به گزارش خبرنگار مهر، سند تحول بنیادین حالا ۱۰ سالی می‌شود که در حال اجرایی شدن است. در ادوار مختلف آموزش و پرورش طرح‌هایی را برای اجرایی شدن آن رونمایی کرده و صحبت‌هایی از آن در میان است اما شاید در سطح جامعه ذی نفعان آموزش و پرورش سند تحول بنیادین بیشتر نام یک سند مهم است تا آنکه درباره اتفاقات پیرامونی آن اطلاعات دقیقی داشته باشد. بخش مهمی از سند تحول بنیادین درباره تربیت معلم و اینکه خروجی دانش آموزان دستگاه تعلیم و تربیت چگونه دانش آموزی باشد صحبت می‌کند.
عده‌ای از صاحبنظران نسبت به ادبیات سند تحول بنیادین انتقاد دارند و عده‌ای نسبت به نحوه اجرا و عده‌ای دیگر در حوزه گفتمان سازی پیرامون این سند جامع تعلیم و تربیت.
حسین تاریخی دبیر کل اتحادیه انجمنهای اسلامی دانش آموزان که پیش‌تر نیز بارها در جلسات صحبت از نقد به اجرای این سند را پیش کشیده بود، در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص تعلل در اجرای سند تحول بنیادین و اینکه در بحث دانش آموزی این سند چه راهکارهایی پیش پای می‌گذارد؟ گفت: این موضوع یک مقدمه‌ای دارد و آن بحث درباره روش مواجهه با اسناد بالادستی است. نباید مواجهه با اسناد بالادستی مانند مواجهه با یک برنامه عملیاتی باشد. ما در نگاه کلی یک چشم انداز ۲۰ ساله کشور داریم کمی پایین‌تر سند جامع علمی کشور و برنامه‌های توسعه ۵ ساله را داریم که الان دوره ششم آن هستیم. وقتی با این اسناد مواجه می‌شویم نباید توقع بازخورد کف میدانی از آنها داشته باشیم.
تاریخی تصریح کرد: پیاده سازی و محقق شدن یک سند از سند تحول بنیادین بستر تحقق است و بلندمدت اتفاق می‌افتد که باید مدنظر همه قرار گیرد وگرنه سند به یک موجود عقیم تبدیل می‌شود.
ما سعی کردیم بیانیه گام دوم به سند یک ساله تبدیل نشود. چرا که معتقدیم این بیانیه مانیفست چهل ساله دوم انقلاب اسلامی است و نباید نگاه ما دستیابی به آن در یک بازه زمانی شش ماه تا یک ساله باشد
وی در ادامه با اشاره به اینکه مواجهه با گام دوم انقلاب نیز از همین جنس برخورد شد و با توجه به اینکه دبیرخانه گام دوم انقلاب در آموزش و پرورش به عهده اتحادیه انجمنهای دانش آموزی است، تصریح کرد: ما سعی کردیم بیانیه گام دوم به سند یک ساله تبدیل نشود. چرا که معتقدیم این بیانیه مانیفست چهل ساله دوم انقلاب اسلامی است و نباید نگاه ما دستیابی به آن در یک بازه زمانی شش ماه تا یک ساله باشد. در این راستا پرسشی از دانش آموزان مطرح کردیم و آن این بود که سهم شما از بیانیه گام دوم چیست و این خطر را متوجه شدیم. چرا که بچه‌ها سهمشان را از محورهایی که در انتهای بیانیه آمده بود، مطرح کردند. مثل سهمشان در حوزه پژوهش یا عدالت. آنها به کل مقدمه این بیانیه را فراموش کرده بودند و رفته بودند سمت اواخر بیانیه که ناظر بر عملیات است.
دبیر کل اتحادیه انجمنهای اسلامی خاطرنشان کرد: حال می‌خواهم به سند تحول بنیادین برگردم که مدل مواجهه با آن سند به گونه‌ای که راهبردی باشد رخ نداده است.
