به گزارش خبرگزاری مهر، رسالت نوشت: بلوغ زودرس، موضوع پنهانی نیست و سعی در ریشه‌یابی و ارائه راهکار برای جلوگیری از گسترش آن همواره در کانون توجه قرار داشته؛ موضوعی که امروز، سیمای مسئله اجتماعی دارد اما تبعات منشعب از این معضل، می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، باعث بروز ناهنجاری‌ها شده و آن را همپای نخستین عواملی که زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی کشور است، قرار دهد.
بالطبع گذر از دوران کودکی با پدیده بلوغ اتفاق می‌افتد که در دو بعد جسمی وشناختی و عقلی بروز می‌کند. به گفته کارشناسان در حال حاضر بلوغ دختران در سنین حدود ۱۱، ۱۲ سالگی و بلوغ پسران در سنین ۱۳، ۱۴ سالگی رخ می‌دهد. چنانچه این پدیده در سنین پایین‌تر از این رخ بدهد به‌نوعی فرد دچار بلوغ زودرس شده است و از روال طبیعی فاصله گرفته است. درواقع اگر بروز نشانه‌های جسمی بلوغ با نشانه‌های شناختی و عاطفی فاصله زیادی داشته باشد و بسیار زودتر از موعد طبیعی خود نمایان شود، می‌تواند مشکلات زیادی را برای کودک به وجود بیاورد. فاصله گرفتن از گروه همسالان یا طرد شدن توسط آن‌ها، احساس انزوا، اضطراب و تنهایی و از دست دادن اعتمادبه‌نفس و غیره می‌تواند از پیامدهای این مهم باشد.
اختلالات خلقی و شخصیتی در سایه بلوغ زودرس
«اختلالات خلقی و شخصیتی در افرادی که دچار بلوغ زودرس می‌شوند بیشتر مشاهده می‌شود. متأسفانه خجالت فرزندان و یا جو سنگین ارتباط با والدین مانع از بیان مشکلات می‌شود.» این را کوروش محمدی، رئیس انجمن آسیب‌شناسی ایران در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید و در ادامه خاطرنشان می‌کند: «بلوغ زودرس فرد را زودتر از موعد با استرس‌های مربوط به دوره جوانی روبه‌رو می‌کند. این امر ارتباطات اجتماعی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد و حتی در برخی موارد موجب انزوای نوجوان می‌شود.» ایجاد سرگرمی و رفاه برای فرزندان از جانب خانواده‌ها برای تخلیه نیازهای روانی آن‌ها، بهبود روابط عاطفی والدین با فرزندان برای به حداقل رساندن عوارض ناشی از بلوغ زودرس، تغییر نگرش جامعه نسبت به این پدیده به‌منظور جلوگیری از رفتارهای سرکوبگرانه، ارائه آموزش‌های لازم به خانواده‌ها برای آگاهی از پیامدهای بلوغ زودرس و غیره ازجمله راهکارهایی است که رئیس انجمن آسیب‌شناسی ایران برای مواجهه هر چه‌بهتر خانواده‌ها و جامعه با این پدیده ارائه می‌دهد.
بلوغ زودرس به دلایل ژنتیکی و عوامل محیطی
هرچند گفته می‌شود بلوغ زودرس بیشتر به دلایل ژنتیکی است اما عوامل محیطی و تغییر در سبک زندگی ازجمله نوع تغذیه، کم‌تحرکی کودکان و تمایل بیش‌ازحد آنان به سکون و بازی‌های رایانه‌ای دررسیدن به این نوع از بلوغ بی‌تأثیر نیست. درگذشته بازی‌های کودکان اغلب با تحرک همراه بود و به‌نوعی ورزش محسوب می‌شد، اما امروزه آن بازی‌ها جای خود را به بازی‌های کامپیوتری، جست‌وجو در اینترنت، فضای مجازی و مواردی از این قبیل داده‌اند که فاقد تحرک و ورزش موردنیاز برای رشد کودکان است. اغلب کودکی را می‌بینیم که در گوشه‌ای نشسته و غرق در دنیای مجازی شده است و اگر کسی با او کاری داشته باشد باید چندین بار او را صدا بزند تا از این دنیای جذاب بیرون آمده و پاسخی بدهد. کاهش تحرک به‌خصوص در دختران منجر به افزایش وزن بدن و چربی می‌شود. با افزایش چربی در بدن، سلول‌های چربی، پروتئینی را آزاد می‌کنند که به مغز علامت می‌دهد ذخیره انرژی لازم برای بلوغ در بدن وجود دارد ازاین‌رو این امر موجب بلوغ زودرس در کودکان می‌شود.
