خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ سالگرد شهادت سردار قاسم سلیمانی و حمایت صاحبان شبکه‌های اجتماعی خارجی از سیاست تروریستی آمریکا بار دیگر نبود حاکمیت سایبری و ادامه حکمرانی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام در فضای مجازی کشور را به یاد می‌آورد.
سال گذشته و به دنبال حذف پست‌ها و اکانت‌های کاربران ایرانی که ترور سردار سلیمانی را محکوم کردند، توسط شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و توئیتر، موضوع مقابله جدی با اینگونه پلتفرم‌ها از سوی بسیاری از کارشناسان و فعالان فضای مجازی مورد مطالبه قرار گرفت و وزارت ارتباطات نیز نسبت به مقابله با این اقدامات یکجانبه، مغرضانه و خلاف آزادی بیان، وعده‌هایی داد.
محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات، اقدام آمریکا در سانسور صدای ملت ایران در اینستاگرام را بی آبرویی برای آن کشور خواند و گفت: قطعاً مقابل سانسور آمریکا در اینستاگرام می‌ایستیم.
وی با بیان اینکه بی‌آبرویی دولت آمریکا و همپیمانانش در سراسر دنیا که البته عده زیادی نیستند، ثابت شده است، اظهار داشت: این بی‌آبرویی در به شهادت رساندن و ترور بزرگترین نماد مقابله با تروریسم در دنیا مشهود است؛ اینها بی‌آبرو هستند و از بی‌آبرو نیز انتظار رفتار معقول نیست.
همچنین امیر ناظمی معاون وزیر ارتباطات در این باره گفته بود: «در پاسخ به اقدامات اینستاگرام در حذف مطالب کاربران ایرانی رویکرد منفعلانه نخواهیم داشت و تلاش می‌کنیم این دوگانگی و ماهیت تروریسم فضای مجازی را آشکار کنیم.»
اما با گذشت نزدیک به یکسال، شبکه اجتماعی اینستاگرام بار دیگر با غرض ورزی آشکار و اقدامی مشابه، آذرماه امسال پست‌های مرتبط با شهادت دانشمند هسته‌ای شهید فخری زاده را حذف کرد و جلوگیری از انتشار محتوا از سوی کاربران ایرانی را در دستور کار قرار داد. این شبکه اجتماعی با حذف مطالب کاربران ایرانی در محکومیت اقدام تروریستی علیه ایران، تمامی تلاش خود را به کار گرفته تا جلوی انتشار تصویر خبیث و جنایتکار دشمنان ایران را که به راحتی قابل بازگویی و نمایان شدن برای مردم جهان در فضای مجازی است، بگیرد.
کارشناسان معتقدند که همراهی اینستاگرام با اقدامات تروریستی کشورهای متخاصم، از طریق حذف اکانت و پست کاربران ایرانی و جلوگیری از آزادی بیان ایرانیان در فضای مجازی، تنها یک دلیل می‌تواند داشته باشد و آن هم نبود قدرت سایبری و حاکمیت ایران در فضای مجازی و رویکرد منفعلانه مسئولان است.
یک سال از این اقدام اینستاگرام می‌گذرد و این پلتفرم با حاکمیت مطلق بر فضای مجازی کشور ما، پست‌ها و محتوایی که به ظن خود ناقض خط مشی‌هایش است را فیلتر می‌کند. در حالی که مسئولان و متولیان فضای مجازی در کشور تنها نظاره گر تصمیمات و سانسورهای اینستاگرام هستند!
از سوی دیگر با وجودی که اقدام قاطع و یا حتی مذاکره‌ای برای پذیرفتن قوانین و مقررات کشور با اینستاگرام صورت نگرفته و ما به الگوریتم‌های این شبکه خارجی دسترسی نداریم، حذف مجدد پست‌های کاربران توسط این پلتفرم در آستانه سالگرد شهادت سردار سلیمانی، دور از انتظار نیست.
اینستاگرام چگونه پست‌های مربوط به سردار سلیمانی را سانسور کرد
یک کارشناس هوش مصنوعی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص سازوکارهای فنی که شبکه اجتماعی اینستاگرام برای حذف پست‌های مرتبط با شهادت سردار سلیمانی به کار گرفت، توضیح می‌دهد و می‌گوید: اتفاقی که در رصد محتوای اینستاگرام از نظر الگوریتمی می‌افتد را می‌توان به ۳ بخش استفاده از هوش مصنوعی، فیلترینگ و مدیریت گزینشی حساب‌های کاربری تقسیم کرد.
