات قانونی
در همین خصوص مهدی جمالی نژاد رئیس سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌های کشور نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با تاکید بر لزوم انجام بیمه حوادث برای پیشگیری از وقوع خسارات ناشی از حوادث، ابراز داشت: اهمیت بیمه به عنوان اهرم اجرایی دارای ضمانت بر کسی پوشیده نیست و در قالب ظرفیت‌های قانونی و الزامات حاکم بر آن باید زمینه‌سازی‌های لازم برای تحقق چتر حمایتی صنعت بیمه برای جبران خسارات احتمالی با توسعه این صنعت و ترویج و فرهنگ سازی اقدام شود.
در بند ۸ ماده ۸ قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، بر استفاده از ظرفیت‌های صنعت بیمه به عنوان یکی از سیستم‌های پیشگیری و جبران خسارت تاکید شده است موارد دیگر ذکر شده در قانون نیز اهمیت و تأثیر بیمه را نشان می‌دهد وی با اشاره به ظرفیت‌های موجود قانونی برای توسعه فرهنگ انجام بیمه حوادث، خاطرنشان کرد: در آخرین اقدامات انجام شده در قالب آئین‌نامه اجرایی توسعه فرهنگ بیمه موضوع قانون مدیریت بحران کشور، ساز و کارهای تقویت این صنعت تعریف و برای تصویب به دولت پیشنهاد شده است. همچنین به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها کشور نیز در قالب بخشنامه بودجه اجازه داده شده است تا بخشی از هزینه‌های بیمه ساختمان‌های مسکونی در شهرها و روستاها را تقبل و تأمین کنند.
رئیس سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌های کشور با اشاره بر برخی الزامات قانونی موجود در حوزه بیمه عنوان کرد: در بند ۸ ماده ۸ قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، بر استفاده از ظرفیت‌های صنعت بیمه به عنوان یکی از سیستم‌های پیشگیری و جبران خسارت تاکید شده است. موارد دیگر ذکر شده در قانون نیز اهمیت و تأثیر بیمه را نشان می‌دهد، بند ح ماده ۹ این قانون مبنی بر ایجاد پوشش‌های حمایتی و جبران خسارات از جمله ایجاد صندوق‌های بیمه‌ای و حمایتی تاکید کرده است.
جمالی نژاد افزود: در راستای تحقق سیاست‌های کلی نظام در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات سوانح طبیعی و حوادث غیرمترقبه ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۸۴، مبنی بر استفاده از ظرفیت صنعت بیمه در جبران خسارات احتمالی، لایحه بیمه اجباری حوادث طبیعی ساختمان توسط دولت در سال ۱۳۹۲ پیشنهاد و پس از تصویب در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، کلیات آن به تصویب رسید اما حال با اعلام برخی ایرادات از سوی شورای نگهبان در انتظار رفع ایراد و رسیدگی مجدد در مجلس است. ایراد اساسی وارده از سوی شورای نگهبان تغییر ماهیتی لایحه ارسالی از سوی دولت در مجلس است چرا که لایحه ارسالی ناظر بر بیمه اجباری حوادث طبیعی ساختمان بود در حالی که در کمیسیون اقتصادی ماهیت آن به لایحه تأسیس صندوق بیمه همگانی حوادث تغییر یافت. همچنین منابع مورد نیاز صندوق نیز از محل منابع و اعتبارات دولتی به ویژه ماده ۱۰ و۱۲ قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور پیشنهاد شده که بار مالی برای دولت ایجاد می‌کند.
نظارت بر مقاوم سازی بناها و زیرساخت‌ها، راهی برای کاهش تلفات
وی با اشاره بر راهکارهایی برای کاهش اثرات بلایای طبیعی گفت: اصولاً سیاستگذاری برای مدیریت حوادث و برنامه‌ریزی برای کاهش آثار زیان بار آنها مبتنی بر مدیریت ریسک باید انجام شود.
جمالی نژاد با تاکید بر مقاوم سازی بناها برای کاهش آسیب‌ها، افزود: در این میان ساخت و سازها شامل ساختمان‌ها و تأسیسات و زیرساخت نقش مهم و اساسی در کاهش آثار بلایای طبیعی دارند. بر مبنای یک اصل پایه که معمولاً تخریب بناها باعث ایجاد تلفات انسانی می‌شود، توجه به مقاوم سازی بیشتر اهمیت می‌یابد. مطابق اسناد ملی و بین المللی، دولت‌ها باید با مشارکت مردم و ذی‌نفعان برنامه مقاوم سازی را به عنوان اساس و پایه پیشگیری از اثرات بحران‌ها باید مد نظر قرار دهند.
رئیس سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌های کشور تصریح کرد: مقاوم سازی زیرساخت‌های شهری و روستایی نیز بنا به درجه اهمیت اعم از حیاتی، حساس و مهم باید اولویت بندی و در دستور کار قرار گیرد. چراکه شهر و روستای مقاوم با بناها و زیرساخت‌های مستحکم در چارچوب نظارت‌های مستقیم مهندسان ناظر و مسئولیت پذیری شهروندان، می‌تواند اثرات بلایا را به طرز قابل توجهی کاهش دهد.
مدیریت بحران اجتماع محور و تأثیر آن در مقابله با حوادث
اصل پذیرفته شده در مدیریت بحران تمرکز و توجه جدی به مؤلفه‌ها و عناصر قبل از بحران است؛ در همین راستا نیز با تدبیر، مدیریت خطر، سرمایه گذاری و انجام فعالیت‌های پیشگیرانه می‌توان بار مالی و تلفات انسانی ناشی از بروز حوادث را چندین برابر کاهش داد وی با توضیح در خصوص اهمیت توسعه مدیریت بحران، ابراز داشت: در فرایند تکوین، دیدگاه‌های مختلفی بر مدیریت بحران حاکم شده که از دیدگاه بحران محوری، دیدگاه خنثی و تساوی گرا، دیدگاه خطر محور و در تازه‌ترین رویکرد دیدگاه تاب آوری و یا مدل اجتماع محور مد نظر قرار گرفته است. اصل پذیرفته شده در مدیریت بحران تمرکز و توجه جدی به مؤلفه‌ها و عناصر قبل از بحران است. در همین راستا نیز با تدبیر، مدیریت خطر، سرمایه گذاری و انجام فعالیت‌های پیشگیرانه می‌توان بار مالی و تلفات انسانی ناشی از بروز حوادث را چندین برابر کاهش داد.
رئیس سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌های کشور ادامه داد: اما در دیدگاه تاب‌آوری علیرغم توجه جدی به ابعاد و عناصر قبل از بحران و رویکرد پیشگیرانه از منظر ساختمانی، بر کاربرد مؤلفه‌های آمادگی و توانمند سازی اجتماعات محلی با استفاده از آموزش‌های نظری و عملی در مدیریت بحران تاکید می‌شود. رویکرد آینده نگرانه این دیدگاه تمرکز بر قلمرو فردی و اجتماعی بحران و برنامه‌ریزی برای اجرا و تحقق مدیریت بحران اجتماع محور است که خروجی مورد انتظار آن تلفیقی از ساختار و فضای سکونتی مقاوم و شهروندان و اجتماعات آماده برای مقابله و رویارویی با حوادث است.