به گزارش خبرگزاری مهر، در یک رویداد مهم تاریخی و بین‌المللی، «سرطان‌زایی مصرف تریاک» که مهمترین دستاورد بیش از دو دهه تلاش تحقیقاتی دانشمندان ایرانی در "مطالعه کوهورت گلستان" به شمار می‌رود، توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی (IARC / WHO) مورد تایید قرار گرفت و در آینده به عنوان «مونوگراف ۱۲۶» منتشر خواهد شد.
«سرطان زایی مصرف تریاک» در جلسه اعضای کارگروه «مونوگراف ۱۲۶» آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان شامل ۱۶ محقق و متخصص برجسته سرطان از ۱۰ کشور جهان که ۱۱ تا ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۱ تا ۳۰ شهریور ماه ۹۹) به صورت مجازی (به دلیل پاندمی کووید -۱۹) برگزار شد، مورد بحث، بررسی و تایید قرار گرفت.
نتایج مهم این ارزیابی‌ها ۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۱۷ مهر ماه ۹۹) در مجله معتبر The Lancet Oncology منتشر شده است.
مطالعه کوهورت گلستان بخشی از مطالعه سرطان معده در شمال ایران (GEMINI)، نخستین و یکی از بزرگترین مطالعات کوهورت در غرب آسیا و شمال آفریقا است که در سال ۲۰۰۴ توسط تیمی از محققان پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران به رهبری دکتر رضا ملک زاده و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی گلستان، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی (IARC / WHO) برخی دانشگاه‌ها و مراکز معتبر بین‌المللی تحقیقات سرطان ادامه یافت.
این مطالعه به دستاوردهای بسیار مهمی در شناسایی علل سرطان‌های گوارشی بویژه سرطان مری و معده، اثبات تاثیر نوشیدن چای داغ در بروز سرطان و انتشار آن در مونوگراف آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان و نیز اثبات «سرطان‌زایی مصرف تریاک در بروز ۷ نوع سرطان» و تایید آن توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان برای انتشار در مونوگراف ۱۲۶ انجامید.
این مطالعه، در سال ۲۰۱۸ مدال افتخار آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی را دریافت کرد.
طبقه بندی «سرطان‌زا بودن مصرف تریاک» در گروه یک «عوامل سرطان‌زا در انسان» توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان
بر اساس نتایجی که حاصل بیش از ۱۷ ماه بررسی جزئیات تمام داده‌ها و شواهد «سرطان زایی مصرف تریاک» در مطالعات آزمایشگاهی و انسانی و همچنین بررسی بسیار دقیق موضوع در جلسات اخیر اعضای کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، تریاک با استناد به شواهد «کافی» در مطالعات انسانی، به عنوان «ماده سرطان‌زا» شناخته و در گروه «یک» عوامل سرطان‌زا برای انسان، طبقه بندی شد.
طبق نتایج مورد تایید کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، مصرف طولانی مدت تریاک به هر شکل (خام، شیره یا سوخته)، به هر روش (دودی یا بلعیدن) و به هر مقدار در انسان سرطان‌زاست.
تایید ارتباط «قوی» و «مثبت» مصرف تریاک با بروز ۷ نوع سرطان
کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، همچنین با استناد به شواهد «کافی» در مطالعات انسانی، مصرف تریاک با بروز سرطان‌های ریه، حنجره و مثانه را دارای ارتباط «قوی» تشخیص داد. بر پایه این بررسی‌ها، همچنین مصرف تریاک، دارای «ارتباط مثبت» با بروز سرطان‌های مری، معده، لوزالمعده و حلق با استناد به شواهد «محدود» در مطالعات انسانی است.
مشاهده متابولیت های تریاک، در ادرار، مو و خون مصرف کنندگان تریاک
شواهد مستند و مورد تایید کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان بویژه مطالعه کوهورت گلستان، به شکلی قوی نشان داده است متابولیت های تریاک، در ادرار، مو و خون افرادی که این ماده مخدر را مصرف کرده‌اند، مشاهده شده است. بر اساس این شواهد، تریاک ویژگی‌های اصلی مواد سرطان زا را دارا بوده و انواع مختلف تریاک (خام، سوخته یا شیره)، ژنوتوکسیک هستند.
