خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ - افشین داورپناه: هفته پیش، شهردار تهران به مناسبت هفته کتاب از تعداد ۵۶ عنوان کتابی رونمایی کرد که عمده آن‌ها پیش از این نیز معرفی، رونمایی یا در سال‌های پیشتر (۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸) توسط زیر مجموعه‌های شهرداری تهران منتشر شده بود! این نوع «فعال‌نمایی» و برگزاری مراسم صوری را در نوع خود باید نشان دهنده وضعیت نشر در شهرداری تهران دانست. در این رونمایی احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و تعداد دیگری از مدیران شهرداری حضور داشتند. آیا هیچکدام از این مدیران، از کم و کیف کتاب‌هایی که رونمایی شد خبر نداشتند؟
«مراسم رونمایی» تعریف مشخصی دارد؛ معرفی محصول (در اینجا کتاب‌ها یا آثاری) که به تازگی منتشر شده است. اما در کمال تعجب در مراسمی که با حضور شهردار تهران و احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و تعدادی دیگری از مدیران شهرداری، و به مناسبت هفته کتاب برگزار شد، از کتاب‌هایی رونمایی شد که عموماً در سال‌های پیش و پیشتر منتشر شده بودند، برخی از آن‌ها پیش از این معرفی و رونمایی شده بودند و یا کتاب‌هایی بودند که هیچ وجود خارجی نداشتند، یعنی یک هفته پس از رونمایی، اثری از آن‌ها نه در بازار کتاب هست نه در بانک اطلاعات خانه کتاب یا در فضای مجازی.
وضعیت نشر کتاب در شهرداری تهران و همچنین برنامه‌های مجموعه وسیع و پُر امکانات شهرداری در هفته کتاب، می‌تواند موضوع بررسی و نقد جدی باشد که مجال مفصلی می‌طلبد. در اینجا به بهانه این مراسم رونمایی، به ذکر نکاتی بسنده می‌کنم.
در خبرها آمده بود که از ۵۶ عنوان کتاب رونمایی شده است اما در فهرستی که در رسانه‌ها منتشر شده‌است نام ۵۴ عنوان کتاب آورده شده است که از این تعداد فقط ۱۱ عنوان به‌طور مشخص در سال ۱۳۹۹ منتشر شده است (از این ۱۱ عنوان، تعداد ۶ عنوان، یک مجموعه به حساب می‌آید؛ صد سال گرافیک، عکاسی، نقاشی، شعر، کاریکاتور و نویسندگی در تهران، که انتشارات علمی و فرهنگی با همکاری مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران) منتشر کرده است. (درباره کیفیت و اما و اگرهای این مجموعه باید در مجالی دیگر سخن گفت) همچنین از این ۵۴ عنوان، ۶ عنوان کتاب در سال ۱۳۹۶، تعداد ۷ عنوان کتاب در سال ۱۳۹۷، تعداد ۸ عنوان کتاب در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است.
در همین طلیعه سخن لازم است بگویم عموم کتاب‌هایی که در این مراسم رونمایی شده‌است را از نظر محتوا (و حتی کیفیت) باید کتاب‌هایی خوب دانست. کتاب‌هایی که عموماً جای آن‌ها در بازار نشر کشور خالی بوده؛ برای مثال کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر توسط سازمان زیباسازی یا معاونت اجتماعی شهرداری منتشر شده. اما درباره این نوع رونمایی، جایگاه و وضعیت نشر در شهرداری تهران و موضوعاتی از این قبیل نقدها و پرسش‌هایی جدی مطرح است.
