خبرگزاری مهر، گروه استانها- فائزه زنجانی: رد پای پروژه‌های نیمه تمام عمرانی در جای جای استان آذربایجان شرقی دیده می‌شود. پروژه‌هایی که برخی از آنها دهه دوم عمر خود را گذرانده و ناامید از افتتاح و بهره برداری چشم به راه دهه سوم عمر خود نیز هستند. طبق اعلام مسئولان آذربایجان شرقی بیش از هزار و ۷۰۰ پروژه نیمه تمام عمرانی در استان وجود دارد.
پروژه‌هایی که بسیاری از آنها بدون مطالعات درست کارشناسی و بدون در نظر گرفتن منابع مالی آغاز به کار کرده و حالا در نیمه راه، رها شده‌اند. در برخی از آنها پیشرفت فیزیکی بالای ۹۰ درصد مشاهده می‌شود و تنها چند درصد با بهره برداری کامل، فاصله دارند. با توجه به محدود بودن منابع مالی، اولویت بندی پروژه‌ها و جذب سرمایه گذاری‌های بخش خصوصی در این میان ضروری به نظر می‌رسد.
۸۶ هزار پروژه نیمه تمام و بلاتکلیف ملی و استانی
دبیر کمیسیون بهبود فضای کسب و کار و صنعت احداث اتاق بازرگانی تبریز در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص پروژه‌های نیمه تمام عمرانی و آسیب شناسی این نوع طرح‌ها سخن می‌گوید. مصطفی بهنیا با اشاره به معضل ایجاد و انباشت قریب به ۸۶ هزار پروژه نیمه تمام و بلاتکلیف ملی و استانی می‌گوید: آغاز و اجرای این تعداد پروژه تاکنون با صرف حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان از منابع مالی همراه بوده و اعتبار مورد نیاز برای اتمام این پروژه‌های نیمه تمام نیز نامعلوم است.
این فعال حوزه پیمانکاری، طرح‌های عمرانی نیمه تمام را دارای دو پیامد مشهود و نامشهود دانسته و می‌گوید: عدم اتمام ۶۵ درصد از طرح‌های عمرانی در زمان پیش بینی شده و افزایش طول دوره ساخت به ۱۲ سال از جمله پیامدهای مشهود در این موضوع بوده است.
بیکاری ۴ میلیون کارگر فصلی با تعطیلی پروژه‌های عمرانی
مصطفی بهنیا در خصوص پیامدهای نامشهود این طرح‌های ناتمام نیز می‌گوید: اتلاف منابع، کاهش عمر مفید پروژه‌ها و بیکاری گسترده عوامل انسانی از جمله این پیامدها است که براساس گزارش کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس، تعطیلی پروژه‌های عمرانی، چهار میلیون کارگر فصلی را بیکار و امرار معاش برای ۱۶ میلیون نفر را دشوار کرده است.
دبیر کمیسیون بهبود فضای کسب و کار و صنعت احداث اتاق تبریز ادامه می‌دهد: سوق دادن جریان نقدینگی به بخش‌های غیرمولد، معطل ماندن ماشین آلات و تجهیزات، از دست دادن توجیه اقتصادی طرح، کاهش بهره وری بخش دولتی، تخریب بنیان‌های مالی و سازمانی بخش خصوصی، کاهش رشد اقتصادی و بازدهی سرمایه، آثار تورمی بسیار بالا در اقتصاد کشور و توقف یا کاهش تولید در صنعت (حدود ۳۰۰ صنعت کوچک و بزرگ) از دیگر پیامدهای نامشهود این نوع طرح‌ها است.
بودجه عمرانی، ۳.۵ درصد بودجه کل کشور
وی، دلایل اصلی ناتمام ماندن این طرح‌ها را مباحث مربوط به اعتبارات و ناکارآمدی نظام فنی و اجرایی طرح‌های عمرانی کشور دانسته و می‌گوید: در بحث اعتبارات عمرانی (تملک دارایی‌های سرمایه‌ای)، سهم اندک اعتبارات عمرانی نسبت به بودجه کل کشور مطرح است به طوری که بودجه عمرانی سال ۹۹ کل کشور قریب به ۷۰ هزار میلیارد تومان می‌باشد که معادل ۳.۵ درصد بودجه کل کشور و پنج درصد بودجه شرکت‌های دولتی است.