داده‌های مطالعه کوهورت گلستان، معتبرترین شواهد آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان در بررسی «سرطان‌زا بودن مصرف تریاک»
تایید «سرطان‌زا بودن مصرف تریاک» در جلسات اعضای کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، با استناد به انواع مطالعات صورت گرفته است. از جمله این مطالعات، دو مطالعه کوهورت و بیش از ۱۲ مطالعه مورد - شاهدی در مناطق مختلف ایران بوده‌اند که ارتباط بین مصرف تریاک و سرطان‌ها را بررسی کرده‌اند؛ اما بیشترین و معتبرترین داده‌ها در این باره که مورد استناد قرار گرفت، مربوط به شواهد وسیع، قوی و دقیق «مطالعه کوهورت گلستان» بوده است.
در مطالعه کوهورت گلستان با ۵۰ هزار و ۴۵ شرکت کننده بزرگسال ۴۰ تا ۷۵ سال، ۱۷ درصد افراد (۸،۴۸۷ نفر) استفاده منظم از انواع تریاک شامل (خام، شیره و سوخته) را گزارش کرده‌اند. همچنین از زمان آغاز مطالعه تا ۲۰۱۹ بیش از ۸۰۰۰ مرگ درمیان شرکت کنندگان ثبت شده که ۱۵۷۰ مورد آنها ناشی از سرطان‌ها و بیش از ۵۴ درصد این مرگ‌های سرطانی، ناشی از سرطان‌های دستگاه گوارش بوده است.
مطالعه کوهورت گلستان، برطرف کننده تردیدها درباره عوامل مخدوش کننده تاثیر تریاک در بروز سرطان
به اذعان کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، مطالعه کوهورت گلستان، دارای پرسشنامه‌ای دقیق و ساختارمند، برخوردار از مطالعه پایایی و روایی دقیق با اندازه‌گیری سطح متابولیت تریاک در ادرار شرکت کنندگان، سوالات دقیق درباره شکل تریاک مورد مصرف (خام، شیره یا سوخته)، نوع مصرف (دودی یا بلعیدن) بوده است.
همچنین زمان شروع، دفعات، میزان و مدت زمان مصرف، سایر ارزیابی‌های دقیق جمعیت شناختی از جمله وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سبک زندگی افراد مورد مطالعه و همچنین، برطرف کننده تردیدها درباره تاثیر احتمالی برخی عوامل همچون استعمال دخانیات که می توانسته مخدوش کننده تاثیر مصرف تریاک در بروز سرطان باشد، بوده است.
تاکید کارگره مونوگراف آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان بر این موضوع مهم، در حالی صورت می‌گیرد که طبق مطالعات گذشته، در بین مصرف کنندگان تریاک، مواجهه با سایر عوامل سرطان زا مانند مصرف سیگار، شیوع بالاتری دارد که این موضوع به عنوان مهمترین عامل مخدوش کننده، مطرح شده و این تردید وجود داشت که شاید اثرات سرطان‌زای تریاک در مصرف کنندگان، مربوط به سیگار بوده باشد.
اما نتایج مطالعه کوهورت گلستان به این تردیدها پایان داده و اثبات کرده که خطر بالای ابتلا به انواع سرطان‌ها در تمامی زیر گروه‌های مصرف کننده تریاک اعم از زنان و مردان، افراد سیگاری و غیر سیگاری، و شرکت کنندگان در سطوح بالاتر و پایین‌تر اقتصادی و اجتماعی وجود دارد.
فقدان مطالعات دقیق و آینده‌نگر درباره «ارتباط مصرف تریاک با بروز سرطان» با وجود مصرف بالای تریاک در جهان
با تحقق این رویداد مهم بین‌المللی، دکتر رضا ملک زاده، بنیانگذار و محقق اصلی مطالعه کوهورت گلستان با اشاره به قرار گرفتن «سرطان‌زا بودن مصرف تریاک» در گروه «یک» عوامل طبقه بندی شده سرطان در انسان، طی فرایندی پیچیده، دشوار، زمانبر و مستند به شواهد دقیق و قوی در مطالعات انسانی گفت: برای اثبات نتایج تحقیقاتی که مطابق با استانداردهای بین‌المللی مورد تایید معتبرترین مرجع جهانی تحقیقات سرطان باشد، باید سال‌ها تلاش تحقیقاتی گسترده را با همکاری‌های علمی بین‌المللی انجام داد.
وی افزود: این دستاورد که با نقش بسیار موثر محققان علاقه مند و با انگیزه ایرانی به ثمر رسید، بیانگر امکان تحقق کارهای تحقیقاتی بزرگ در کشور با وجود مشکلات فراوان و نیازمند صبر و کوشش مستمر است.