جسارت تغییر کتب درسی به پشتوانه سند تحول صورت گرفت
وی افزود: ما نقاط مثبت خوبی در اجرای سند تحول داشتیم. حدود ۵ سال است که کتاب‌های درسی ما تغییر کرده است. کاری به درست و غلط آن ندارم ولی جسارت انجام تغییر در کتاب‌های درسی به پشتوانه اسناد بالادستی مثل سند تحول رخ داده است و یا ورود به مباحث نوینی چون کارآفرینی و سواد رسانه‌ای نیز از همین جنس است. با اینکه ما منتقد جدی سند هستیم و حتی برنامه‌ای تحت عنوان گره تحول را اجرا کردیم اما نباید فراموش کنیم که این سند دستاوردهای خوبی داشته که مثال دیگر آن اجرای رتبه بندی معلم‌ها است که تغییر اساسی در معیشت معلم‌ها ایجاد کرده است. گرچه با نقطه مطلوب فاصله داریم ولی رتبه بندی جهش جدی در این معیشت ایجاد کرده است.
رتبه بندی معلم‌ها نتیجه داشتن سند تحول بنیادین است
تاریخی در پاسخ به این سوال که شاید یکی از معضلات اجرای سند تحول این باشد که مثلاً همین رتبه بندی دستاورد یک یا دو وزیر معرفی می‌شود نه دستاورد سند تحول بنیادین؟ تأکید کرد: بله؛ یکی از معضلات این است که دستاوردها به عنوان نتیجه عملکرد فردی معرفی می‌شوند و ضعف‌ها نتیجه اسناد بالادستی و یا مشکل ارتباط بین دستگاهی است. در حالی که حداقل ۴ وزیر آموزش و پرورش، دستور کار اولشان اجرای رتبه بندی بوده و مکلف به آن بودند. حتی مجلس برای آن قانون مصوب کرده و اینها از برکات سند است یا حتی جایی که سند نقش معلم را بنیادین می‌داند و یا می‌گوید مدرسه باید پایگاه اساسی تحول باشد و اینکه اختیار حداکثری به مدیر را پیشنهاد می‌کند که ما شاهد هستیم آقای بطحائی در زمان وزارت شأن براساس همین مسئله مدرسه محوری را مورد تأکید قرار می‌دادند. اینها واقعاً دستاوردهای سند است و باید به آنها پرداخته شود.
وی در پاسخ به این پرسش که انتقاد جدی‌تان به سند به مفاد آن است یا به اجرای آن؟ بیان کرد: به نظر می‌رسد که در حوزه گفتمان سازی برای سند تحول بنیادین خوب عمل کردیم و حتی یک جاهایی زیاده از حد عمل کردیم. الان لقلقه زبان همه سند تحول است اما واقعیت این است که سندهای بالادستی نباید دست گردان بین همه رده‌ها باشد. بلکه برای رده‌های بالای تصمیم‌گیری است. اما امروزه به گونه‌ای رفتار می‌شود که اگر کسی سند تحول را ندیده باشد انگار ایرادی به او وارد است و حتی برای همه دوره سند تحول بنیادین گذاشته‌اند. باید سلیقه به خرج داده می‌شد و سهم هر کس بنا به جایگاهی که دارد از سند مشخص می‌شد. به این معنا که قرار نیست به صورت لخت و عریان سند را برای استفاده همگان قرار دهیم. شاید نیاز باشد مفاهیمی از سند با چهار واسطه به دانش‌آموز برسد و کلیدواژه هایش تغییر کند و رنگ و بوی دانش آموزی به خود بگیرد اما در حال حاضر اتفاقی که افتاده این است که انگار سند تحول قرار بوده بیاید و معجزه‌ای کند. پس حالا که معجزه‌ای اتفاق نیافتاده یعنی سند ناکارآمد است.
