خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه_ محمد آسیابانی: به تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۹ طی حکمی از سوی محمدمهدی دادمان، رئیس حوزه هنری، دکتر محمدرضا سنگری، چهره شاخص ادبیات پایداری کشور به سمت ریاست «اندیشکده ادبیات پایداری» حوزه هنری منصوب شد. ادبیات پایداری در تاریخ تمدن ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. در عصر جدید نیز بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ادبیات پایداری به رشد قابل توجهی رسید.
تأسیس این رشته در نظام آموزش عالی کشور نیز اتفاق خجسته‌ای برای غنای هرچه بیشتر این حوزه بود. با این اوصاف اما هنوز هم این حوزه مشکلاتی دارد و نشانه آن راه‌های نرفته در این حوزه است. مشکلاتی که تأسیس اندیشکده ادبیات پایداری می‌تواند برطرف‌شان کند. هیأت امنای این اندیشکده خود سابقه سال‌ها فعالیت در این عرصه را دارند و با موانع و مشکلات آشنا هستند. اسامی این اعضا بدین قرار است: محمدرضا سنگری به عنوان رئیس، محسن مؤمنی‌شریف، رئیس پیشین حوزه هنری انقلاب اسلامی، محمدرضا ترکی، استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، مجتبی رحماندوست، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، احمد امیری‌خراسانی، استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، علیرضا کمری، استاد دانشگاه و نویسنده و پژوهشگر ادبیات مقاومت و پایداری، وحید یامین‌پور، رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری انقلاب اسلامی و جواد کامور بخشایش.
برای بحث پیرامون هدف تشکیل این اندیشکده و برنامه‌های پیش روی آن با دکتر محمدرضا سنگری به گفت‌وگو نشستیم.
سنگری درباره فلسفه تشکیل اندیشکده ادبیات پایداری به مهر گفت: پیشینه تشکیل این اندیشکده به سال ۱۳۹۲ باز می‌گردد. در آن سال مقام معظم رهبری صحبت و ایده‌ای را مطرح کردند مبنی بر ضرورت پیوند عمیق‌تر فضاهای دانشگاهی و آکادمیک ایران با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس. پیش از آن هم البته رشته ادبیات پایداری در نظام آکادمیک کشور تأسیس شده بود و اکنون این رشته در ۴۴ دانشگاه کشور دایر است و تعدادی از دانشجویان نیز در این رشته فارغ التحصیل شده‌اند. صحبت مقام معظم رهبری زمینه ساز تشکیل این اندیشکده شد.
وی افزود: این میان اما به باور بسیاری از اهالی ادبیات و اندیشمندان حوزه ادب پایداری، ضرورت داشت در حوزه‌های ایده پردازی و تصمیم گیری و ساماندهی ادبیات انقلاب و دفاع مقدس، مرکز یا نهادی تأسیس شود و این مهم‌ترین نکته در زمینه تشکیل و تأسیس اندیشکده ادبیات پایداری شد.
سنگری درباره اهداف «اندیشکده ادبیات پایداری» گفت: این اندیشکده اهداف و برنامه‌های خود در حوزه‌های سیاست گذاری و ساماندهی را در سه مساله پیگیری خواهد کرد: آموزش، پژوهش و آفرینش. بخشی از آموزش در همین ۴۴ دانشگاهی که رشته ادبیات پایداری در آنها تعریف شده، خلاصه می‌شود. متأسفانه این رشته دانشگاهی هنوز برای برخی واحدهای درسی خود کتاب ندارد، یا به عبارتی کتابی برای دانشجویان این رشته تولید نشده است. مثلاً در حوزه شناخت نظری ادبیات انقلاب اسلامی چه کتابی را می‌توان به این دانشجویان معرفی کرد؟
نویسنده کتاب «بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس» اضافه کرد: «تاریخ تحلیلی ادبیات پایداری در ایران» یک واحد درسی است که من هم در دانشگاه تهران به تدریس این واحد اشتغال دارم. اما اگر کسی از من سوالی کند که کتابی به عنوان منبع مطالعاتی در این واحد معرفی کنید، نمی‌دانم به او چه بگویم؟ این واحد درسی فاقد کتاب و منابع مطالعاتی است.
راه‌های نرفته در حوزه ادبیات پایداری بسیار است
سنگری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که در برخی از عرصه‌ها و حوزه‌های ادبیات پایداری کارهای پژوهشی مناسبی صورت گرفته است، گفت: شعر انقلاب و شعر پایداری به دلیل آنکه پیشینه‌ای طولانی دارد، جایگاه مناسبی را نیز در حوزه پژوهش به خود اختصاص داده است. منابع مهم و خوبی در این موضوع منتشر شده است. اما در برخی از پدیده‌ها و زمینه‌های جدید در ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی هنوز کار روشن و مشخصی صورت نگرفته و این وظیفه ماست که تولید اثر کنیم.