تخصیص اعتبارات عمرانی فقط ۶۷ درصد
بهنیا، عدم تحقق کامل سهم اعتبارات عمرانی را از دیگر مشکلات حوزه اعتباری این طرح‌ها دانسته و ادامه می‌دهد: طی ۲۳ سال گذشته به طور متوسط تنها ۶۷ درصد اعتبارات عمرانی تخصیص یافته و در واقع این اعتبارات به عنوان منبعی برای جبران بخشی از کسری بودجه، صرف هزینه‌های جاری شده است.
دبیر کمیسیون بهبود فضای کسب و کار و صنعت احداث اتاق تبریز، عدم تبعیت اعتبارات عمرانی از تورم سالانه و ایجاد شکاف عمیق بین بودجه مصوب عمرانی و بودجه جاری را از دیگر اعتباری این حوزه می‌خواند.
سیر نزولی اعتبارات عمرانی در طول سال‌ها
وی با اشاره به گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: بر اساس این گزارش طی سال‌های ۷۶ تا ۹۸ نسبت عملکرد اعتبارات عمرانی به اعتبارات هزینه‌ای به رغم نوسانی بودن در مجموع سیر نزولی داشته به نحوی که به تدریج از ۴۵ درصد در سال ۷۶ به حدود ۱۴ درصد در سال ۹۸ رسیده است. این امر به این معنا است که به تدریج سهم عمده‌ای از منابع بودجه عمومی، دولت صرف امور هزینه‌ای شده و سهم اعتبارات عمرانی کاهش یافته است.
سهم جمعیتی آذربایجان شرقی ۵.۲ و سهم اعتبارات عمرانی ۳.۲۷ درصد
بهنیا در خصوص سهم اعتبارات عمرانی استان نیز می‌گوید: علیرغم سهم جمعیتی ۵.۲ درصدی استان نسبت به جمعیت کل کشور، سهم اعتبارات عمرانی در سال ۹۷ حدود سه درصد و در سال ۹۸ حدود ۳.۲۷ درصد بوده است.
دبیر کمیسیون بهبود فضای کسب و کار و صنعت احداث اتاق تبریز با اشاره‌ای به ناکارآمدی نظام فنی و اجرایی طرح‌های عمرانی کشور می‌گوید: فرآیند شناسایی، مطالعات، امکان سنجی، تصویب، اجرا و بهره برداری طرح‌ها دارای ساز و کار نامناسبی بوده و از سوی دیگر عدم توجه به توجیه اقتصادی و مهندسی ارزش در زمان پدیدآوری طرح و از سوی دیگر عدم وجود سند آمایش سرزمین و انطباق طرح‌ها با سند مذکور به نحوی که طرح‌ها را از گزند سیاست‌ها در امان نگه داشته و با تغییر مدیران دستگاه‌های اجرایی، تغییری در مسیر طرح‌ها حاصل نشود، از دیگر موارد قابل توجه در این زمینه است.
ضعف ساختاری پایش و نظارت بر طرح‌های عمرانی
وی، ضعف ساختاری پایش و نظارت بر طرح‌های عمرانی، عدم انعطاف پذیری قوانین با شرایط حاکم بر اقتصاد کشور، ناکارایی و عدم وجود ساختار شفاف و منطقی در پرداخت تعدیل، عدم ابلاغ شرایط عمومی پیمان پس از ۱۰ سال، عدم ابلاغ نظام فنی و اجرایی یکپارچه کشور علیرغم صراحت ماده ۳۴ قانون احکام دائمی، عدم الزام کارفرمایان بر ایفای به موقع تعهدات مالی خود در قبال پیمانکاران، تغییر روش پرداخت‌ها از نقدی به اعتباری برخلاف ماده ۲۸ قانون نظام فنی و اجرایی و گرفتارکردن پیمانکاران و مشاوران در تله اسناد خزانه اسلامی را از دیگر مشکلات این حوزه عنوان می‌کند.
