خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: سی‌وهفتمین یادداشت غیراداری پرویز قاسمی رایزن فرهنگی ایران در قرقیزستان تاریخ نهم مهر ۱۳۹۹ را با خود دارد. او در این روز به مناسبت روز مترجم با یکی از چهره‌های شاخص ایرانشناسی در قرقیزستان یعنی بیاس تورال که مترجم شاهنامه فردوسی به زبان قرقیزی است، دیدار و گفت‌وگو کرد. در انتهای این یادداشت نیز قاسمی متن سخنرانی تورال در شب شعر فارسی در ۲۳ آبان ۱۳۹۸ را برای مخاطبان خبرگزاری مهر، ارائه کرده است. این یادداشت را در ادامه بخوانید:
در هشتمین ماه کرونایی قرقیزستان هستیم. همه برنامه‌ها و مراسم حضوری و مناسبتی همچنان تعطیل است مثل بسیاری دیگر از کشورهای پیرامونی درگیر در کرونا. ما نیز به تبع این وضعیت و رعایت محدودیت‌های مقابله‌ای باشیوع و گسترش کرونا؛ به‌ناچار غالب کارها را شیفت کرده‌ایم به سمت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و کارهای فرهنگی در فضای الکترونیکی و آموزش‌های آنلاین. و در این میان بیش و پیش از همه؛ رصد و پایش و پژوهش و تولید محتوا چه بصورت مکتوب و چه در فضای مجازی رونق دارد.
در حوزه رصد و پایش هم اینگونه نیست که وزن کارها به سمت تهیه و ترجمه مطالب از روسی و قرقیزی به فارسی برای کارکرد داخلی باشد. به‌موازات تهیه دوهفته نامه «جامعه و فرهنگ قرقیزستان» به زبان فارسی؛ ماهنامه «جامعه و فرهنگ ایران» نیز به زبان‌های روسی و قرقیزی تهیه و منتشر می‌شود و مطالب مختلف و متنوعی در موضوعات فرهنگی و معرفی ایران امروز و مناسبتی در سایت‌ها و صفحات فضای مجازی به دو زبان روسی و قرقیزی ترجمه؛ بارگذاری و به‌اشتراک گذاشته می‌شوند. به یمن وجود این میهمان ناخوانده کرونا؛ البته ظرفیت‌های مغفولی فعال شده و اقدامات و کارهایی با هزینه کم و اثرگذاری نسبتاً خوب صورت گرفته است. چه بسا در نبود این پدیده پیش بینی نشده مدت‌ها شاید زمان می‌برد تا این جهات مغفول و بلااستفاده مورد توجه قرار گرفته و به فعلیت برسند.
البته کرونا تلنگری هم به برخی زد؛ برخی که همچنان در روش‌های قدیمی و سنتی مانده بودند و کارها را با همان سبک و سیاق ادامه می‌دادند؛ همان‌هایی که چه بسا توجیهات خوب و ادله پسندی هم برای عدم ورود به فضای مجازی داشتند ولی پس از کرونا و تنگ شدن قافیه برای کار؛ آنها نیز مجبور شدند وارد این فضاها شوند و هر آنچه قبلاً غیرمجاز بود برای آنها نیز مجازی شد و حالا دیگر تقریباً کسی نیست که به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همان نگاه سنتی و بسته قبل کرونا را داشته باشد.
هشتمین ماه کرونایی قرقیزستان را درشرایطی سپری می‌کنیم که آمارهای روزانه ابتلاء بار دیگر روند صعودی و افزایشی را به ثبت می‌رسانند. آمار ۵۰ نفر ابتلای روزانه در دو هفته پیش؛ این روزها به ۱۷۰ نفر رسیده ولی انگار مردم دیگر به این میهمان عادت کرده‌اند و تقریباً ماسک‌ها را کنار گذاشته‌اند. مردم و جامعه به‌نوعی در یک حالت انتظار بسر می‌برند و مدارس و دانشگاه‌ها نیز که فعلاً به‌صورت غیرحضوری برگزارشده و خبرهای ضد و نقیضی از کیفیت و چگونگی تداوم آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.