انتشار مونوگراف سرطان‌زایی تریاک در سال ۲۰۲۱
رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به انتشار مونوگراف سرطان‌زایی سیگار در انسان در حدود سه دهه پیش، گفت: پس از ۴۰ سال تاخیر، سرانجام، مونوگراف سرطان‌زایی تریاک نیز توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان در سال ۲۰۲۱ منتشر خواهد شد.
تولید غیرقانونی تریاک در حدود ۵۰ کشور جهان
وی تایید سرطان‌زا بودن مصرف تریاک در انسان توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان را در حالی پراهمیت توصیف کرد که تولید و توزیع تریاک با وجود آنکه از سال ۱۹۶۱ تحت کنترل درآمده اما همواره، بویژه در دهه گذشته، روند افزایشی داشته است.
به گفته ملک زاده، تریاک در حدود ۵۰ کشور جهان به طور غیرقانونی تولید می‌شود و بیش از ۸۰ درصد تریاک غیرقانونی جهان نیز مربوط به افغانستان است. تعداد مصرف کنندگان تریاک در جهان از ۲۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۷ به ۴۲.۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده و ۷۶ درصد از ۱۱۰۰ تن تریاک مصرف شده طی سال ۲۰۱۷ مربوط به آسیا بوده است.
حدود ۲۰ درصد کل تریاک تولید شده در جهان خام مصرف می‌شود
استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اشکال و عوامل مصرف تریاک در جهان نیز گفت: ۱۵ تا ۲۰ درصد از کل تریاک تولید شده در جهان، به صورت خام، مصرف و باقی، به مواد افیونی دیگر و عمدتاً هروئین، تبدیل می‌شود. جنس، سن، وضعیت اقتصادی - اجتماعی و مصرف دخانیات نیز از عوامل مهم تاثیرگذار بر مصرف تریاک هستند.
ایران بیشترین مصرف کننده تریاک در جهان است
معاون تحقیقات وزیر بهداشت گفت: ایران به دلایل تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی (همسایگی با افغانستان به عنوان بزرگترین کشت دهنده خشخاش در جهان) دارای بیشترین مصرف تریاک خام (۴۲ درصد تریاک خام مصرفی جهان) است و پس از ایران، کشورهای افغانستان و پاکستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
به گفته رئیس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، حدود ۱۰ درصد ایرانیان بالای ۴۰ سال تریاک را به سه شکل تفریحی، تفننی و دائمی مصرف می‌کنند. تریاک به تنهایی ۶۹ درصد کل مواد مخدر مصرفی در ایران را تشکیل می‌دهد. میزان مصرف تریاک در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۷.۵ درصد متغیر بوده و بالاترین میزان مصرف در استان‌های گلستان و کرمان است.
باورهای نادرست درباره اثرات درمانی تریاک
وی از جمله دلایل اصلی مصرف بالای تریاک در جهان و ایران را همچنین، باورهای کاملاً نادرست در مورد اثر درمانی این ماده مخدر دانست و گفت: حتی پزشکان در گذشته‌های دور جزو تبلیغ کنندگان مصرف تریاک بودند. «گالن» و «اوسلر» پزشکان معروف، تریاک را دارویی مفید معرفی کرده‌اند. در کتاب «قانون» ابن سینا نیز به مفید بودن تریاک برای درمان چند بیماری اشاره شده است.
مجاز بودن استفاده از مورفین برای تسکین درد برخی بیماران از نظر طب مدرن
محقق بین‌المللی سرطان در عین حال یادآور شد: امروزه مورفین که مهمترین آلکالوئید مشتق از تریاک است، به عنوان دارویی بسیار مفید برای تسکین درد در افراد مبتلا به سکته‌های قلبی و سرطان‌های پیشرفته در ایران و جهان مصرف می‌شود و مصرف یک یا چند بار مورفین در هفته در بیماران با دردهای شدید بویژه بیماران مبتلا به سرطان بسیار پیشرفته کبد که طول عمر کوتاهی خواهند داشت، از نظر طب جدید، مجاز و مفید است.
مصرف طولانی مدت تریاک به هر نوع، شکل و مقدار، سرطان‌زاست! / پزشکان از تجویز مصرف طولانی مدت تریاک خودداری کنند
وی افزود: نکته مهم آن است که مصرف طولانی مدت تریاک به هر نوع (خام، شیره و سوخته)، به هر شکل (بلعیدن و دودی) و به هر میزان (حتی نیم گرم در شبانه روز) باعث بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی و سرطان‌ها می‌شود و پزشکان باید از تجویز طولانی مدت مصرف تریاک به بیماران خودداری کرده و عوارض غیرقابل جبران آن را به بیماران توضیح دهند.
