به گزارش خبرنگار مهر، کتاب تحلیل گفتمان؛ روش‌ها و حوزه‌ها برای دانشجویان رشته‌های زبان‌شناسی، آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان و زبان و ادبیات فارسی برای درس «تحلیل گفتمان» در مقاطع تحصیلات تکمیلی به عنوان کتاب مبنایی ترجمه شده است.
گفتمان یکی از مهم‌ترین مفاهیم اندیشۀ مدرن در طیفی از رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی است. از آنجا که این مفهوم با طرز کار زبان هنگام مواجهۀ ما با جهان و در تعاملات ما با یکدیگر سروکار دارد، بنابراین صورت‌بندی‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع ما را می‌آفریند و شکل می‌دهد. از منظر زبان‌شناسی کاربردی، مطالعۀ گفتمان مطالعۀ زبان در عمل است که متن‌ها را در بافت‌های اجتماعی‌ای بررسی می‌کند که به کار می‌روند. اما از آنجا که زبان با رخدادهای جهان در ارتباط است پس «گفتمان» اصطلاحی است با بار معنایی زیاد که طیفی از معانی را دربر می‌گیرد. از این رو، کسانی که گفتمان را بررسی می‌کنند ممکن است بر تحلیل گفتار و نوشتار تمرکز کنند تا پویایی و قراردادهای موقعیت‌های اجتماعی را آشکار سازند، یا دیدگاهی نظری‌تر و انتقادی‌تر برای پرداختن به شیوه‌های نهادینه شدۀ اندیشیدن برگزینند، اندیشیدنی که حیات اجتماعی ما را تعیین می‌کند. درواقع، گفتمان می‌تواند بین دو قطب گسترش یابد که در این صورت کم و بیش بر متن‌های عینی یا کردارهای سازمانی، یا بر نمونه‌های به‌خصوصی از صحبت یا چگونگی شکل‌گیری ساختارهای اجتماعی از طریق آن تأکید دارد.
فهرست مطالب
مقدمه
بخش اول: روش‌های تحلیل در مطالعۀ گفتمان
فصل اول: گردآوری و آوانویسی داده‌ها در تحلیل گفتمان
فصل دوم: تحلیل گفتوگو
فصل سوم: تحلیل گفتمان انتقادی
فصل چهارم: تحلیل ژانر
فصل پنجم: تحلیل روایت
فصل ششم: قومنگاری و تحلیل گفتمان
فصل هفتم: زبان‌شناسی نقش‌گرای نظام مند
فصل هشتم: تحلیل گفتمان چندوجهی
فصل نهم: رویکردهای پیکره‌ای به مطالعۀ گفتمان
بخش دوم: حوزه‌های تحقیق و جهت‌گیری‌های جدید در مطالعۀ گفتمان
فصل دهم: گفتمان شفاهی
فصل یازدهم: گفتمان آکادمیک
فصل دوازدهم: گفتمان و محل کار
فصل سیزدهم: گفتمان و اخبار
فصل چهاردهم: گفتمان و ارتباط رایانه‌محور
فصل پانزدهم: تحلیل گفتمان حقوقی: حوزه‌ای رو به پیشرفت
فصل شانزدهم: گفتمان و هویت
فصل هفدهم: گفتمان و نژاد
فصل هجدهم: گفتمان کلاسی
فصل نوزدهم: گفتمان و ارتباط میان‌فرهنگی
فصل بیستم: گفتمان پزشکی
منابع و مآخذ
در کتاب حاضر، به دنبال ارائۀ شیوه‌ای برای راه یافتن به این حوزۀ پیچیده و متنوع برای محققان تازهکار زبان‌شناسی کاربردی هستیم. از رهگذر مجموعه فصل‌های کتاب، که زیر نظر کارشناسان عرصه‌های مختلف این حوزه به نگارش در آمده، می‌کوشیم درآمدی آسانفهم و البته معتبر به سطوح مختلف این موضوع جذاب و پیچیده ارائه کنیم. به‌علاوه، این فصل‌ها شیوۀ نظریهپردازی و بررسیِ هم گفتمان شفاهی و هم نوشتاری را در اختیار مدرسان، دانشجویان و محققان قرار می‌دهد.