البته گاهی نیز بسته به نوسانات و اوج و فرود کرونا گشایش‌هایی حاصل می‌شود و درحد محدود دیدارها و ملاقات‌ها؛ می‌توانیم با مخاطبان‌مان گپ و گفتی داشته باشیم. همین هفته به‌اتفاق سفیر کشورمان به دیدار رئیس دانشگاه دولتی بیشکک رفتیم و از مرکز ایرانشناسی و اتاق آموزش زبان فارسی بازدید به‌عمل آوردیم. دو روز پیش با مفتی قرقیزستان دیدار داشتیم. امروز هم چند دیدار خوب در محل کارمان – رایزنی فرهنگی – داشتیم با دو تن از پیشکسوتانی که برای فرهنگ و ادب کشورمان منشأ خدماتی بوده‌اند. بهانه این دیدار مناسبت تقویمی دیروز چهارشنبه سی سپتامبر بود روز مترجم؛ به تاریخ شمسی ما نهم مهر.
آخرین ساعات وقت اداری چهارشنبه سی سپتامبر (۹ مهرماه) بود که مسئول دفتر رایزنی مناسبت روز مترجم را یادآوری کرد. معمولاً برای مناسبت‌های مهم ادبی و فرهنگی یادداشت و متنی هرچند کوتاه به زبان‌های فارسی و روسی در صفحات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌نویسم و با مخاطبان و اعضای گروه باشتراک می‌گذارم. یادداشت کوتاه تبریک به‌مناسبت روز مترجم را بی مقدمه و آنلاینی و در حالیکه شب؛ دیگر سایه خود را بر روی آسمان شهر ببیشکک گسترانیده بود؛ در گروه تلگرامی «زبان فارسی قرقیزستان» برای مترجمان گروه نوشتم:
«امروز؛ روزی است برایِ و به نامِ کسانی که نورچشمانشان را برای انتقال درستِ مفهوم و منظور و پیام گفته‌ها و نوشته‌های دیگران می‌گذارند. دیگرانی که زبان‌شان را و گفتارشان را نمی‌دانیم و متوجه نمی‌شویم. این کسان نه تنها نورچشمان خود، بلکه چه بسا فسفر مغزشان را نیز برای این کار می‌سوزانند! بخصوص آن دسته‌ای که تعهد و مسئولیت پذیری‌شان برای برگردان درست و دقیق مفهوم و پیام متن از زبان اصلی دوچندان است.
درست حدس زدید مترجمان را می‌گویم؛ مترجمان شریف و امانتدار را. زحمت و سختی کار ترجمه و مترجمین را بیش و پیش از همه؛ خود آنانی که دستی در کار ترجمه دارند؛ می‌دانند؛ آنان که برای ترجمه یک سطر و بلکه به‌کاربردن عبارتی دقیق و درست برای هر کلمه و واژه؛ حساسیت و وسواس به‌خرج می‌دهند. همین مترجمان علیرغم این زحمت و سختی ترجمه؛ وقتی نتیجه و ماحصل کار خود را در بازخورد کارهایشان در بین خوانندگان و مخاطبان می‌بینند؛ لذت می‌برند؛ روحیه مضاعف می‌گیرند؛ انگیزه‌شان دوچندان می‌شود و خستگی کار به تمامی از تن‌شان در می‌رود مترجم بودن و مترجم شدن کار آسانی نیست. هر زبان‌دانی مترجم نیست و هر مترجمی نمی‌تواند ادعا کند که به زبان مبدا و مقصد به‌طور کامل اشراف و تسلط دارد.
