به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «خواجه نصیرالدین طوسی: دیدگاه‌های فلسفی استاد غلامحسین دینانی» به‌عنوان پنجمین جلد از مطالب مکتوب برنامه تلویزیونی معرفت که با گفتگوی اسماعیل منصوری لاریجانی و غلامحسین دینانی از شبکه چهار سیما پخش می‌شود، به‌تازگی توسط انتشارات سروش منتشر و راهی بازار نشر شده است.
این‌کتاب نگاهی جامع به دانشمند بزرگ ایرانی، خواجه نصیرالدین طوسی داشته و دیدگاه‌های فلسفی او را از منظر غلامحسین ابراهیمی دینانی مورد واکاوی قرار داده است. نویسنده این کتاب اسماعیل منصوری لاریجانی است.
خواجه نصیرالدین را باید یکی از چهره‌های تاثیرگذار در علم و دانش پارسی دانست، جایی که محققین در توصیف او از عناوینی نظیر منجم، ریاضیدان، پزشک و معمار نام برده‌اند اما در بین تمام مطالعات و پژوهش‌هایی که خواجه نصیرالدین طوسی داشته، گوهری ناب به چشم می‌خورد و آن هم توجه ویژه این اندیشمند به علم فلسفه است.
این دانشمند اهل خراسان، زاده قرن هفتم هجری است و مورخین تاریخ دقیق تولد او را ۱۵ جمادی‌الاول سال ۵۹۷ هجری قمری و محل تولدش را طوس خراسان ذکر کردند. برخی محققین او را خاتم فلاسفه و گروهی دیگر او را عقل حادی‌عشر نامیدند. با این حال یکی از ماندگارترین اقدامات این دانشمند ایرانی تاسیس رصدخانه مراغه با همراهی جمعی از اندیشمندان و فاضلان زمان اوست. این بنای ماندگار، نقش بسیار زیادی در شناخت ایرانیان نسبت به اجرام آسمانی داشت و به همین دلیل از افراط و تفریط بسیاری از منجمان آن دوره جلوگیری کرد و مردم را از اوهام و خرافات که مغولان به آن دامن زده بودند، نجات داد.
یکی از اتفاقات مهم عصر خواجه‌نصیرالدین طوسی، مقارن شدن عمر ۷۴ ساله او با حکومت وحشیانه و ضدفرهنگ مغولان است. در دوره‌ای که بسیاری از هنرمندان ایرانی قربانی وحشی‌گری پادشاه مغول می‌شد، کودکی رشد و پرورش یافت که با روح علم و فرهنگ انس و الفت داشت. در احوالات خواجه نصیرالدین طوسی چنین آمده است که او بر اثر تقرب به هلاکوخان مغول جمع زیادی از اهالی علم و ادب را با تدبیری از مرگ نجات داد و تا جایی که می‌توانست از پیشامدهای ناگوار علیه مسلمانان جلوگیری کرد.
در مقدمه این کتاب و در توضیح جایگاه علمی خواجه نصیرالدین طوسی چنین آمده است:
«خواجه نصیرالدین طوسی ستاره درخشانی بود که در افق تاریک مغول درخشید و در هر شهری پاگذاشت، آنجا را به نور حکمت، دانش و اخلاق روشن ساخت و در آن دوره تاریکی که شمشیر تاتار و مغول، خاندان‌های کوچک و بزرگ را از هم می‌پاشید و بازار دانش، جوانمردی و مروت کساد و فساد حکم‌فرما بود، وجود و بروز چنین دانشمندی مایه اعجاب و اعجاز است.»
اولین نکته‌ای که سبب نگارش این اثر شده کتاب دینانی درباره خواجه اهل خراسان با عنوان «فیلسوف گفت‌وگو» است. در آن‌کتاب نکات تازه‌ای از اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی آشکار شده است. نکته دیگری که سبب رقم خوردن این کتاب شده برنامه تلویزیونی «معرفت» شبکه چهارم سیما است. برنامه‌ای که به صورت هفتگی با اجرای اسماعیل منصوری لاریجانی و گفت‌وگوی او با غلامحسین دینانی با محوریت فلسفه اسلامی روی آنتن می‌رود. بنابراین کتاب پیشرو چکیده‌ای از ساعت‌ها گفت‌وگوی تلویزیونی است که در قالب نوشتار به علاقه‌مندان عرضه شده است.