وی افزود: اینستاگرام برای چهره‌هایی که قصد حذف کردن آنها را دارد از ابزارهای چهره نگاری با هوش مصنوعی استفاده می‌کند و از این طریق اقدام به شناسایی چهره‌های مدنظر و عکس‌های مشابه آن می‌کند. الگوریتم ساختار چهره در پلتفرم‌های دیگر هم اتفاق می‌افتد و برای مثال در پی جستجوی یک عکس در گوگل، عکس‌های مشابهی نیز به ما پیشنهاد می‌شود. از این رو از الگوریتم ساختار چهره مبتنی بر هوش مصنوعی در زمان شهادت سردار سلیمانی در اینستاگرام استفاده شد و این شبکه عکس‌های مربوط به ایشان را از صفحات مختلف حذف کرد.
از الگوریتم ساختار چهره مبتنی بر هوش مصنوعی در زمان شهادت سردار سلیمانی در اینستاگرام استفاده شد و این شبکه عکس‌های مربوط به ایشان را از صفحات مختلف حذف کرد این کارشناس ادامه داد: کاربران در واکنش به حذف عکس‌های سردار سلیمانی توسط اینستاگرام، اقدام به درج پستهایی بدون تصویر ایشان و یا هشتگ هایی مرتبط با نام ایشان کردند، اما اینستاگرام این بار از روش فیلترینگ برای سانسور این هشتگ ها استفاده کرد. مشابه این روش در اکثر نرم افزارها دیده می‌شود؛ به نحوی که شما می‌توانید در تنظیمات کامنت های خودتان یک سری کلیدواژه یا افرادی را بگذارید و تعیین کنید که این کلیدواژه‌ها یا کامنت‌های این افراد، نمایش داده نشود. این روش در پست‌های کلی اینستاگرام در زمان شهادت سردار سلیمانی دیده شد؛ به طور کلی اینستاگرام یک سری فیلترهایی را ایجاد می‌کند تا در صورتی که کاربری از این هشتگ ها استفاده کرد، آن پست حذف شود.
وی گفت: همچنین در آن زمان کاربران یک سری هشتگ هایی را منتشر کردند که هیچ ارتباطی به نام سردار سلیمانی نداشت و با نام‌هایی از جمله سردار دل‌ها ترند شد؛ اما بعد از یک مدت، این هشتگ ها نیز به دلیل ریپورت هایی که از سوی معاندان به این شبکه داده می‌شد، حذف شد. چرا که با دریافت این ریپورت ها، سیستم متوجه شد که کاربران ایرانی از یک هشتگ جایگزین هشتگ قبلی استفاده می‌کنند و اینستاگرام آن هشتگ ها را هم در لیست فیلتر قرار داد.
این کارشناس با اشاره به روش سومی که اینستاگرام در خصوص پست‌های مرتبط با شهادت سردار سلیمانی به کار گرفت اضافه کرد: زمانی که همه پست‌های مربوط به شهادت سردار سلیمانی در حال پاک شدن بود، شبکه‌های خارج از ایران و سایت‌هایی مانند BBC ،CNN و منوتو از تصویر و هشتگ های مربوط به حاج قاسم استفاده می‌کردند اما پست‌های آنها پاک نمی‌شد. بررسی‌ها نشان داد که می‌توان یک سری گزینه‌ها را برای فیلترینگ گذاشت و به نوعی اکانت برخی کاربران را به صورت گزینشی مدیریت کرد؛ به این معنی که گزینش شود که اگر این اکانت‌ها، محتوایی با این مضمون منتشر کردند مشکلی ندارد اما غیر از آنها، اگر اکانتی در مورد سردار قاسم سلیمانی محتوایی را منتشر کرد، این محتوا پاک شود.
وی گفت: این گزینش الزاماً مربوط به شناسایی IP های ایرانی نبود. چرا که حتی اگر با فیلترشکن هم پستی در این باره منتشر می‌شد، به سرعت پاک می‌شد؛ بر این اساس به نظر می‌رسد که در آن زمان، اینستاگرام کاملاً به صورت گزینشی و دستی در خصوص پاک کردن پست‌های مرتبط با شهادت سردار سلیمانی اقدام کرد و پستهایی که برای مثال بی بی سی و منوتو منتشر کردند را گزینش کرده و حذف نکرد.