با این نوشتار کوتاه، ۳۰ سپتامبر روز جهانی مترجم را به همه کسانی که در این حوزه تلاش می‌کنند و زحمت می‌کشند، صمیمانه تبریک می‌گویم. پرویز قاسمی -۹/۷/۹۹»
همین تک نوشته برای تقدیر از کسانی که دراین حوزه سال‌ها زحمتی ویژه کشیده‌اند – بخصوص در ترجمه آثار شاخص و فاخر ادبیات فارسی به روسی و قرقیزی – مرا چندان راضی نمی‌کرد. همین متن را با اندکی تغییر و به قولی با پیاز داغی بیشتر به یکی دو تن دیگر از مترجمان؛ به‌صورت جداگانه فرستادم و روز مترجم را صمیمانه به آنها تبریک گفتم.
بهانه روز مترجم ما را به این صرافت انداخت تا پس از ۶-۷ ماه دوره کرونا و تعطیلی مراسم‌ها و برنامه‌ها از دو تن از ایرانشناسان و مترجمان پیشکسوت قرقیز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی حضوراً یادی کنیم.
به همین خاطر برای ۱۰ مهر قرار دیداری را با آنها برنامه‌ریزی کردیم: بیاس تورال مترجم شاهنامه به قرقیزی و کوبانیچ بیک باسیل بیک‌اف مترجم آثار ادبیات کلاسیک فارسی و شرقی به زبان قرقیزی.
بیاس تورال از سال گذشته که آکادمی ملی ماناس و چنگیز آیتماتف در قرقیزستان تأسیس شده؛ مسئولیت بخش قرقیزستان شناسی آن را عهده‌دار شده است. او از اینکه پس از ماه‌ها فرصت و بهانه‌ای برای دیدار فراهم آمده بسیار خوشحال بود و از فعالیت‌ها و برنامه‌های خود در روزها و ماه‌های کرونایی گفت؛ از تدوین نهایی دو اثر شعری خود و انتشار آنها در این فرصت کرونایی. (یکی از کتاب‌ها مجموعه اشعار او در موضوع زادگاه و دومین کتاب هم در موضوع عشق (مشتمل بر ۱۰۰ قطعه شعر) است که به گفته خودش در جوانی سروده بود.
او از برنامه‌های وزارت فرهنگ قرقیزستان برای تأمین و تجهیز کتابخانه‌های قرقیزستان به آثار و کتب فاخر گفت؛ از طرحی که وزارت فرهنگ در این راستا برای تجدید انتشار برخی آثار فاخر در دست اجرا دارد. بیاس تورال در توضیح بیشتر این طرح وزارت فرهنگ قرقیزستان به ترجمه شاهنامه فردوسی به قرقیزی اشاره کرد و بشارت داد این اثر نیز جزو آثاریست که در مسابقه و داوری وزارت فرهنگ برای تجدید انتشار قرار دارد و چنانچه به مرحله نهایی راه یابد رایزنی فرهنگی لازم است موافقت کتبی خود را با تجدید انتشار این اثر اعلام کند.
این ایرانشناس قرقیزی در ادامه گریزی هم به وضعیت کنونی چاپ و نشر در قرقیزستان زد و مراتب نازضایتی خود را از آنچه در سایه جهانی شدن بر فرهنگ‌های اقوام و کشورها می‌گذارد؛ از وضعیت موجود و تأثیر جهانی شدن بر فرهنگ اقوام و ملل و فرهنگ آمریکایی بر خرده فرهنگ‌های اقوام ابراز داشت.