ظرفیت‌های قانونی برای حل مشکل
بهنیا با اشاره‌ای به ظرفیت‌های قانونی موجود برای حل معضل طرح‌های نیمه تمام می‌گوید: اجرایی کردن تبصره ۱۲ قانون بودجه سال ۹۹ مبنی بر فروش اموال منقول و غیرمنقول مازاد دولت تا سقف ۴۰ هزار میلیاد تومان و مولد سازی دارایی‌های دستگاه‌های اجرایی تا سقف هشت هزار میلیارد تومان و استفاده از ظرفیت‌های تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۹۹ و ماده ۲۷ قانون الحاق دو مبنی بر مشارکت عمومی و خصوصی از جمله این ظرفیت‌ها است.
این فعال حوزه ساخت و ساز ادامه می‌دهد: استفاده از فاینانس داخلی و اجرایی شدن دستورالعمل گشایش اعتبار اسنادی برای طرح‌های عمرانی مصوب سال ۹۴ شورای پول و اعتبار، استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و اعطای تسهیلات کم بهره توسط بانک‌ها از محل سپرده‌های بانکی در سطح استان از جمله ظرفیت‌های قانونی برای حل معضل طرح‌های نیمه تمام است.
وی با ارائه پیشنهاداتی برای حل این معضل می‌گوید: تشکیل ستاد اولویت بندی طرح‌های نیمه تمام با همکاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و تشکل‌های صنفی صنعت احداث، اولویت بندی طرح‌ها در ستاد مذکور بر اساس میزان ضرورت و اهمیت طرح، توجیه پذیری اقتصادی، انطباق با مزیت‌های نسبی استان و میزان پیشرفت فیزیکی، خارج از ملاحظات سیاسی و صرفاً از منظر اقتصادی و استفاده از مکانیزم مشارکت عمومی، خصوصی در قالب قراردادهای خانواده BOT و ایجاد شرکت‌های توسعه گر و تأمین سرمایه از جمله پیشنهادات مورد نظر در این حوزه است.
تولد غیرکارشناسی بسیاری از پروژه‌های عمرانی
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان شرقی نیز در گفتگو با مهر با انتقاد از نحوه کلنگ زنی و تولد یک پروژه جدید می‌گوید: متأسفانه در گذشته تصویب و آغاز بسیاری از پروژه‌ها به خاطر پیگیری‌های منطقه‌ای نمایندگان شهرستان‌ها بوده که هر نماینده‌ای سعی داشته بدون کارشناسی‌های لازم در شهرستان خود بیشترین پروژه‌ها را داشته باشد که این امر سبب تعدد پروژه‌های غیرکارشناسی و افزایش طرح‌های عمرانی نیمه تمام شده است.
جواد رحمتی ادامه می‌دهد: حدود هزار و ۷۰۰ پروژه نیمه تمام در استان داریم که از این تعداد هزار و ۱۰۰ پروژه مستمر جاری محسوب می‌شوند مثل طرح‌های آسفالت راه روستایی اما ۶۰۰ طرح را می‌توان اصلی ترین پروژه‌های نیمه تمام در استان دانست که متأسفانه اغلب میانگین طول عمر بالای ۱۲ سال دارند.
طرح‌هایی که نامتناسب با منابع دولتی تعریف شده‌اند
وی با اشاره به تاکید دولت مبنی بر پیگیری پروژه‌هایی با درصد پیشرفت بالای ۶۰ درصد می‌گوید: اگر تاریخ شروع پروژه‌های نیمه تمام را دنبال کنید، برخی از آنها مربوط به قبل از دولت فعلی است، طرح‌هایی که نامتناسب با منابع دولتی تعریف شده‌اند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان شرقی با اشاره به اعتبارات استانی از سال ۹۲ به بعد می‌گوید: در طول این هفت سال، مجموع اعتبارات استانی از ردیف استانی، هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان، از ردیف بودجه نفت و گاز، ۴۰۰ میلیارد تومان و از محل بودجه توازن نیز هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است.
رحمتی ادامه می‌دهد: اما باید علاوه بر بودجه تصویب شده، به بودجه تخصیص داده شده هم دقت کنیم. میانگین بودجه تخصیص یافته از محل استانی، ۵۸.۲۸، از محل نفت و گاز ۷۳.۵ و از محل توازن، ۲۳.۱۷ درصد بوده است.