کتاب در دو بخش ارائه شده است. بخش اول دربارة روش‌های تحلیل و حاوی فصل‌هایی است که رویکردها و موضوعات اصلی مطالعۀ گفتمان را بررسی و توصیف می‌کند. موضوعات مورد نظر مؤلفان فرضیاتی را شامل می‌شوند که شالودۀ روش‌ها و رویکردهای خاص، موضوعات ارزش یا اعتبار شیوه‌های تحقیق و ابزار مناسب برای هدف و روش تحقیق هستند. بخش دوم، مرور و بحث دربارۀ حوزه‌های اصلی مطالعات گفتمان را دربر می‌گیرد و به روش‌های مطالعاتی اصلی و موضوعات و یافته‌های محوری توجه دارد. نویسنده‌های هر بخش برای تشریح نکتۀ مورد نظر در بحثشان مطالعه‌ای موردی می‌آورند؛ و منابعی را هم برای مطالعۀ بیشتر در زمینۀ روش یا موضوع خاص مورد بحثشان معرفی می‌کنند.
بخش اول: روش‌ها و حوزه‌ها
در فصل اول این کتاب، رادنی جونز دربارۀ گردآوری و آوانویسی داده‌های گفتاری بحث می‌کند. همانطور که اشاره دارد، گردآوری داده‌ها و رویکردهای آوانویسی متأثر از علایق نظری تحلیل‌گران هستند. این علایق بر متون انتخابی برای تحلیل و بر ابعاد تعاملات مورد بررسی تأثیر خواهند گذاشت. این نکتۀ به‌غایت مهمی است که در هر یک از روش‌های تحلیل و حوزه‌های مطالعاتی این کتاب صدق می‌کند. سو ویلکینسون و سلیا کیتزینگر در فصل دوم با عنوان «تحلیل گفتوگو» مثال‌های زیادی از تحلیل‌های ظریف زبان شفاهی می‌آورند و نشان می‌دهند که چگونه روابط اجتماعی می‌تواند با به‌کارگیری گفتمان شفاهی توسعه یابد. در فصل سوم، روت ووداک بحث می‌کند که چگونه تحلیل گفتمان انتقادی می‌تواند هنجارها و ارزش‌ها و روابط قدرتِ موجود در زیرساختِ متون را آشکار کند. او از طریق بحث دربارۀ تصاویری منتخب از اینترنت، چگونگی تولید و بازتولید موضوعاتی نظیر نژادپرستی، تبعیض و طرد از طریق گفتمان و استفاده از استعاره‌های بصری و نمادها را نشان می‌دهد.
در فصل چهارم، کریستین تاردی دربارۀ تحلیل ژانر از کارهای انجام‌شده روی زبان انگلیسی در حوزه‌های تخصصی و مطالعات بلاغی به‌عنوان پیشینۀ تحلیل خود بهره می‌برد. او طیفی از روش‌های تحلیل ژانر را به‌اختصار بیان می‌دارد و سپس برای نشان دادن ارزش این رویکرد در بررسی متون، مطالعه‌ای دربارۀ بخش چکیدۀ پروژة درخواست‌های گرنت‌های پژوهشی را می‌آورد. در فصل پنجم، مایک بینهام تحلیل روایت رویکردی در تحلیل گفتمان را توصیف می‌کند که زمان آن به کاری در مطالعات فولکلور، نشانهشناسی و مطالعۀ اسطوره برمی‌گردد. او سه رویکرد به تحلیل روایت را بررسی می‌کند: رویکردهای تحلیل گفتمان، تحلیل گفتوگو و رویکردهای قومنگاری زبانشناختی به تحلیل روایت. فصلِ ششم با عنوان «قومنگاری و تحلیل گفتمان» از دوایت اتکینسون، هاناکو اوکادا و استیون تالمی از سه رویکرد به تحلیل قومنگاری گفتمان بحث می‌کند: قومنگاری ارتباط، قومنگاریِ خُرد و قومنگاری انتقادی. آن‌ها برای تشریح مطلب مورد نظرشان مطالعه‌ای موردی می‌آورند که زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم، همچون مقولۀ هویتی ننگین در دبیرستان دولتی بزرگی در هاوایی بررسی می‌کنند.