او که همزمان عضو هیئت تحریریه ماهنامه جامعه و فرهنگ قرقیزستان «میراث» رایزنی فرهنگی است، در پایان این دیدار و تبادل نظر به فعالیت‌های آکادمی تازه تأسیس ماناس و آیتماتف و مسئولیت خود در بخش قرقیزستان شناسی پرداخت و برای تأمین و تجهیز آکادمی ملی ماناس و آیتماتف و بخصوص بخش قرقیزستان شناسی آن درخواست کرد یک سری آثار؛ کتب و منابع منتشر شده توسط رایزنی فرهنگی به زبان روسی در اختیار آکادمی مذکور و به‌خصوص بخش قرقیزستان شناسی قرار گیرد. ارسال دو نسخه از منشورات جامعه و فرهنگ ایران و جامعه و فرهنگ قرقیزستان رایزنی فرهنگی برای مطالعه و کارهای پژوهشی دانشجویان و هیأت علمی و نیز ۱۰ نسخه شاهنامه فردوسی با ترجمه قرقیزی برای استفاده در کتابخانه آکادمی از جمله درخواست‌های او بشمار می‌روند.
پروژه وزارت فرهنگ برای تأمین کتب کتابخانه‌های قرقیزستان نیز گویا چنین است که این وزارتخانه به منظور تجهیز کتابخانه‌های سراسر کشور به آثار و کتب فاخر؛ پروژه‌ای را در قالب یک کمیسیون در دست مطالعه و اجرا دارد. بر اساس این طرح برخی کتاب‌ها و آثار مهم و شاخص برای بررسی و اظهارنظر به این کمیسیون پیشنهاد می‌شوند. بیاس تورال براساس گفته خودش؛ دو کتاب را برای بررسی و داوری به کمیسیون به‌منظور تجدید چاپ پیشنهاد داده است. یکی از این کتاب‌ها شاهنامه فردوسی با ترجمه قرقیزی است که مترجم آن نیز خودش است. این ترجمه به سال ۱۳۹۵ با حمایت رایزنی فرهنگی منتشر شده است.
در پایان این دیدار برای گرامیداشت روز مترجم و تقدیر، هدیه‌ای از سوی رایزنی فرهنگی به اقای بیاس تورال اهدا شد.
متن پیاده شده سخنرانی بیاس تورال در مراسم شب شعر فارسی دانشگاه دولتی بیشکک را که در تاریخ ۲۳ آبان ۹۸ درچارچوب برنامه‌های هفته زبان فارسی برگزار شده بود؛ به ضمیمه یادداشتم که به تاریخ ۱۱/۰۷/۱۳۹۹ نوشته شده؛ تقدیم شما خوبان می‌کنم:
سخنرانی بیاس تورال در شب شعر فارسی-دانشگاه دولتی بیشکک
شعر فارسی یکی از بزرگ‌ترین و تعجب انگیزترین شعرهای جهان است. من شعرهای کشورهای اروپایی؛ روسیه و همچنین شعر مشرق زمین را می‌شناسم ولی در میان آنها نزدیک‌ترین‌شان به قلوب و دل‌های ما شعر فارسی است. در میان مردمان و کشورهای ترک زبان این تنها قرقیزها هستند که به شعر نزدیک هستند. قرقیزها استعداد شعری دارند و این استعداد در میان مردمان ترک قرقیز خیلی نزدیک به شعر فارسی است. اشعار فارسی را در قرقیزستان افراد زیادی به زبان قرقیزی ترجمه کرده‌اند؛ اشعار خیام؛ سعدی؛ مولوی؛ عطار و… را. از جمله آنها می‌توان کومانیچ بیک باسیل بیک‌اف را نام برد.
من ابتدا قصد ترجمه شاهنامه را نداشتم، اما در سال‌های ۲۰۱۱-۲۰۱۰ رئیس شورای نویسندگان قرقیزستان بودم پیشنهاد ترجمه ارائه شد و من آن را تا به آخر ترجمه کردم. یکی از دلایل ترجمه این بود که در آن زمان مجله ادب تأسیس شده بود و در آن شاعران اشعار فارسی را به قرقیزی ترجمه می‌کردند و اشعار قرقیزی را به فارسی. ولی در حال حاضر نمی‌دانم این مجله در چه وضعیتی قرار دارد. بعدها نیز در نتیجه گفت‌وگوها و مذاکرات و بررسی‌های خودم که کدام اشعار شاعران ایرانی به قرقیزی ترجمه نشده، پیشنهاد دادم تا اوستا را به قرقیزی ترجمه کنم.