به گفته این کارشناس، اگرچه ما در سیستم برنامه نویسی این شبکه حضور نداریم و به طور دقیق نمی‌توانیم در مورد نحوه عملکرد این الگوریتم اظهارنظر کنیم اما واضح است که این سازوکار از طریق هوش مصنوعی و با استفاده از یک سری دستورات مانند چهره شناسی، فیلتر هشتگ و یا ریپورت هایی که هوش مصنوعی به آن حساس است، اتفاق می‌افتد.
وی با بیان اینکه در آن زمان یک سری اکانت‌ها به دلیل انتشار پست مرتبط با سردار سلیمانی از سوی اینستاگرام پاک شد اما بازگشت و یک سری از اکانت‌ها دیگر بازنگشت، خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد، علاوه بر به‌کارگیری الگوریتم هوش مصنوعی، یک مدیریتی روی سانسور کردن محتواهای مربوط به شهادت سردار سلیمانی صورت گرفت و در کنار الگوریتم‌هایی که به هوش مصنوعی داده شد، یک تیم هم نظارت و مدیریت سانسور محتوا را در این زمینه برعهده داشته است.
به دلیل نبود قدرت سایبری، فقط نظاره گر اقدامات اینستاگرام هستیم
محمدمهدی حبیبی، رئیس هیات مدیره سازمان مردم نهاد فضای مجازی پاک در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به حکمرانی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام بر فضای مجازی کشور و واکنش منفعلانه مسئولان در این خصوص گفت: تا زمانی که قدرت نداشته باشیم، هیچ دستاوردی برای ملت نخواهیم داشت و پای هیچ مذاکره و تعاملی نمی‌توانیم امتیاز بگیریم.
وی ادامه داد: باید دارایی‌هایی داشته باشیم که دیگران به ما توجه کنند و با ما وارد معامله شوند و در مقابل به ما امتیاز بدهند؛ اما زمانی که چیزی برای عرضه نداشته و نمی‌توانیم قدرتمان را به کرسی بنشانیم این وضعیت، ادامه دارد. این موضوع در زمینه مواجهه با پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام نیز صدق می‌کند.
حبیبی افزود: زمانی که قدرت مواجهه با این شبکه اجتماعی را نداریم، چرا باید انتظار داشته باشیم که اینستاگرام به خواسته‌های ما اهمیت دهد و با ما وارد مذاکره شود.
وی تاکید کرد: این پلتفرم به منافع خود در کشور ما دست پیدا کرده است و از سوی دیگر ما نه پلتفرمی داریم که با آن رقابت کرده و یا تهدیدش کنیم و نه مسئولان حتی به این موضوع فکر می‌کنند که آیا می‌شود از طریق فیلترینگ به اینستاگرام فشار آورد یا خیر. حتی فکری نیز نمی‌شود که با اینستاگرام پای میز مذاکره بنشینند و امتیازی بگیرند. با این وجود، وضع به همین منوال ادامه دارد و باید شاهد این موضوع باشیم که اینستاگرام پست‌های ما را حذف و فیلتر کند و ما فقط نظاره گر خواهیم بود.
کشور نیازمند المان‌های قدرت در فضای مجازی است
این فعال فضای مجازی با بیان اینکه باید قوی‌تر باشیم و در میدان عمل فضای مجازی، برای خودمان المان‌های قدرت ایجاد کنیم، خاطرنشان کرد: داشتن سرویس بومی یکی از المان‌های قدرت است. در کنار آن باید در برابر دشمن به جا از فیلترینگ استفاده کنیم و قوی باشیم تا بتوانیم صحنه را عوض کنیم.
وی گفت: در غیر این صورت شکایت از اقدام اینستاگرام در محاکم بین المللی هیچ منفعتی برای ما به همراه ندارد. مگر در خصوص برجام، شکایت حقوقی مطرح نشد؟ چه اتفاقی افتاد؟ ما فقط توانستیم اقدام امریکا را محکوم کنیم و بگوییم که این کشور اخلاق سیاسی ندارد. این محکوم کردن‌ها و در دادگاه‌ها به نفع ما بیانیه خواندن‌ها چه اهمیتی دارد وقتی در میدان عمل با قدرت وارد نمی‌شویم.