«خواجه نصیرالدین طوسی: دیدگاه‌های فلسفی استاد غلامحسین دینانی» در ۱۱ گفت‌وگو تدوین شده است؛ گفت‌وگوی ابتدایی کلیاتی درباره خواجه نصیرالدین طوسی است که خواننده را با ابعاد علمی و شخصیتی این دانشمند بیشتر آشنا می‌کند. گفت‌وگوی دوم به قواعد گفت‌وگو خواجه نصیرالدین طوسی می‌پردازد و تلاش دارد به این سوال پاسخ دهد که ماهیت سخن از منظر خواجه نصیرالدین دارای چه مختصاتی است. نویسنده در گفت‌وگوی سوم با استاد دینانی به مولفه‌های گفت‌وگو پرداخته و مولفه‌هایی که این اندیشمند در گفت‌وگوی خود به کار می‌گیرد را تشریح می‌کند. یکی از سوالات مهمی که در این گفت‌وگو پاسخ داده می‌شود، این پرسش کلیدی است: «پرسش‌هایی که در ما روییده می‌شود، ریشه فلسفی دارد یا فطری؟»
گفت‌وگوی چهارم منصوری لاریجانی با دینانی به یکی از مهمترین دیدگاه‌های فلسفی خواجه نصیرالدین یعنی «قرب و بُعد حق تعالی» می‌پردازد و در گفت‌وگوی پنجم، به اشاراتی با عنوان «لذت و الم» که یکی از موضوعات تخصصی فلسفی است پرداخته می‌شود. «ذوق و شوق عرفانی» خواجه نصیرالدین موضوع گفت‌وگوی دیگری از برنامه تلویزیونی معرفت است که مشروح آن در این کتاب بیان شده است.
یکی از موضوعات مورد بحث پیرامون خواجه، مقام عرفانی اوست. بسیاری از محققین و شاگردان این دانشمند نظراتی پیرامون این بُعد از شخصیت استاد دارند. غلامسحین دینانی نیز در گفت‌وگوی هفتم این کتاب، نظرات خود را درباره عرفان از منظر خواجه نصیرالدین مطرح می‌کند. این موضوع در گفت‌وگوی هشتم نیز ادامه پیدا می‌کند و در این بخش از کتاب، «مقام عرفانی خواجه در کلام قونوی» مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. صدرالدین قونوی ملقب به شیخ کبیر یکی از عرفای هم‌دوره خواجه نصیرالدین است. او به واسطه ارتباط نزدیک و نامه‌نگاری‌هایی که با خواجه داشته همواره به عنوان یکی از مراجع برای شناخت این دانشمند مورد توجه بوده است. در این گفت‌وگو نیز عرفان خواجه نصیرالدین طوسی از منظر قونوی مورد بررسی قرار گرفته است.
گفت‌وگوهای دیگر کتاب نیز به ترتیب عبارتند از: «در معنی عرفان»، «حکمت عملی» و «تدبیر منزل». در بخش پایانی کتاب فهرستی از روایات و ادعیه‌های مطرح شده در گفت‌وگو آورده شده است. از آنجا که یکی از بخش‌های مهم گفت‌وگو بیان اشعار از سوی مجری برنامه و مصاحبه‌شونده اوست، این‌اشعار به‌صورت جداگانه در پایان کتاب گردآوری شده است.
نویسنده کتاب شیوه سوال و پرسش را برای تدوین گفت‌وگوها انتخاب کرده است. این شیوه به او کمک کرده تا بتواند تمام صحبت‌ها را بدون کم و کاست و با کمترین دخل و تصرف بیان کند. در لابه‌لای متن اشاراتی به اشعار مولوی و حافظ صورت گرفته که آنان نیز عینا آورده شده است. بیان عبارت‌های فلسفی و توضیح دقیق آنها فراخور بحث، دانش فنی کتاب را از حیث تخصصی بالا برده است. شاید بتوان گفت که این اثر تحقیقی حدودا ۲۰۰ صفحه‌ای تا حد زیادی توانسته به سوالات مختلف درباره شخصیت فلسفی و عرفانی خواجه نصیرالدین پاسخ بدهد و از این رو مرجع خوبی برای پژوهش‌های جدیدتر محققین خواهد بود.
این‌کتاب با ۱۸۰ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۲۵ هزار تومان منتشر شده است.