در فصل هفتم، جیم مارتین در زبان‌شناسی نقش‌گرای نظاممند ملاحظات مفصلی از پیشینۀ نظری این رویکرد برای تحلیل گفتمان ارائه می‌کند. مارتین با بررسی متن روزنامه، توضیح می‌دهد که چگونه این نگاه به زبان و بافت اجتماعی می‌تواند در تحلیل متن‌های روزمره به کار برده شود و این امر چه نکاتی را دربارۀ ساخت آن‌ها آشکار می‌سازد. کی ال. اوهالوران در فصل هشتم که دربارۀ تحلیل گفتمان چندوجهی نوشته، ضمن کار در سنت نقش‌گرای نظاممند، تحلیلی از برنامۀ تلویزیونی ارائه می‌کند که در آن، غیر از زبان، وجه‌نماها هم نقش مهمی در گسترش متن ایفا می‌کنند. فصلِ نهم، مطالعات پیکره‌ای از بتانی گری و داگلاس بیبر در توصیف چگونگی به‌کارگیری زبان‌شناسی پیکره‌ای در تحلیل گفتمان است. اینان از رهگذر تحلیل گفتوگو و نگارش آکادمیک نشان می‌دهند که چگونه تحلیل پیکره‌ای می‌تواند بینشی دربارۀ چگونگی ساختیابی و فعلیتیابی زبانشناختیِ گونه‌های زبانی به دست دهد.
بخش دوم: حوزه‌های پژوهش
جان کاتینگ در اولین فصلِ این بخش (فصل دهم)، تحلیل گفتمان شفاهی را بررسی می‌کند. او انواع گفتمان شفاهی و متغیرهای اجتماعی تأثیرگذار بر انتخاب ویژگی‌های گفتمان شفاهی را توصیف می‌کند. مطالعه‌ای که او برای تشریح مطلب مورد نظرش برمی‌گزیند تحلیلی از تعامل شفاهیِ دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های بریتانیا است. کن هایلند در فصل یازدهم با عنوان «گفتمان آکادمیک»، دربارۀ دلایل مطالعۀ گفتمان آکادمیک بحث می‌کند و همینطور ملاحظاتی مفصل دربارۀ نحوۀ مطالعۀ گفتمان آکادمیک ارائه می‌دهد. او به شیوه‌های متفاوتِ رشته‌های مختلف در نقلقول کردن اشاره می‌کند تا ضمن ارائۀ مثالی از تحلیل در این حوزه، نکاتی را دربارۀ شیوه‌های متقاعدسازی آکادمیک روشن کند. جنت هولمز در فصل دوازدهم با عنوان «گفتمان و محل کار» شرحی مختصر از پژوهش‌های رایج در زمینۀ گفتمان شفاهیِ محل کار ارائه می‌دهد. او سپس برای توضیح نکات بحث خود پژوهشی را توصیف می‌کند که بخشی از پروژۀ زبان در محل کار ولینگتون است.