چالش سند تحول بنیادین این است که بستر تمام تحولات در مدرسه دیده شده است
دبیر کل اتحادیه انجمنهای اسلامی ادامه داد: بخشی هم ضعف‌های خود سند است. یکی از ایراداتش این است که بستر تحقق تمام مبانی سند تحول در مدرسه دیده شده است و مدرسه به عنوان یک محیط جغرافیایی معرفی شده است و الان می‌بینیم مثلاً شرایط کرونا که به حذف فیزیکی مدارس انجامیده یک چالش ایجاد کرده است. اگر قرار بود این مبنا در همه شرایط پاسخگو باشد، الان نیز باید می‌توانست پاسخگوی شرایط باشد. در حالی که در حال حاضر با آموزش مجازی عملاً سند متوقف شده و حتی ممکن است عقب گرد داشته باشیم.
وی اضافه کرد: اگر نظام تعلیم و تربیت نتواند در این شرایط هوشمندی به خرج بدهد، افسار تعلیم و تربیت از دست حکومت خارج می‌شود. در سند تحول تمرکز روی مدرسه بیش از اندازه است و به تحولات تربیتی و سهم گزاره‌های دیگر مانند پدر و مادر، محیط اجتماع، پلتفرم‌ها و… و. ضریب زیادی داده نشده است و شاید همان بلایی که امروز با آمدن تاکسی‌های اینترنتی سر حمل و نقل آمد و یا فروشگاه انحصاری خرید و فروش و یا برخی سایت‌های آگهی اینترنتی بر سر قیمت گذاری آوردند، آموزش مجازی بر سر تعلیم و تربیت بیاورد. دقت کنیم که امروزه دانشگاه‌های معتبر دنیا، مدرک دیپلم با اعتبار بین المللی و با آموزش مجازی می‌دهند.
در سند تحول تمرکز روی مدرسه بیش از اندازه است و به تحولات تربیتی و سهم گزاره‌های دیگر مانند پدر و مادر، محیط اجتماع، پلتفرم‌ها و… و. ضریب زیادی داده نشده است
وی گفت: مدرسه محل بسیار تأثیرگذاری است اما المان‌های دیگر تأثیرگذار در تعلیم و تربیت نباید حذف شوند.
وی درباره اینکه علیرغم تاکید بر مقدم بودن پرورش بر آموزش اما همواره آموزش مقدم بر پرورش بوده و در این روزهای کرونا سهم ناچیزتری به پرورش و تربیت رسیده است نیز گفت: اینجا بحث تشکل‌ها به میان می‌آید. تشکل‌ها بستری هستند که در کنار مدرسه می‌توانند به ایفای نقش بپردازند و لزوماً هم داخل مدرسه فعال نباشند. یا مجموعه‌های خدماتی مثل کلاس‌های زبان و موسیقی در کنار مدرسه وجود دارند که خانواده‌ها بچه‌هایشان را برای آموزش آنجا می‌فرستند و اینها مثل پلت فرم‌هایی عمل می‌کنند. یعنی این فقط مدرسه نیست که در فرایند رشد بچه‌ها اثر گذار است بلکه عناصر کلیدی دیگری هم وجود دارد. در سند تحول اینها کم اهمیت بوده است.
امکان ورود اتحادیه انجمنهای اسلامی به ۷۸ محور سند تحول بنیادین
تاریخی بیان کرد: ما سال گذشته یک وقت خوبی را گذاشتیم و با دوستان آموزش و پرورش سهم تشکل‌ها را از سند تحول بنیادین احصا کردیم. ابتدا دوستان گفتند که در ۶ تا ۱۲ محور در سند این سهم دیده شده است. ما ۷۸ مورد را اعلام کردیم که می‌توانیم به عنوان تشکل وارد بحث‌ها شویم. در بحث‌های محورهای سند تحول عموماً بحث‌های اجتماعی و سیاسی را در اختیار تشکل‌ها می‌گذارند. در بحث مثلاً تربیت اعتقادی این سهم را به کتاب درسی و معلم محدود می‌کنند در حالی که ما در این حوزه هم می‌توانیم در راستای همان کتاب درسی وارد میدان شویم. در واقع با ورود عملی و تکمیلی به مباحث درسی. دانش آموزان سر کلاس با مفاهیم کتاب‌های درسی به صورت عملی مواجهه نمی‌شوند. من تشکل می‌توانم بچه‌ها را به کوهنوردی ببرم و جهان بینی بچه را به چالش بکشم و کار تشکیلاتی هم به او یاد بدهم. او در کوهنوردی با ضعف بدنی‌اش برای رسیدن به قله رو به رو می‌شود و باید به آن غلبه کند و همه اینها یک تمرین است.