علاقه من به فردوسی بدین خاطر است که من خودم مورخ هستم و سال‌ها در این زمینه کارکرده‌ام و در اوستا و در آثار فردوسی تاریخ تمدن بزرگی وجود دارد. شاهنامه یک شعر معمولی نیست این یک اثری است که در آن تاریخ مردمان فارسی زبان آورده شده است. آن زمان در یکی از ملاقات‌هایم با سفیر ایران پیشنهاد دادم که فردوسی را به قرقیزی ترجمه کنم. پس از آن متأسفانه از کار برکنار شدم. پس از چند سال دیگر به من پیشنهاد دادند که شاهنامه را به قرقیزی ترجمه کنم.
ترجمه شاهنامه را به کوبانیچ بیک‌اف پیشنهاد کرده بودم. او روی ترجمه اشعار شاعران فارسی زیاد کار کرده بود و تجربه بزرگی دارد ولی من چون مورخ هستم و عالم در این زمینه؛ لذا به من گفتند تا خودم این ترجمه را به سرانجام برسانم که منهم آن را به پایان رساندم. ترجمه شاهنامه برای من آنقدر سنگین نبود. چون من قبلاً اثر تاریخی حماسی هومر را میز به قرقیزی ترجمه کرده بودم و از بچگی با حماسه مناس آشنا بودم و یک دیدگاه خود ویژه حماسی هم داشتم بخاطر این ترجمه این اثر برای من زیاد مشکل و سنگین نبوده است.
من شاهنامه را از واریانت و نسخه روسی آن به قرقیزی ترجمه کردم. در جریان خواندن و ترجمه شاهنامه فردوسی به این نتیجه رسیدم که جهانبینی مردم قرقیز و مردم ایران مشابه است و تشابهات تاریخی و فرهنگی زیادی بین این دو ملت وجود دارد.
شکر بیک‌اف یکی از شاعران و رجال برجسته قزاق که شاهنامه را به قزاقی ترجمه کرده؛ نوشته که ترجمه شاهنامه کار یک آدم معمولی نیست. حداقل ۳-۴ متخصص و مترجم باید روی ترجمه آن کار کنند.
درباب مقایسه شاهنامه و مناس نیز می‌توان گفت که حتی لباسی که رستم به تن داشته؛ غذایی که می‌خورده؛ روش پهلوانی و روش حرکت‌ها با مناس مشابهت دارد. پیش از اینها رابطه رستم و اسب خودش که رخش بوده عین رابطه و دیدگاه مناس نسبت به اسب خودش آک قولا است.
به دانشجویان زبان فارسی توصیه می‌کنم حتماً آثار عمر خیام و حافظ و فردوسی شاهنامه‌اش را بخوانند و نمونه‌های زیبای شعر فارسی را مطالعه و تحقیق کنند. اگر شما با حماسه شاهنامه آشنا شوید با جهانبینی؛ تاریخ و دیدگاه‌های یک ملت آشنا خواهید شد و متوجه می‌شوید که تاریخ ایران و توران خیلی به هم نزدیک است.
اعلام می‌کنم که دانشجویان زبان فارسی آدم‌های بسیار خوشبختی هستند چون آنها امکاناتی دارند و می‌توانند اشعار شاعران بزرگ را به‌طور مستقیم و به منبع اصلی- فارسی- بخوانند. فرصت را مغتنم شمرده به دانشجویان زبان فارسی توصیه می‌کنم فارسی را خوب یاد بگیرند؛ حتماً با شعر فارسی آشنا شوند؛ شعر فارسی بخوانند و در بین آنها حماسه فردوسی شاهنامه را هم بخوانند.