خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: «سرلشکر قاسم سلیمانی به شهادت رسید» این تیتر همه رسانه‌های کشور، در روز سیزدهم دی‌ماه سال نحس ۱۳۹۸ بود. تیتری که خون ایرانیان را فارغ از هرگونه مرزبندی‌های مرسوم، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به جوش آورد. چه آنهایی که می‌دانستند او کیست و چه آنهایی که شناخت درستی از او نداشتند، به دلیل آنکه او فرمانده ایرانیان در خط مقدم نبرد با معاندان «ایران» بود، از این رخداد به خشم آمدند.
مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در توصیف این مجاهد کبیر چنین فرمود: «سال‌ها مجاهدت مخلصانه و شجاعانه در میدان‌های مبارزه با شیاطین و اشرار عالم و سال‌ها آرزوی شهادت در راه خدا، سرانجام سلیمانی عزیز را به این مقام والا رسانید و خون پاک او به دست شقی‌ترین آحاد بشر بر زمین ریخت.» و این جمله را که نشان از انتقامی سخت داشت: «با رفتن سردار شهید قاسم سلیمانی به حول و قوّه‌ی الهی کار او و راه او متوقّف و بسته نخواهد شد، ولی انتقام سختی در انتظار جنایتکارانی است که دست پلید خود را به خون او آلودند.»
اما چرا سردار این چنین در کلام رهبری جایگاه والایی داشته است. رهبری پیشتر در زمان حیات سردار خطاب به او فرمود: «شما با متلاشی ساختن توده‌ی سرطانی و مهلکِ داعش، نه فقط به کشورهای منطقه و به جهان اسلام بلکه به همه‌ی ملّت‌ها و به بشریّت خدمتی بزرگ کردید.»
همین مبارزه باعث شده بود تا نام شهید سلیمانی مترادف باشد با امنیت. هر نقطه‌ای از منطقه که بوی توطئه‌ای علیه ایران می‌رفت، سردار و نیروهایش حضور داشتند. حضوری که البته هیچگاه دستگاه‌های تبلیغاتی کشور نتوانستند به درستی برای عامه مردم تبیین کنند. آنها عاجز بودند از تبیین این نکته که گروه‌های تروریستی – تکفیری هدف نخستشان فتح ایران بوده و هست و نه رژیم منحوس صهیونیستی. آنها نتوانستند نشانه‌های حضور استعمار در معادلات منطقه‌ای را برای مردم شرح دهند تا اینکه سردار شهید شد.
اما چرا سردار شهید شد؟ تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، استعمار دست برتر را در معادلات منطقه داشت. خاورمیانه حیاط خلوت غرب بود با منافع سرشارش. منطقه‌ای که حتی جغرافیای سیاسی‌اش نیز توسط آنها تعیین می‌شد. انقلاب اسلامی ایران اما این معادلات را برهم زد و باعث شد تا ملجا آزادی‌خواهان جهان بالاخره در منطقه خاورمیانه تأسیس شود. ایدئولوژی انقلاب همان ایدئولوژی اسلام بود. اسلامی که سیاستش اجازه نمی‌داد مظلومان بی‌پناه بمانند. غرب برای تغییر این بازی ناچار بود وارد عمل شود. از اینجاست که نام و نقش سردار در معادلات منطقه‌ای مطرح می‌شود. اکنون که در آستانه یک سالگی شهادت سردار هستیم، پژوهشگران، مؤلفان و اصحاب رسانه تا چه میزان در تبیین این حضور حماسی موفق بوده‌اند؟
سردار سلیمانی در آئینه کتاب‌ها
رهبر معظم انقلاب پس از شهادت سردار سلیمانی طی سخنانی فرمودند: «به شهید حاج قاسم سلیمانی به چشم یک فرد نگاه نکنیم؛ به چشم یک مکتب، یک راه و یک مدرسه درس‌آموز نگاه کنیم.» همین سخن نقشه راهی است برای پژوهشگران و نویسندگان برای کار روی زندگی و طریق سیر و سلوک نظری و علمی سردار سلیمانی. تبیین مکتب سلیمانی قطعاً تبیین علت حضور سردار و نیروهایش در منطقه را نیز برای مخاطبان روشن خواهد کرد.