ناشر ۳۳ عنوان کتابی که در این مراسم رونمایی شده، مشخص است (یعنی با مراجعه به کتاب، اگر در دسترس باشد یا با مراجعه به بانک اطلاعات خانه کتاب و کتابخانه ملی، می‌توان اطلاعاتی به دست آورد)؛ تعداد ۲۰ عنوان کتاب را انتشارات علمی فرهنگی (از زیر مجموعه‌های سازمان تأمین اجتماعی) منتشر کرده، ۸ عنوان را مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و ۴ عنوان را سازمان زیباسازی شهر تهران منتشر کرده است. (یک عنوان از کتاب‌هایی که در انتشارات سازمان زیباسازی منتشر شده کتاب ارزشمندی است به نام «دروازه‌های تهران» که دفتر پژوهش‌های فرهنگی منتشر کرده و همان کتاب را به سفارش سازمان زیباسازی با قطعی دیگر نیز برای همین سازمان منتشر کرده است.) به جز کتاب «ورزش در جامعه» که در سال ۱۳۹۹ منتشر شده (و البته در سال‌های قبل تهیه شده‌است) سایر کتاب‌هایی که معاونت اجتماعی شهرداری در هفته کتاب امسال رونمایی کرده‌است مربوط به سال‌های پیش و پیشتر است (۵ عنوان مربوط به سال ۹۶ و ۶ عنوان مربوط به سال ۹۷ و ۲ عنوان مربوط به سال ۹۸).
در مراسمی که با حضور شهردار تهران و احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی اجتماعی شهردار تهران، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و تعدادی دیگری از مدیران شهرداری، و به مناسبت هفته کتاب برگزار شد، از کتاب‌هایی رونمایی شد که عموماً در سال‌های پیش و پیشتر منتشر شده بودند همان‌گونه که اشاره شد، از ۳۳ عنوان کتابی که ناشر آن‌ها مشخص است، ۲۰ عنوان کتاب را انتشارات علمی فرهنگی (از زیر مجموعه‌های سازمان تأمین اجتماعی / وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) منتشر کرده‌است. این در حالی که در زیر مجموعه شهرداری تهران، مراکز متعدد نشر وجود دارد که بعضاً مجهز به چاپخانه‌های مفصل و پیشرفته‌ای هستند از جمله «نشر شهر»، «انتشارات همشهری»، انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و… و مشخص نیست چرا کتاب‌های زیر مجموعه شهرداری تهران را باید انتشارات علمی فرهنگی منتشر کند! و اگر شهرداری نیازی به مثلاً «نشر شهر» ندارد چرا آن را منحل نمی‌کند!
درباره برخی از کتاب‌هایی که عناوین آن‌ها در این مراسم اعلام شده است، اطلاعاتی موجود نیست؛ نه در بانک اطلاعات خانه کتاب و نه حتی یک خط در فضای وب یا حتی سایت سازمان مورد نظر! توجه داشته باشیم، صرفاً کتاب‌هایی در کشور ما اجازه توزیع دارند که از مؤسسه خانه کتاب و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «اعلام وصول» دریافت کرده‌باشند؛ اگر چه در عمل، عموم سازمان‌ها از این کار سرباز می‌زنند.
این اقدام به این دلیل است که اطلاعات همه کتاب‌هایی که در کشور منتشر شده‌است در بانک جامع مؤسسه خانه کتابKetab.ir در دسترس عموم باشد. وقتی گفته می‌شود کتابی منتشر شده است اما هیچ اطلاعاتی از این کتاب در هیچ کجا وجود ندارد، چند حالت بیشتر متصور نیست: یا کتاب مورد نظر احتمالاً هنوز منتشر نشده یا صرفاً در حد چند نسخه محدود یا نسخه ماکت (و مثلاً برای مراسم رونمایی) چاپ شده است! در این صورت نیز باید کتاب را منتشر نشده قلمداد کرد. در مارکتینگ جهانی کتاب، کتاب پس از اینکه در چرخه توزیع قرار گرفت رونمایی می‌شود، در غیر این صورت تاریخ توزیع کتاب در بازار و دسترسی خوانندگان به کتاب مورد نظر، اعلام می‌شود. کتاب‌هایی را که در بازار وجود ندارند، عملاً باید منتشر نشده قلمداد کرد (این روزها حتی کتاب‌های سازمانی، که صرفاً برای یک سازمان کاربرد دارند نیز به صورت فایل بر روی سایت‌های سازمانی بارگذاری می‌شوند.)