مارتین مونتگومری در فصل سیزدهم با عنوان «گفتمان و اخبار» در مورد مطالعاتی بحث می‌کند که اخبار را هم از زاویۀ دید ساختاری و هم ایدئولوژیکی بررسی می‌کنند. وی این موضوع را با تحلیل شیوه‌های نشان دادن مقصر و بیان تقصیر در گزارش‌های روزنامه و شیوه‌های استفادۀ مقالات روزنامه از عبارات «مبارزه با ترور» و «مبارزه با تروریسم» توضیح می‌دهد. فصل چهاردهم با عنوان «گفتمان و ارتباط رایانه‌محور» از جولیا دیویس به بحث از وبلاگ‌ها و بازنمایی متنی «خود» در این متن‌های برخط می‌پردازد، و به‌خصوص تحلیل می‌کند که چگونه افراد خودشان را در وبلاگ‌ها بازمی‌نمایانند و با استفاده از گفتمانشان با دیگران رابطه برقرار می‌کنند. در فصل پانزدهم، جان اولسن در باب گفتمان و موضوعات حقوقی به ریشه‌های تحلیل گفتمان حقوقی، جایگاهش در سنت جامعة زبانشناختیِ تحلیل گفتمان و همینطور شیوه‌های استفادۀ تحلیل حقوقی گفتمان در روندهای قانونی می‌پردازد.
در فصل شانزدهم، تاپ اومونی در مورد گفتمان و هویت، پس از مرور پژوهش‌های این حوزه، به بررسی موضوعات نژاد و هویت در روزنامه‌های اقلیت در بریتانیا می‌پردازد. اومونی نشان می‌دهد چگونه هویت‌های اقلیت اغلب در تقابل با جریان غالب در گفتمان رسانه قرار می‌گیرد و چگونه ماهیت یک هویت اقلیت از درونِ هستیِ اکثریتی ممتاز و متمایز مشتق می‌شود. آنجل لین و ریوکو کوبوتا در فصل هفدهم دربارۀ گفتمان و نژاد بحث می‌کنند و برای بررسی ساخت گفتمانیِ نژاد از بینش‌های مطالعات فرهنگی، نظریۀ انتقادی، مطالعات پسااستعماری و تحلیل گفتمان کمک می‌گیرند. مطالعۀ موردی آن‌ها نظریۀ تعیین موضع [اجتماعی] و تحلیل خط داستان را به کار می‌گیرد تا گفتمان نژادپرستانۀ برخط را بررسی کند. جنی هموند در فصل هجدهم با عنوان «گفتمان کلاسی» دربارۀ تحلیل صحبت‌های کلاسی بحث می‌کند. او برای مطالعۀ موردی، پروژه‌ای را برمی‌گزیند و بافتی را بررسی می‌کند که در آن دانشآموزانی که زبان انگلیسی را به‌عنوان زبان دوم می‌آموزند به صورت نادرستی، «دانشآموزان ضعیف یا ناموفق» تلقی می‌شوند و شیوه‌هایی را بررسی می‌کند که در جریان غالب کلاس از این دانشآموزان حمایت می‌شد. بحث جان کوربت در مورد گفتمان و ارتباط بینافرهنگی در فصل نوزدهم، با تعریفی از فرهنگ آغاز می‌شود و سپس به تمایز بین ارتباط «بینافرهنگی» و «میان‌فرهنگی» می‌پردازد. مطالعۀ او به بررسی شیوه‌های تفاهم معنا در بین فرهنگ‌ها و در این مورد رابطۀ بین دستیارانِ زبانِ دانشآموزان انگلیسیزبان و مربیانشان در مدارس فرانسوی می‌پردازد. فصل آخر کتاب (فصل بیستم) در گفتمان پزشکی از تیموتی هالکوفسکی است که شیوۀ تحقق «بیمار بودن»، «دکتر بودن» و درواقع «مریض بودن» در گفتمان و از طریق گفتمان بررسی می‌شود.
کتاب تحلیل گفتمان؛ روش‌ها و حوزه‌ها ویراسته کن هایلند و برایان پالتریج با ترجمه محسن نوبخت به همت سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) به بهای ۴۸ هزار تومان منتشر شد.