از چند سال پیش از شهادت سردار، انتشار آثاری درباره او و مجاهدت‌هایش آغاز شده بود. هرچند که تعداد این آثار اندک بود، اما حضور حماسی سردار و ساحت اسطوره گون زندگی‌اش سبب شد تا این کتاب‌ها مورد استقبال مخاطبان بویژه نسل جوان قرار بگیرد. از جمله این آثار می‌توان به مجموعه «روزی روزگاری قاسم سلیمانی» با کتاب‌هایی چون «نبرد سید جابر» و «هجوم به تهاجم بهمن» منتشر شده توسط انتشارات «یا زهرا» (تهران) اشاره کرد. در برخی از منابع از جمله «چرا سوریه؟» شامل ترجمه سید حسین مرکبی از گفتارها و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های سیدحسن نصرالله درباره بحران سوریه نیز اشاره‌هایی به چرایی حضور سردار در منطقه شده بود. این کتاب را انتشارات کتاب جمکران (قم) منتشر کرده است.
پس از شهادت سردار نیز آثار بسیاری درباره او با محتوای خاطرات سردار، خاطرات هم‌رزمان در دوران دفاع مقدس، خاطرات نزدیکان و هم‌رزمان از نیروی قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، حضور در منطقه و… است. نکته جالب اینجاست که انتشار کتاب درباره سردار به ناشران تهرانی محدود نشده و تقریباً ناشران سراسر ایران از استان‌های مختلف به این مهم اقدام کرده‌اند. در این گزارش برای آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان با کتاب‌های معرفی شده* به همراه نام ناشران هر کتاب، استان محل فعالیت آنها نیز درج شده است.
بیشترین فراوانی موضوعی کتاب‌های مرتبط با سردار سلیمانی در حیطه زندگینامه، خاطرات و تاریخ شفاهی پیرامون مجاهدت‌های ایشان و نیروهایش است. برخی از این کتاب‌ها که تاریخ نخستین چاپشان از اسفند ۱۳۹۸ تا فروردین ۱۳۹۹ است، تجربه بیش از ۲۰ چاپ را نیز پشت سر گذاشته‌اند.
با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی و کمبود بودجه در اکثر نهادهای فرهنگی کشور، بعید است که این کتاب‌ها با مقوله خرید سازمانی به این تعدد در چاپ رسیده باشند. عناوین برخی از کتاب‌هایی که بیش از ۲۰ چاپ را تجربه کرده‌اند از این قرار است:
«این مرد پایان ندارد: زندگی جهادی سرباز اسلام شهید قاسم سلیمانی» نوشته سیدعلی بنی لوحی از انتشارات راه بهشت (اصفهان)
«حاج قاسم: جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی» به کوشش علی اکبری مزدآبادی، انتشارات یا زهرا (س) (تهران)
«ذوالفقار: برش‌هایی از خاطرات شفاهی حاج قاسم سلیمانی» به کوشش علی اکبر مزدآبادی، انتشارات یازهرا (س) (تهران).
«شناسنامه شهید قاسم سلیمانی» گردآورنده ناهید رحیمی، انتشارات کتابک (قم)
«سلیمانی عزیز» عالمه طهماسبی، لیلا موسوی و مهدی قربانی، انتشارات حماسه یاران (قم)
همچنین برخی از کتاب‌ها همچون «حاج قاسم» به کوشش نرجس شکوریان فرد از انتشارات عهدمانا (قم)، «متولد مارس: جستاری در خاطرات دوستان و هم‌رزمان شهید حاج قاسم سلیمانی» به کوشش علی اکبری مزدآبادی، منتشر شده توسط انتشارات یا زهرا (تهران)، «سردار دل‌ها به روایت تصویر: شهید سپهبد قاسم سلیمانی» گردآوری صالح خوارزمی و حمیدرضا خوارزمی، انتشارات زعیم (تهران)، «سردار مقاومت، سرباز ولایت» اثر قاسم نصیرزاده، انتشارات خادم الرضا (قم) و… به چاپ‌های متعدد رسیده و مورد استقبال مناسب قرار گرفته‌اند.
آیا «مکتب حاج قاسم» تبیین شده است؟
با توجه به کلام و سخن رهبر معظم انقلاب مبنی بر ضرورت تبیین مکتب سلیمانی برخی از نویسندگان نیز تلاش کرده‌اند تا به بحث و بررسی درباره چند و چون این مکتب و ابعاد و وجوه مختلف معرفتی آن بپردازند. مجلداتی از این آثار عنوانی «مکتب حاج قاسم» را با خود به همراه دارد. عناوین برخی از این کتاب‌ها به شرح زیر است:
«شهید بی‌مرز: بررسی شخصیت حاج‌قاسم سلیمانی و مبارزات بی انتهای او» نوشته افسانه کیان‌مهر، انتشارات اریترین (خوزستان)
«سلوک در مکتب سلیمانی» نوشته محمد جواد رودگر، انتشارات مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر (تهران)
«مکتب تمدن ساز سردار سلیمانی» اثر گروه طلاب پژوهشگر مؤسسه آموزش عالی حوزوی رفیعه المصطفی (س) در تهران و منتشر شده توسط انتشارات همین مؤسسه.