از طرفی دسترسی راحت کودکان به اینترنت و فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای و در بسیاری از موارد عدم نظارت و محدودیت والدین باعث می‌شود گاهی کودکان در مواجهه با صحنه‌های خشونت‌آمیز و پورن قرارگرفته که این خود می‌تواند روند بلوغ عاطفی و هیجانی و شروع فعالیت غدد جنسی را نزد آنان تسریع کرده و مشکلاتی را برای کودک و خانواده به وجود آورد.
دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌سادگی، در هرزمانی از شبانه‌روز و بدون هیچ محدودیت و جداسازی سنی امکان‌پذیر است. کودک به‌راحتی می‌تواند به مطالبی که در جامعه قبح محسوب می‌شود دسترسی پیدا کند. والدین حتی از این موضوع خوشحال‌اند که فرزندشان به‌جای این‌که در محیط ناامن بیرون باشد، در خانه سرگرم تبلت یا کامپیوتر است، غافل از آنکه؛ بسیاری از عکس‌ها و فیلم‌هایی که در دنیای مجازی ردوبدل می‌شود و به دست کودک می‌رسد دارای محتوای پورن و یا محتوای خشونت‌آمیز است. ازنظر علمی ثابت‌شده یکی از عوامل تحریک و ترشح غدد و هورمون‌های جنسی، «نگاه» است. بااین‌که کودک هنوز به بلوغ نرسیده است اما با نگاه کردن به این‌گونه تصاویر و فیلم‌ها، تصویرسازی‌هایی در ذهن او ایجاد می‌شود و هر بار یادآوری این تصاویر موجب فعالیت بیشتر و سریع‌تر غدد جنسی می‌شود. تحریک و ترشح سریع‌تر غدد جنسی، رسش زودهنگام غدد جنسی را به دنبال دارد و موجب بلوغ زودرس می‌شود.
بلوغ با ظهور نشانه‌های جنسی
«محسن میر محمدصادقی»، دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم شناختی، بلوغ را به معنای رسیدن به یک مرحله یا یک‌زمان و شرایط خاص دانسته که معمولاً با بروز یکسری نشانه‌های جنسی همراه است. وی در این رابطه به «رسالت» می‌گوید: «در مورد دختران و پسران بحث بلوغ زمانی است که در این‌ها یکسری ویژگی‌های بزرگسالی به لحاظ جسمی بروز می‌کند و طبیعتاً از دوره کودکی خارج می‌شوند. البته این را در مورد موجودات زنده دیگر نیز داریم اما به‌طور خاص در مورد انسان‌ها معمولاً بلوغ با ظهور برخی نشانه‌های جنسی همراه است و این چیزی است که به‌عنوان بلوغ به شکل عام مطرح است. البته بلوغ مفهوم فراتری نیز دارد که در حوزه‌های دیگر می‌تواند مطرح شود. به‌عنوان‌مثال بلوغ عاطفی یا بلوغ عقلی که هرکدام در جایگاه خود مهم است اما در همه این موارد منظور رسیدن به دوره‌ای است که فرد از دوران کودکی و شرایط آن خارج می‌شود و به دوره بزرگسالی ورود پیدا می‌کند. بلوغ معمولاً در مورد دختران در حدود سنین ۱۲ و ۱۳ سالگی و در پسران ۱۳ و ۱۴ سالگی صورت می‌گیرد که می‌تواند کمی بیشتر یا کمتر از این باشد اما حدود و شرایط طبیعی آن در همین سنین است. در این سنین غدد جنسی شروع به فعالیت می‌کنند و ویژگی‌های ثانویه جنسی بروز و ظهور پیدا می‌کند، اما چنانچه نشانه‌های اصلی بلوغ زودتر از این سنین مثلاً در دختران قبل از ۸ سالگی و در پسران قبل از ۹ یا ۱۰ سالگی بروز کند، در اینجا می‌توانیم بگوییم فرد دچار بلوغ زودرس است. بنابراین مفهوم بلوغ زودرس به‌طور ساده همین است که نشانه‌های ثانویه جنسی در سنی پایین‌تر از حد انتظار ظاهر بشود.»