الگوی اقتدار شهید سلیمانی را در فضای مجازی اجرا کنیم
حبیبی تاکید کرد: شهید قاسم سلیمانی با قدرت وارد میدان عمل می‌شد. به همین دلیل دشمنان نمی‌توانستند در محاسبات و عملیات‌شان وی را نادیده بگیرند. ایشان قدرت داشت و اگر دشمنان کاری می‌کردند وی هم مقابله به مثل می‌کرد. این مقابله برای آنها هزینه داشت و آنها می‌دانستند که آسیب زدن مردم ایران برای آنها با هزینه همراه است. اگر در فضای مجازی نیز این الگوی اقتدار سردار سلیمانی اجرا شود، ما می‌توانیم به حقوقمان دست پیدا کنیم.
شهید قاسم سلیمانی با قدرت وارد میدان عمل می‌شد. به همین دلیل دشمنان نمی‌توانستند در محاسبات و عملیات‌شان، وی را نادیده بگیرند. اگر در فضای مجازی نیز این الگوی اقتدار سردار سلیمانی اجرا شود، ما می‌توانیم به حقوقمان دست پیدا کنیم وی با اشاره به راهکار قوی‌تر شدن در این فضا، گفت: مهمترین راهکار، پیاده سازی پلتفرمی بومی برای رقابت با اینستاگرام است و تا زمانی که اینستاگرام احساس نکند که نیاز دارد به حرف ما گوش دهد، شرایط به همین نحو ادامه می‌یابد. زمانی می‌توان اینستاگرام را سر میز مذاکره آورد که ما یک پلتفرم بومی قابل رقابت با این شبکه داشته باشیم که در صورتی که شرایط ما را نپذیرفت، سرویس بومی خود را جایگزین کنیم.
این کارشناس فضای مجازی تاکید کرد: باید منابع اقتصادی اینستاگرام از تبلیغات و حضورش در ایران کور شود که در این صورت یا باید روی این شبکه فیلتر اعمال شود و یا دست افرادی که تعاملاتی با این شبکه دارند، کوتاه شود. اما متاسفانه هیچکدام از این اقدامات صورت نمی‌گیرد و فقط بیانیه می‌دهیم.
نیمی از جمعیت ایران ذیل حکومت اینستاگرام فعالیت می‌کنند
در این رابطه رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به نقاط ضعف ما در حکمرانی فضای مجازی گفت: یک اصل را باید بپذیریم و آن این است که محتوا و سکوی ارائه محتوا در کنار هم، حاکمیتی را برای صاحب سکو ایجاد کرده است؛ بنابراین به جرات می‌توان گفت که هم اکنون صاحبان سکو، حکمرانان و فرمانروایان تام الاختیار فضای مجازی هستند.
وی با اشاره به اینکه در این نظام حکمرانی که محتوا با مشارکت ارائه دهندگان محتوا و به صورت جمع سپارانه روی سکوها و پلتفرم‌ها قرار می‌گیرد، ارائه دهندگان محتوا هیچ حقی را در مورد انتشار، عدم انتشار و رونق دادن این محتوا ندارند، افزود: با این اوصاف معلوم است که صاحب یک پلتفرم مانند اینستاگرام، حق هرگونه عمل و اختیار مدیریتی را از جمله حذف حساب، حذف محتوا و حتی تغییر محتوا را دارد و این طبیعی است چون قرادادی با ما به عنوان مشترکش ندارد، به حقوق ما احترام نمی‌گذارد.
جلیلی تاکید کرد: اینستاگرام از دولت آمریکا مجوز فعالیت دارد و خود را تابع مقررات دولت آمریکا می‌داند. حدود نصف جمعیت ایران مشترک این شبکه هستند، عملاً ذیل حکومت اینستاگرام فعالیت می‌کنند و براین اساس خواسته و ناخواسته قواعد حکمرانی آن حکومت را پذیرفته‌اند.
مسئولان برای از سر بازکردن قول مقابله با اینستاگرام را دادند
وی با انتقاد از اینکه مدیران سطح بالای جمهوری اسلامی یا فهمی از موضوع نداشته، یا باور نکرده و یا نمی‌خواهند باور کنند، ادامه داد: شاید دلیل عدم پذیرش این موضوع، کم عقلی مدیران و یا ارجحیت مصالح سیاسی و جناحی آنها باشد. به همین دلیل به مصالح کشور، نسل آینده و مصالح فرهنگی و ارزشی بی توجهی می‌کنند.
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در این باره که برخی می‌گویند ما می‌خواهیم، اما ابزار فشار نداریم، گفت: کدام سند و عمل و گزارشی وجود دارد که آقای مسئول خواسته اما نشده است؟ زمانی که بخواهیم باید به دنبال آن برویم؛ مذاکره کنیم. اگر مذاکره نشد، گزارش دهید و حتی باید تهدید کرد.