«بیایید این گونه باشیم: مبانی و اصول مکتب شهید سلیمانی» نوشته محمد باقر بابایی، منتشر شده توسط مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه جامع امام حسین (تهران)
«مکتب حاج قاسم» نوشته علیرضا حسن‌زاده، منتشر شده توسط انتشارات خط هشت (اردبیل)
«شاخص‌های مکتب شهید سلیمانی» نوشته علی شیرازی، انتشارات خط مقدم (قم)
«حاج قاسم: وصیتنامه الهی سیاسی شهید حاج قاسم سلیمانی» منتشر شده توسط انتشارات شهید کاظمی (قم)
«در مکتب حاج‌قاسم» گردآورنده علی گرجی، منتشر شده توسط انتشارات سدره‌المنتهی (چهارمحال و بختیاری)
آثار پژوهشی درباره ابعاد ترور
درباره ابعاد ترور سردار سلیمانی از منظر علم حقوق و حقوق بین‌الملل نیز چند کتاب منتشر شده که از جمله آنها می‌توان به منابع زیر اشاره کرد:
«ترور هدفمند: تبیین و بررسی ابعاد سیاسی حقوقی و رسانه‌ای ترور سردار شهید قاسم سلیمانی» نوشته اسدالله افشار، منتشر شده توسط انتشارات سفیر اردهال (تهران)
«سردار بدون مرز وطن» نوشته زهتاب صحبت زاده، منتشر شده توسط انتشارات بلور (گیلان)
«ترور سردار مدافع حقوق بشر» گردآورنده اعظم سپیانی، منتشر شده توسط مؤسسه صیانت از حقوق زنان. (تهران)
مجموعه اشعار
اتفاق ترور و شهادت سردار محافظ وطن شهید حاج قاسم سلیمانی توسط دشمن درجه یک کشور، الهام و قلم شاعران انقلاب و ایران را تند و تیز کرد. شامگاه جمعه نحسی که سردار شهید شد (۱۳ دی ۱۳۹۸) شب شعر و رجز ضدآمریکایی «انتقام سخت» با شعرخوانی حماسی شاعرانی چون احمد بابایی، علی محمد مؤدب، محمدمهدی سیار، میلاد عرفان پور، رضا احسان پور، فرهاد موحدی، پیمان طالبی، محمدحسین نجفی، محمدرضا طهماسبی، فاطمه نانی زاد و… برگزار شد. در ادامه نیز طبیعی بود که مجموعه اشعاری در رثای سردار منتشر شود. در ذیل عناوین برخی از این مجموعه‌ها را بخوانید:
«ققنوس قدس: مجموعه‌ی اشعار درباره‌ی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی» گردآورندگان کاظم رستمی و علی داوودی، منتشر شده توسط انتشارات خط مقدم (قم)
«هفت خوان سلیمان» سروده وفا منافی اردبیلی، منتشر شده توسط انتشارات خط هشت (اردبیل)
«یحیای به خون خفته» گردآورنده، اکبر حمیدی‌شایق، انتشارات حنظله (وابسته به اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان البرز)
«مثنوی عاشق دیدار یار: شرح حال منظوم و حماسی سردار دل‌ها سرلشکر فاطمی مرد آسمانی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی» سروده علی چمن نژادیان، منتشر شده توسط انتشارات زمزم سحر (کرمان) ّ
«مسافران سحر: سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و یاران شهیدش» گردآوری عظیم سرودلیر، منتشر شده توسط انتشارات سنابل (قم)
«سرود سردار دل‌ها: عاشقانه‌هایی با سردار» گردآوری محمد پاک سرشت، انتشارات شبنما (تهران – شهریار)
آثاری برای کودکان و نوجوانان
ناشران فعال در حوزه کتاب کودک، انتشار کتاب موضوعی در معرفی سردار سلیمانی به کودکان و نوجوانان را نیز فراموش نکرده‌اند. در ذیل عناوین تعدادی از این آثار را مشاهده می‌کنید:
«شهید سلیمانی» نوشته مجید ملامحمدی، انتشارات مدرسه (تهران)
«حاج قاسم و جاسوس» نویسنده: رحیم مخدومی؛ تصویرگر: سعیده تلخابی، منتشر شده توسط انتشارات رسول آفتاب (ورامین)
«منم میشم یه حاج قاسم» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی نسب و تصویرگری محمود کریمی، منتشر شده توسط انتشارات جمال (قم).