تبعات بلوغ زودرس
این روانشناس در مورد تبعات بلوغ زودرس می‌گوید: «این شرایط ممکن است ویژگی‌ها و تبعاتی داشته باشد، ازجمله این‌که فرد به لحاظ رشد مغزی به آن مرحله‌ای نرسیده است که بتواند کاملاً هیجان‌ها و احساساتی که در دوران بلوغ بروز و ظهور پیدا می‌کند را به‌خوبی مدیریت کند. درواقع بلوغ جنسی و جسمی باید با درجه‌ای از بلوغ عقلی همراه باشد تا این تعادل به هم نخورد، اما زمانی که فرد به لحاظ عقلی در دوره کودکی است و به لحاظ جسمی و جنسی به بلوغ می‌رسد پیداست که اینجا تناقضی ایجاد می‌شود که به‌موجب آن ممکن است فرد دست به رفتارهای پرخطر بزند یا دچار هیجان‌های کنترل نشده‌ای بشود که این خود می‌تواند به شکل اضطراب‌های شدید یا افسردگی کودکان و امثال این‌ها بروز پیدا کند. همچنین در مورد تبعات باید گفت ما با یکسری تبعات مستقیم و غیرمستقیم مواجه هستیم. تبعات مستقیم آن چیزهایی است که فرد مستقیماً از طریق خود این بلوغ زودرس به آن دچار می‌شود ازجمله همین حالت‌های هیجانی یا رفتارهای پرخطری که فرد ممکن است داشته باشد. تبعات غیرمستقیم، پیامدهای این‌هاست. یعنی بچه‌ای که در سن ۸ و ۹ سالگی یکسری رفتارهای جنسی یا غیراخلاقی خاص از خود نشان می‌دهد، طبیعتاً ممکن است از طرف دیگران طرد بشود یا در نظر دیگران غیرمعمول جلوه کند و درنتیجه با او برخورد نامتناسبی صورت بگیرد که خود این موضوع موجب سرخوردگی و اجتماع گریزی می‌شود. همچنین ممکن است ویژگی‌های ضداجتماعی را در او تقویت کند. بنابراین به جهت این‌که بلوغ زودرس روند طبیعی رشد را به شکل بنیادینی دچار ایراد می‌کند، این تبعات می‌تواند بسیار جدی باشد و بچه را از ریل طبیعی خود خارج کند. البته یکسری عواقب فیزیولوژیک و رشدی نیز وجود دارد که پزشکان بیشتر می‌توانند در مورد آن‌ها نظر بدهند. به‌عنوان‌مثال این‌که بگویند این بلوغ زودرس چه تأثیرات منفی‌ای می‌تواند در رشد اندام‌های بدن فرد بگذارد یا بر اندام‌های اصلی مثل قلب و ریه و … تأثیراتی دارد یا خیر.»