عنوان برخی کتاب‌های رونمایی شده نیز کتابی تلقی نمی‌شوند به نظر می‌رسد پژوهش‌هایی هستند که قرار است به عنوان کتاب هم منتشر شوند؛ برای مثال به این عناوین دقت کنید: «یکپارچگی و انسجام نظام شهرسازی کشور؛ الزامی ضروری برای پیشگیری حوادثی نظیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو»، «ارزیابی مقایسه‌ای سیستم مترو با تاکید بر عملکرد متروی تهران»، «دگرگونی فضای شهری از طریق توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی رویکرد سه ارزشی»، «هزینه بالای پارکینگ رایگان»
این موضوعات، خواننده فراگیری ندارند و چاپ آن‌ها در قالب کتاب نمی‌تواند در اولویت باشد و بهتر است صرفاً فایل آن‌ها به عنوان گزارش مطالعات و پژوهش‌ها در دسترس استفاده‌کنندگان قرار گیرد.
ضرورت انتشار برخی کتاب‌ها توسط شهرداری مشخص نیست! کتاب‌هایی که یا قبلاً منتشر شده و گاه چندین عنوان با همین موضوعات در بازار نشر وجود دارد یا می‌توانند (و باید) توسط بخش خصوصی منتشر شوند؛ مثلاً به این عناوین دقت کنید: «بتن‌های الیافی توانمند»، «متره؛ برآورد و آنالیز بها»، «دین و سبک زندگی» و… اگر شهرداری، به دلیل گستردگی حوزه‌های فنی، عمرانی و فرهنگی و اجتماعی، بخواهد در همه این زمینه‌ها کتاب منتشر کند، پس دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و سایر ناشران و مؤسسات فرهنگی قرار است چه کنند؟
انتشارات علمی فرهنگی کجای کار قرار دارد؟
در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، مجموعه کتاب‌های ارزشمندی در معاونت اجتماعی شهرداری تهران تهیه (ترجمه و تألیف) شد. طی بخشنامه‌ای همه زیرمجموعه‌های شهرداری که فاقد انتشارات بودند موظف بودند امور چاپ و انتشار کتاب‌های خود را به «نشر شهر» بسپارند اما نظر به عملکرد نه چندان رضایت‌بخش این نشر (هزینه‌های بالا، تأخیر در چاپ و انتشار، کیفیت پایین چاپ، مشکل توزیع مناسب و…) معاونت اجتماعی تصمیم گرفت این مجموعه را با همکاری ناشر دیگری منتشر کند. انتشارات علمی فرهنگی از انتشار این آثار استقبال کرد و نظر به آماده بودن کتاب‌ها، پذیرفت که انتشار آن‌ها را برعهده بگیرد. کتاب‌ها با کیفیت و توزیعی قابل قبول چاپ و منتشر شدند.
از نکات جالب در مراسم رونمایی از کتاب‌های مجموعه شهرداری، غایب بودن نشر شهر و انتشارات همشهری در این مراسم بود. همچنین حضور «نادره رضایی»، مدیر عامل انتشارات علمی فرهنگی در این رونمایی ورونمایی از کتاب‌هایی که عمدتاً مربوط به دوره مدیریت او نیست هم جالب بود. رضایی گزارش کوتاهی از فعالیت‌های این انتشارات در حوزه شهری را ارائه کرد.
شهرداری و موضوع نشر
مراسم رونمایی از ۵۴ (یا ۵۶) و سایر فعالیت‌های مجموعه شهرداری در هفته کتاب را باید نشان دهنده وضعیت نشر و کتاب در این مجموعه گسترده و برخوردار دانست. به نظر می‌رسد سه سال پس از حضور دکتر حناچی، به عنوان شهردار تهران، رویکردها و حد و حدود شهرداری درباره حضور در عرصه نشر، چندان مشخص نیست.