«من یک حاج قاسمم» سروده مجتبی کرمی و تصویرگری سمیه صالح شوشتری، منتشر شده توسط انتشارات جمال (قم)
«ما با تو سربلندیم» به کوشش حامد محقق و بابک نیک طلب، منتشر شده توسط انتشارات به‌نشر (خراسان رضوی)
«مثل پدر» سروده مریم یوسفی، منتشر شده توسط انتشارات پویا پژوهش (کرمانشاه)
برخی از عناوین منتشر شده در استان‌های مختلف کشور
همانطور که ملاحظه کردید انتشار کتاب درباره سردار سلیمانی به استان‌های تهران، قم و اصفهان محدود نشده است. در زیر عناوین برخی از کتاب‌های منتشر شده در برخی دیگر از استان‌های کشور را مشاهده می‌کنید:
«تعظیم به سردار دل‌ها: مقالات، نوشته‌ها و پیام‌هایی به مناسبت شهادت سردار دل‌ها شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی» با گردآوری جواد لطف الله‌پور، انتشارات آلتین (آذربایجان شرقی)
«سردارها هرگز نمی‌میرند» نوشته میترا شورکی از انتشارات فرهنگستان ادب (فارس)
«سردار دل‌ها: مجموعه دلنوشته دانش‌آموزان دبیرستان نمونه حضرت فاطمه (س) میناب» انتشارات سمت روشن کلمه (هرمزگان)
«سردار دل‌ها» گردآوری عباس کیفی بجستانی، انتشارات درّ قلم (خراسان شمالی)
«خاتم ملک سلیمان: کتاب ویژه شهادت سردار شایسته حریم ولایت و حریم اهل بیت علیهم‌السلام شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی» نوشته سعید نوریان، انتشارات جنت سرا (اردبیل)
ضرورت نقد آثار منتشر شده
سردار سلیمانی یکی از شخصیت‌های مهم و اثرگذار ایران و منطقه در طول چند دهه اخیر است. او و نیروهای تحت امرش توانستند روح تازه‌ای به جریان مقاومت در منطقه و سراسر جهان بدمند و دست استکبار و نیروهای اجاره‌ای‌اش از منطقه را کوتاه کنند. خاورمیانه با بروز و حضور پدیده‌ای به نام قاسم سلیمانی دیگر از حیاط خلوتی استکبار به‌در آمد. آنها که روزی جغرافیای سیاسی خاورمیانه و مرزهای کشورها را خود ترسیم می‌کردند، با حضور ژنرال و نیروهایش، عطای حضور در خاورمیانه و منافع سرشارش را به لقایش بخشیده و حضور نظامی خود را محدود کردند و روزی نیز بالاخره خواهند رفت.
اما اینکه چگونه سردار توانست این‌چنین لرزه به اندام و افکار استکبار جهانی بیندازد، نیازمند تحلیل است. همین تحلیل‌ها راه را به سوی معرفت‌شناسی مکتب سلیمانی هم بازخواهد کرد. تاکنون حجم عمده کتاب‌های منتشر شده درباره سردار سلیمانی در حیطه موضوعی خاطرات، زندگینامه و دلنوشته و… است. پژوهش‌های منتشر شده در تبیین مکتب سلیمانی فعلاً اندک است و البته به دلیل سختی موضوع نمی‌توان خرده‌ای هم گرفت. اما ضرورت دارد که همین آثار هم مورد نقد و بررسی قرار بگیرند تا کتاب‌ها و پژوهش‌های آینده با اشکالات کمتری در دسترس مخاطبان قرار گیرد.
جامعه ما بویژه تشنه مطالعه درباره سردار است و چه خوب است که پژوهشگران از این فرصت نهایت استفاده را برده و دست از موازی کاری بردارند و به وجوه مختلف فکری و شخصیتی این مجاهد کبیر هم بپردازند. به مناسبت نخستین سالگرد شهادت سردار تصمیم داریم با گفت‌وگوها و گزارش‌هایی به چند و چون منابع منتشر شده درباره سردار سلیمانی بپردازیم. سرویس فرهنگ و اندیشه خبرگزاری مهر را در روزهای آینده دنبال کنید.