مطالعه کوهورت گلستان تنها «مطالعه آینده‌نگر مبتنی بر جمعیت» جهان درباره «تاثیر تریاک بر بروز سرطان»
ملک زاده در ادامه به سابقه مطالعات درباره تاثیر مصرف طولانی مدت تریاک بر بروز سرطان اشاره کرد و گفت: با وجود سابقه طولانی و حجم قابل توجه مصرف تریاک در جهان، هیچ مطالعه جدید علمی و آینده نگری در مورد ارتباط مصرف این ماده مخدر با سرطان‌ها انجام نشده بود و سه مطالعه اپیدمیولوژیک گذشته نگر، تاثیر مصرف تریاک در افزایش دو برابری خطر بروز سرطان را نشان داده‌اند.
وی یادآور شد: مطالعه کوهورت گلستان به عنوان بزرگترین و مهمترین مطالعه در زمینه ارتباط مصرف تریاک و سرطان (به دلیل آینده‌نگر و مبتنی بر جمعیت بودن، داشتن بیش از ۸۰۰۰ شرکت کننده دارای سابقه طولانی مصرف تریاک) وسیع‌ترین، دقیق‌ترین و معتبرترین داده‌ها را در این زمینه ارائه کرده است.
مهمترین نتایج مطالعه کوهورت گلستان در مورد تأثیر مصرف تریاک بر بروز سرطان‌ها
رهبر و محقق اصلی مطالعه کوهورت گلستان، در ادامه، مهمترین نتایج این مطالعه در مورد تأثیر مصرف طولانی مدت تریاک بر بروز سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی عروقی و برخی بیماری‌های مزمن را برشمرد و افزود: افزایش دو برابری شانس بروز سرطان در انسان و تاثیر مصرف طولانی مدت تریاک در بروز ۷ نوع سرطان ریه، حنجره و مثانه، مری، معده، لوزالمعده و حلق از جمله این اثرات است.
ماده سرطان‌زای تریاک دقیقاً در تریاک خالص یافت می‌شود و این تصور که تریاک خالص، سرطان زا نیست، کاملاً نادرست است
غلظت ماده خطرناک PAH (هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای) موجود در دود تریاک، در بافت‌های سرطانی شرکت کنندگان در مطالعه کوهورت گلستان که مبتلا به این بیماری بودند، مشاهده شده است. شواهد این مطالعه نشان داده است که غلظت PAH در بافت‌های سرطانی مصرف کنندگان تریاک، حتی تا ۲۵ برابر بیشتر است.
متابولیت‌های تریاک، در ادرار، مو و خون افرادی که این ماده مخدر را به هر شکل (دودی یا بلعیدن) مصرف کرده‌اند، مشاهده شده است و بر اساس این شواهد، تریاک ویژگی‌های اصلی مواد سرطان زا را دارا بوده و انواع مختلف تریاک (خام، سوخته یا شیره)، ژنوتوکسیک هستند.
تریاک، در مقایسه با مصرف دخانیات، ماده بسیار قوی‌تر و موثرتری در بروز سرطان است و تاثیر تریاک در بروز برخی سرطان‌ها، از سیگار هم بیشتر است. مصرف طولانی مدت تریاک با افزایش بیماری‌های قلبی - عروقی همراه است. شانس بروز حملات قلبی و سکته‌های قلبی و مغزی با مصرف تریاک، دو برابر افزایش می‌یابد. مصرف منظم تریاک، خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان‌ها و بیماری‌های تنفسی را مجموعاً تا ۸۶ درصد افزایش می‌دهد.
مقایسه شمار مرگ‌ها در بین بیماران دیابتی و غیردیابتی در مطالعه کوهورت گلستان نشان داد که ۲۵ درصد افراد مبتلا به دیابت بدون سابقه مصرف تریاک جان خود را از دست داده‌اند، اما این میزان در مصرف کنندگان تریاک، ۴۰ درصد بوده است.
در حالی که وجود بیماری دیابت، به تنهایی، خطر مرگ را نسبت به غیردیابتی ها، حدود دو برابر می‌کند، همزمانی مصرف تریاک و دیابت، این خطر را به ۲.۷۶ برابر افراد غیردیابتی بدون سابقه مصرف تریاک افزایش می‌دهد. همچنین مصرف تریاک، خطر مرگ زودرس در بیماران دیابتی را به طور کلی حدود ۳۰ درصد افزایش می‌دهد. مصرف طولانی مدت تریاک خطر مرگ زودرس در بیماران مبتلا به سیروز کبدی را ۲.۷۴ برابر افزایش می‌دهد.