نویسنده کتاب «از نتایج سحر» همچنین به حوزه‌های کاویده نشده در ادبیات پایداری اشاره کرد و گفت: سال ۱۳۹۲ کتابی از من با عنوان «ساحت‌های مطالعاتی ادبیات انقلاب و دفاع مقدس» توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد. در آن کتاب من بیش از هزار مقوله پژوهشی در این حوزه را مطرح کردم که در بسیاری از آنها هنوز هم پژوهشی صورت نگرفته است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال ما لباس‌نوشته‌های رزمندگان و مزارنوشته‌ها را داریم که در پژوهش‌های پیشینی دیده نشده‌اند. بسیاری از نقش‌ها و نوشته‌های روی مزارها پیشنهادهای خود شهیدان برای سنگ مزارشان بوده است که متأسفانه با طرح یکسان سازی قبور دارند از بین می‌روند. این در صورتی است که این سنگ مزارها از زمره میراث فرهنگی و معنوی ماست و باید آنها را احیا کرد. همچنین ما میثاق‌نامه شهدا را داشتیم. پیش می‌آمد که جمعی از رزمندگان مثلاً هشت یا ۱۰ نفر میثاق‌نامه‌ای را تهیه و امضا می‌کردند که مثلاً اگر هرکدام زودتر شهید شد، شفاعت دیگران را هم بکند و اینکه دیگران هم به خانواده آن شهید رسیدگی کنند. این میراث اگر نگهداری و احیا نشوند، قطعاً فرهنگ ما ضررهای زیادی خواهد کرد. اندیشکده ادبیات پایداری قرار است به این قلمروها وارد شود.
نویسنده کتاب «قلم‌های قد بلند» همچنین به ضرورت پرداخت بیشتر در حوزه آفرینش ادب پایداری اشاره کرد و گفت: اکنون به لطف مراکز پژوهشی کتاب‌های بسیار و مهمی در حوزه خاطره نویسی دفاع مقدس موجود است، اما در برخی از حوزه‌ها نیز کار جدی صورت نگرفته است. اندیشکده قرار است راه‌های نرفته و حفره‌ها را شناسایی کرده و به ساماندهی کارها بپردازد.
در زمینه تعاریف مفاهیم مربوط به ادبیات پایداری با اشکال مواجه هستیم
سنگری در بخش دیگری از این گفت‌وگو به مشکلات نظری ادبیات پایداری نیز اشاره کرد: گاهی اوقات در حوزه تعاریف هم کمبودهایی حس می‌شود. ما از واژگانی چون ادبیات دفاع مقدس، ادبیات پایداری، ادبیات جنگ و ادبیات بیداری بارها استفاده کرده‌ایم، اما هنوز هم وجوه معنایی آنها و تعریف کاملشان برای ما روشن نیست.
رئیس اندیشکده ادبیات پایداری در ادامه در پاسخ به این سوال که «مواجهه این اندیشکده با نهادهایی که در حوزه ادبیات پایداری مشغول به فعالیت هستند، چگونه خواهد بود؟» گفت: یکی از وظایف اندیشکده شناسایی و همکاری با نهادها، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و دستگاه‌های متولی رسمی و غیررسمی در این حوزه معرفتی خاص است. طبعاً ناشران را نیز فراموش نخواهیم کرد. قرار است پس از شناسایی با این نهادها تعامل داشته باشیم. هدف اندیشکده این است که ظرفیت تولید آثار فاخر دیگر نهادها را نیز بالاتر ببرد. تعامل اندیشکده با این نهادها باعث می‌شود تا مجموعه‌های مختلف آثار بایسته‌تری تولید کنند.
وی افزود: حضرت عیسی مسیح (ع) فرموده‌اند که «درود بر کسانی که از کوچه‌هایی می‌گذرند که رهگذر ندارد.» ما در برخی از مسیرها و عرصه‌ها اصلاً ورود پیدا نکرده‌ایم در مقابل اما از برخی مسیرها نیز بسیار عبور کرده‌ایم. نامه‌های بسیاری از دوران اسارت آزادگان موجود است که در حال از بین رفتن است. در مستندنگاری بیش از ۵ هزار کتاب تولید شده، در حوزه زندگینامه نویسی نیز بیش از سه هزار کتاب داریم و پژوهشگران در عرصه خاطره نگاری بیش از ۲۸۰۰ کتاب تولید کرده‌اند، اما درباره نامه‌های رزمندگان در دوران اسارت هیچ کاری انجام نشده است.
نویسنده کتاب «ابوالفضل نهضت رضوی» در ادامه ضرورت کار روی نامه‌های آزادگان از دوران اسارت را گوشزد کرد و گفت: حتی نمی‌دانیم این نامه‌ها چگونه نوشته شده‌اند. برخی از آزادگان نامه‌های خود در دوران اسارت را رمزنگاری می‌کردند. شما می‌دانید که برخی از آزادگان با ادبیات رمزی خود در دوران اسارت به امام خمینی (ره) نوشتند و امام هم جواب آنها را داده است؟ می‌دانید که نامه‌های استعاری از آزادگان به مقام معظم رهبری داریم؟
از تجربه ادبیات پایداری دیگر ملت‌ها نیز بهره خواهیم برد
سنگری در بخش دیگری از این گفت‌وگو بر ضرورت استفاده از تجربیات ملت‌های جهان در زمینه ادبیات پایداری اشاره کرد: ضرورت دارد که ما با تعامل با دیگر کشورها ضمن شناساندن ادبیات پایداری خودمان به آنها از تجربیات آنها نیز بهره ببریم. این از جمله برنامه‌های مهم اندیشکده ادبیات پایداری است. در آفریقا و آمریکای لاتین ادبیات پایداری ریشه و غنای خاصی دارد اما تحلیل مشخص آماری از این ادبیات در اختیار ما نیست. همچنین ما بحث تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد را نیز در دستور کار داریم تا در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به کار تخصصی بپردازند.