ابلاغیه تأسیس شورای چاپ و نشر شهرداری تهران در سال ۱۳۹۵ ابلاغ شده است و محمد حسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ریاست آن را بر عهده دارد؛ همین موضوع که رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، همزمان رئیس شورای چاپ و نشر شهرداری تهران نیز هست، نشان دهنده این است که در مجموعه شهرداری، درک درستی از حوزه چاپ و نشر وجود ندارد و به این حوزه نه به عنوان حوزه‌ای مستقل و تخصصی، که به عنوان حوزه‌ای حاشیه‌ای نگاه می‌شود! چگونه رئیس مرکز مهم و پُرکاری چون مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران می‌تواند وقت و زمان لازم برای ساماندهی اوضاع چاپ و نشر در شهرداری را هم داشته باشد!
سیاستگذاری، تعیین و تصویب برنامه و خط مشی‌های حوزه چاپ و نشر مجموعه شهرداری تهران شامل کتاب، نشریات داخلی و عمومی و سایر آثار اعم ار فیزیکی یا الکترونیکی در چارچوب سیاست‌های کلی شهرداری تهران، تعیین و تصویب مقررات چاپ و نشر، بررسی، ارزیابی و اظهار نظر جهت اعطای مجوز و تصویب یا رد آثار پیشنهادی ارائه شده و تعیین نوع و میزان حمایت و تیراژ آثار مهمترین وظایف این شوراست اما علیرغم گزارش نسبتاً مفصلی که بوچانی، شورای چاپ و نشر شهرداری تهران، در این مراسم نمایی، درباره جلسات و تصمیمات این شورا ارائه کرده‌است، برگزاری همین نوع رونمایی، برنامه‌های هفته کتاب و مطالب اشاره شده، نشان دهنده این است که عملاً اقدام مؤثری در حوزه نشر شهرداری تهران انجام نشده است.
فهرست و نکاتی درباره ۵۴ عنوان کتاب رونمایی شده شهرداری در هفته کتاب
| ناشر |
سال انتشار |
عنوان کتاب |
ردیف |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۶ |
بی‌خانمانی و سیاستگذاری |
۱ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۶ |
زنانه شدن شهر |
۲ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۶ |
شهرها و مصرف |
۳ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۶ |
فضا و نظریه اجتماعی |
۴ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۶ |
حافظه شهری؛ تاریخ و شهر مدرن |
۵ |
| فقط یک عنوان کتاب با این موضوع وجود دارد که سال ۱۳۹۶ منتشر شده، نشر دریچه نو |
۱۳۹۶ |
پروژه‌های محرک توسعه |
۶ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
زمان، مصرف و زندگی روزمره |
۷ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
یک مردم شناس در مترو |
۸ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
شهر و جنسیت |
۹ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
شهر مصرفی و جامعه پسا مدرن |
۱۰ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
شهرها در اقتصاد جهانی |
۱۱ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۷ |
برنامه‌ریزی برای تنوع |
۱۲ |
| مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۷ |
آسیب‌شناسی سیاست‌های کلان پارک خودروها در کلانشهر تهران و ارائه راهبرد جایگزین |
۱۳ |
| علمی فرهنگی |
اردیبهشت ۱۳۹۸ |
پسا کلانشهر |
۱۴ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۸ |
مصرف و سبک زندگی |
۱۵ |
| سازمان زیباسازی |
۱۳۹۸ |
برندینگ مکان |
۱۶ |
| سازمان زیباسازی |
۱۳۹۸ |
طراحی شهری؛ روش و تکنیک‌ها |
۱۷ |
| مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۸ |
ژئومورفولوژی و برنامه‌ریزی محیط زیست شهری |
۱۸ |
| فقط یک عنوان کتاب به این نام در سال ۱۳۹۸ توسط نشر علم منتشر شده |