وی افزود: اینچنین نیست که دست ما خالی باشد. ما در عرصه‌های دیگر وقتی حس کردیم که باید مساله مان را خودمان حل کنیم و اقتدارمان را نشان دهیم، نشان دادیم و اثر آن را دیده‌ایم. در فضای مجازی نیز تدبیر لازم است و در کنار آنکه باید مراعات همه جوانب را بکنیم و مردم اذیت نشوند، عزممان را برای مقابله با این مشکل جزم کنیم.
اینستاگرام منافع مهم و درازمدتی در ایران دارد
جلیلی با بیان اینکه اگر صاحب پلتفرم بداند که عزم ما جزم است، حتماً با ما وارد مذاکره شده و شرایط ما را می‌پذیرد، گفت: به هرترتیب اینستاگرام منافع مهم و درازمدتی در ایران دارد که بعید به نظر می‌آید از آن منافع بگذرد. اگر از منافعش نگذرد و شرایط ما را قبول کند که مشکلی نیست اما اگر شرایط را نپذیرفت، کشور ما را ترک کند، به سلامت!
وی وعده‌های مسئولان برای مقابله با این اقدام پس از شهادت سردار سلیمانی را به خاطر فضایی که در کشور وجود داشت به نوعی از سربازکردن اتفاقات عنوان کرد و اضافه کرد: برای انجام آن قول‌ها، هیچ اقدامی شنیده نشد؛ مسئولان باید پاسخگو باشند که از سال گذشته تاکنون چه اقداماتی در این خصوص انجام داده‌اند. آیا یک نامه به اینستاگرام نوشته شده و آیا شکایتی در این زمینه صورت گرفته است؟
معادلات قدرت در فضای مجازی در اختیار ما نیست
جلیلی گفت: البته سوال مهم این است که آیا ما حق شکایت کردن نسبت به اقدام اینستاگرام را داریم یا خیر؛ اگر مسئولی قول داده که دراین زمینه اقدام می‌کند باید به این سوال پاسخ دهد که آیا با توجه به معادلات قدرت در این عرصه، آیا حق شکایت برای ما متصور است یا خیر؟
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی ادامه داد: ما کدام قرارداد و تفاهمنامه ای با اینستاگرام داریم که حالا بخواهیم از وی شکایت کنیم. ما آنقدر ذلیلانه با این شبکه برخورد کرده‌ایم که حتی شکایت ما هم پذیرفتنی نیست. ارتباط ما با صاحبان پلتفرم‌های خارجی در ایران هیچ است و آنها مجوزی برای فعالیت در ایران ندارند؛ اما مسئول کشور ما به دلیل واهی از این شبکه‌ها که ناقض قوانین ایران هستند و به صورت یک مهاجم غیرقانونی در کشور فعالیت می‌کنند، عملاً حمایت می‌کند.
وی با تاکید براینکه ما چاره‌ای نداریم جز اینکه به خودمان بازگردیم و روی توانمندی‌ها و اقتدار خودمان حساب کنیم و عزت مدارانه مسائل فضای مجازی کشور را جلو ببریم، گفت: در واکنش به حذف اکانت‌های ایرانی توسط اینستاگرام، عملاً شکایت بی معنی است. چرا که ما نمی‌توانیم از پلتفرمی که فضای مجازی ما را اشغال کرده، در دادگاه خودش شکایتی مطرح کنیم. این نقض غرض است. هر زمان که با این شبکه مذاکره کرده و مقررات ما را پذیرفت، در صورت عدول از قانون، می‌توانیم در دادگاه خودمان از وی شکایت کرده و یا برای ادامه فعالیت آن تصمیم گیری کنیم.
یک سال پیش به دنبال موجی که در پی حذف پست‌های میلیونی کاربران شبکه‌های اجتماعی در محکوم کردن ترور سردار سلیمانی به راه افتاد، مسئولان در اقدامی هیجانی و سطحی، وعده مقابله با این سانسور را مطرح کردند اما هم اکنون با گذشت یک سال از آن زمان، تنها اتفاق، سکوت و انفعال مسئولان بوده است. با این وجود آنچه که مورد مطالبه فعالان فضای مجازی، رسانه‌ها و کاربران است، اتخاذ راهکارهای محکم و استوار از سوی مسئولان، برای جلوگیری از اینگونه اقدامات یک‌سویه است که به نظر می‌رسد در آینده نیز نظیر آن را شاهد خواهیم بود.