تنها ۴۲ درصد اعتبارات تخصیص داده شده است
وی می‌افزاید: در مجموع می‌توان گفت از مجموع اعتبارات سه هزار و ۲۶۰ میلیارد تصویب شده، تنها هزار و ۳۷۲ میلیارد تخصیص یافته است یعنی میزان اعتبارات تخصیص داده شده، حدود ۴۲ درصد است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان شرقی می‌گوید: تمامی اینها در حالی است که در طول هفت سال گذشته میزان سرمایه گذاری‌های انجام شده در استان توسط بخش دولتی و خصوصی، ۱۱ هزار میلیارد تومان بوده که البته باید اعتبارات پروژه‌های استانی ملی شده را نیز به این مقدار اضافه کرد. اما طبق آمار ارائه شده سهم اعتبارات دولتی در این میان ناچیز بوده است.
چرخه معیوب تولد بسیاری از پروژه‌ها
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی در گفتگو با مهر با اشاره‌ای به پروژه‌های نیمه تمام استان می‌گوید: متأسفانه چرخه ایجاد و تولد برخی از پروژه‌ها معیوب بوده و این طرح‌ها به صورت غیراصولی متولد شده‌اند. در حالی که به عنوان مثال ۱۰۰ تومان اعتبار داریم، به میزان هزار تومان پروژه متولد شده و این بخش را گرفتار کرده است.
داود بهبودی با اشاره‌ای به وضعیت بودجه عمرانی نیز می‌گوید: اگر در آمارها بیان می‌شود که سهم بودجه جاری بالا رفته است اما این، بدین معنی نیست که بودجه جاری وضعیت خوبی دارد. سقف کل بودجه به لحاظ محدودیت‌های منابع در حال محدود شدن است و در نتیجه فشار، بیشتر روی پروژه عمرانی وارد می‌شود و از سوی دیگر، هزینه‌های جاری که بالای ۹۰ درصد بودجه را شامل می‌شود تنها در حد حقوق کارکنان دولتی است.
اجازه شروع پروژه جدید در استان را ندادیم
وی با اشاره به انجام اولویت بندی برای پروژه‌های استانی و استانی ویژه می‌گوید: حدود هزار و ۷۰۰ پروژه نیمه تمام در استان داریم. اما باید توجه داشت که این تعداد، زمانی دوهزار و ۷۰۰ پروژه بود و در طول سه سال اخیر اجازه شروع پروژه جدید را نداده‌ایم.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان از اختصاص ۱۸۷ میلیارد تومان برای پروژه‌هایی که قابلیت اتمام تا پایان سال را دارند، خبر داده و می‌گوید: علاوه بر اینها تعدادی از پروژه‌ها در قالب مشارکتی، ماده ۵۶، فاینانس داخلی و بانک‌ها تأمین اعتبار می‌شوند.
راهکاری برای مشارکت بخش خصوصی در اتمام طرح‌های عمرانی
محمدحسین فرهنگی نیز در گفتگو با مهر با اشاره به راهکاری برای جلب مشارکت بخش خصوصی در اتمام پروژه‌ها می‌گوید: در خصوص پروژه‌های نیمه تمام می‌توانیم شاهد ایجاد سایتی برای معرفی این پروژه‌ها باشیم. دسته‌ای از پروژه‌ها را که دارای توجیه فنی و اقتصادی بوده، می‌توان همراه با آنالیز قیمت و تبلیغات لازم در این سایت گنجانده شود.
نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: بخش دیگر سایت هم می‌تواند مربوط به پروژه‌های محرومیت زدایی باشد. به طوری که شاید خیرانی علاقمند به برداشتن قدمی در راه توسعه منطقه خود باشند.
طبق آمار ارائه شده زمان اجرای پروژه‌های عمرانی در کشور چند برابر استاندارد جهانی است. طولانی شدن عمر پروژه‌های عمرانی نیز کاهش طول عمر مفید هر پروژه را به دنبال داشته و ساخت این پروژه‌ها را نیز از توجیه اقتصادی خارج می‌کند. قطعاً وجود ۸۶ هزار پروژه نیمه تمام و بلاتکلیف در کشور و به دنبال آن هزار و ۷۰۰ پروژه نیمه تمام در استان آذربایجان شرقی، قابل قبول نیست. مسئولان حوزه‌های مربوطه باید هر چه زودتر با نظرات کارشناسان خبره، راهکاری برای برون رفت از این وضعیت بیابند.