۱۳۹۸ |
بازاریابی اجتماعی |
۱۹ |
| مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۸ |
راهنمای طراحی مسیر دوچرخه شهری |
۲۰ |
| سازمان زیباسازی شهر تهران |
۱۳۹۸ |
رنگ‌های جهان جغرافیای رنگ |
۲۱ |
| انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی و سازمان زیباسازی شهر تهران |
۱۳۹۹ |
دروازه‌های تهران |
۲۲ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صد سال گرافیک در تهران |
۲۳ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صد سال عکاسی منظر شهری در تهران |
۲۴ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صدسال نقاشی درتهران |
۲۵ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صدسال کاریکاتور در تهران |
۲۶ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صد سال شعر در تهران |
۲۷ |
| علمی و فرهنگی |
۱۳۹۹ |
صد سال نویسندگی در تهران |
۲۸ |
| مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۹ |
ابزارهای مالی برای مدیریت ترافیک شهری |
۲۹ |
| اطلاعات ناموجود، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۹ |
پیدا و پنهان مدیریت طرح جامع شهر تهران |
۳۰ |
| اطلاعات ناموجود، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران |
۱۳۹۹ |
بررسی طرح‌های جامع شهری و منطقه‌ای تهران در پنج دهه گذشته |
۳۱ |
| علمی فرهنگی |
۱۳۹۹ |
ورزش در جامعه |
۳۲ |
| اطلاعات ناموجود |
کتاب تهران، یک قرن در یک قاب |
۳۳ |
|
| اطلاعات ناموجود |
گردشگری تهران، تهران شهر |
۳۴ |
|
| اطلاعات ناموجود |
تصویرسازی از راهبردها - نگاشت تصویری راهبردها در سازمان‌های عمومی و غیر انتفاعی |
۳۵ |
|
| اطلاعات ناموجود |
دگرگونی فضای شهری از طریق توسعه مبتنی بر حمل و نقل همگانی رویکرد سه ارزشی |
۳۶ |
|
| اطلاعات ناموجود |
بتن‌های الیافی توانمند |
۳۷ |
|
| اطلاعات ناموجود |
پیامدهای بحران کرونا در مدیریت شهری |
۳۸ |
|
| اطلاعات ناموجود |
متره؛ برآورد و آنالیز بها |
۳۹ |
|
| اطلاعات ناموجود |
پایداری اجتماعی در نواحی شهری |
۴۰ |
|
| اطلاعات ناموجود |
دین و سبک زندگی |
۴۱ |
|
| اطلاعات ناموجود |
دوباره سبز کردن محیط مصنوع؛ طبیعت، فضای سبز و پایداری |
۴۲ |
|
| اطلاعات ناموجود |
مردم‌سالاری محلی |
۴۳ |
|
| اطلاعات ناموجود |
تولید اجتماعی فضای شهری |
۴۴ |
|
| اطلاعات ناموجود |
هزینه بالای پارکینگ رایگان |
۴۵ |
|
| اطلاعات ناموجود |
خودایمنی شهر؛ رهیافتی برای پیشگیری از حوادثی نظیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو |
۴۶ |
|
| خبر انتشار آن منتشر شده است ولی اطلاعاتی از این کتاب در بانک خانه کتاب و اینترنت وجود نیست |
انرژی و آلودگی هوا |
۴۷ |
|
| اطلاعات ناموجود |
ارزیابی مقایسه‌ای سیستم مترو با تاکید بر عملکرد متروی تهران |
۴۸ |
|
| اطلاعات ناموجود |
شهر؛ اندیشه‌های اصلی در جغرافیا |
۴۹ |
|
| مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران (ناموجود در بازار و بانک اطلاعات خانه کتاب) |
احساس تنهایی در شهر |
۵۰ |
|
| اطلاعات ناموجود |
هویت و بی هویتی |
۵۱ |
|
| اطلاعات ناموجود |
یکپارچگی و انسجام نظام شهرسازی کشور؛ الزامی ضروری برای پیشگیری حوادثی نظیر آتش سوزی ساختمان پلاسکو |
۵۲ |
|
| اطلاعات ناموجود |
تأملی بر سیاستگذاری مدیریت شهری |
۵۳ |
|
| اطلاعات ناموجود |
شهرهایی برای دوچرخه سواری (تجربه شهرهای اروپایی) |
۵۴ |