دبیر کل اتحادیه انجمنهای اسلامی ادامه داد: یک نکته دیگر که به نظرم مهم است این است که در سند تحول بنیادین زیر نظام‌ها مهم و کلیدی است ولی یک مسیر میانبر خوبی هم هست که دوستان می‌توانستند تمرکز بیشتری بر آن بکنند بحث ارزیابی است. الان مکانیسم ارزیابی از معلم و محیط کلاس می‌شود نمره دانش آموزان سر کلاس و انضباط آنها و اینها در راستای سند نیست اما می‌شد مثلاً یکی از ملاک‌های ارزیابی را میزان حضور دانش آموزان در تشکل‌ها بگذارند. یا فعالیت‌هایی را بچه‌ها خارج از مدرسه و بدون معاون پرورشی تعریف کنند تا بتوان ساحت سیاسی و اجتماعی را احصا کرد اما اینها در شاخص ارزیابی نیست. شما یک چیزی در سند تحول می‌گوئید و یک جور دیگر ارزیابی اش می‌کنید. یا مثلاً در حوزه اقتصادی شما چه شاخصه عملی دارید از مدیر مدرسه مطالبه می‌کنید که به سمت تقویتش برود؟
ارزیابی مدیر و معلم مدرسه بر مبنای شاخصهای سند تحول نیست
وی در ادامه با اشاره به نامتناسب بودن مبانی سند تحول با وضعیت موجود که کنکور یک اصل شده است، بیان کرد: یا آموزش و پرورش مساله‌اش رسیدن به تربیت شش ساخته‌ای است که سند تحول به آن اشاره می‌کند یا می‌گوید من ساحت علمی و فناوری برایم اصل است و ۵ تای دیگر برایم پیوست است. کیفیت متفاوت آدم‌های ورودی در دوره‌های مختلف به دانشگاه مشهود است. اگر فقط با این بعد دانش‌آموز را بالا بیاورید با همان بعد هم دانشگاه را ادامه می‌دهد. دانشجویی که از سال دهم در فرایند تست زنی هست کدام ساحت دیگر را می‌تواند تقویت کند؟ در دانشگاه هم فقط به دنبال جزوه و استاد و امتحان خواهد بود. ما در سند تحول روی این تمرکز کردیم که بچه‌ها باید شش ساخته بار بیایند.
دبیر کل اتحادیه انجمنهای اسلامی تاکید کرد: اعتقاد انقلاب اسلامی این است که ماهیت فرد را نمی‌شود از این ۶ ساحت جدا کرد یعنی دینی و علمی و اعتقادی ساحت‌هایی نیست که افراد را بر مبنایش جدا کنیم و یک بعد را در فرد تقویت کنیم. الان ما در اتحادیه هم که دانش آموزان را از سال هفتم در اختیار داریم مجبور شدیم بیشتر فعالیتمان را به سمت دوره اول متوسطه بیاوریم چون عملاً از پایه دهم بچه‌ها سرشان در تست است. حتی ساخت ابتکارات و فناوری و خلاقیت هم در آن دوران تقویت یا تاکید و دنبال نمی‌شود. عرضم این است باید یک تغییرات جدی در نحوه ارزیابی ایجاد کنیم تا خروجی آموزش و پرورش تغییر محسوس کند.