عوامل ژنتیکی و محیطی تأثیرگذار هستند
میر محمدصادقی بخشی از بلوغ زودرس را متوجه عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیک طبیعی افراد می‌داند و عنوان می‌دارد: «ما تعدادی از بچه‌ها راداریم که این‌ها به شکل ژنتیکی دچار بلوغ زودرس می‌شوند و آمارهایی هم در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان‌مثال از هر ۵ تا ۸ هزار نفر، یک نفر ممکن است این شرایط را داشته باشد که البته آمارها بسیار متفاوت است. برخی نیز به دلایلی که ممکن است بعضاً ناشناخته باشد، مستعد این هستند که فعالیت غدد جنسی در آن‌ها زود شروع شود، اما از این‌ها که بگذریم برخی عوامل بیرونی نیز در این مسئله دخیل هستند. به‌طور مثال زمانی که محرک‌های جنسی در محیط زیاد باشد و فرد در معرض این‌ها قرار بگیرد و همان‌طور که گفتیم در او بلوغ و تکامل عقلی نیز ایجاد نشده باشد، طبیعتاً هیجان‌هایی در وی ایجاد می‌شود که این‌ها می‌تواند منجر به تحریک این غدد جنسی شود و این غدد زودتر از موعد خود به فعالیت بیش‌ازحد برسند و علائمی را پدیدار کنند. یا بخشی نیز می‌تواند به مسائل تغذیه‌ای برگردد. مثلاً مواد محرک و موادی که ادویه‌های خاصی در آن‌ها وجود دارد یا مواد فرآوری شده همچون سوسیس و کالباس و غذاهای سرخ‌شده و امثالهم می‌تواند بسیار مؤثر باشد. بنابراین محیط و محرک‌های محیطی و شرایط تربیتی دررسیدن افراد به بلوغ زودرس می‌توانند دخیل باشند. البته این محرک‌ها صرفاً هم محرک‌های جنسی نیستند که مثلاً فرد در معرض صحنه‌هایی قرار بگیرد یا تصاویری ببیند یا مطالبی بشنود، بلکه می‌تواند محرک‌های غیرمستقیم باشد. به‌عنوان‌مثال کودکی که بسیار در معرض اضطراب قرار می‌گیرد و دائم به دلیل خشونتی که به او وارد می‌شود تحت‌فشار است یا شرایط زندگی او اضطراب‌زاست می‌تواند با این مسئله روبه‌رو شود، اما محرک‌های جنسی در این زمینه تأثیر بیشتری می‌توانند داشته باشند.»
بلوغ زودرس نیازمند نظارت و هدایت
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم شناختی معتقد است بلوغ زودرس نیازمند نظارت و هدایت است و لزوماً همیشه نیاز به مداخله درمانی احساس نمی‌شود: «سطح مداخله می‌تواند متفاوت باشد یعنی در برخی موارد ممکن است داروهایی ضروری باشد که پزشکان و روانپزشکان تجویز می‌کنند و یا ممکن است صرفاً تغییراتی در شیوه‌های تربیتی و سبک زندگی کودک یا یکسری تمرین‌های رفتاری ضروری باشد که خب مشاور روانشناس می‌تواند در این زمینه کمک کند. بنابراین آنچه مهم است این که چنانچه احساس کردیم فرزند ما دچار بلوغ زودرس است دچار ترس و اضطراب نشویم به‌گونه‌ای که بخواهیم این موضوع را مخفی کنیم یا به‌نوعی سعی در سرپوش گذاشتن بر آن داشته باشیم و حتماً باید به روانپزشک کودک و نوجوان یا روانشناس مراجعه کنیم تا سطح این مسئله و میزان آسیب‌زا بودن آن بررسی‌شده و متناسب با آن راهکاری پیشنهاد شود. در برخی موارد ممکن است بگویند نه، هیچ راهکار خاصی لازم نیست و به‌مرور با بالاتر رفتن سن کودک، همان روند طبیعی بازمی‌گردد و به‌مانند دیگر همسالان خود خواهد شد، اما در مواردی نیز حتماً دخالت‌های جدی لازم است و چنانچه فرد متوجه نشود، آسیب‌ها عمده خواهد بود.»
وی بابیان این‌که امروزه مسئله بلوغ زودرس در تمام دنیا شایع شده است، می‌گوید: «بحثی که مطرح است این‌که اساساً سن بلوغ در دنیا پایین آمده است که آن را نمی‌توان بلوغ زودرس نامید اما خب تبعاتی دارد. مسئله بلوغ زودرس در دنیا و در ایران نسبت به گذشته مسئله شایع‌تری است، اما این‌که به شکل یک بحران شدید و نگران‌کننده باشد یا خیر من آماری ندارم ولی بعید می‌دانم مسئله آن‌قدر گسترده باشد که به شکل بحران درآمده باشد، اما به‌هرحال نسبت به گذشته قطعاً بیشتر است.»
سن بلوغ نسبت به گذشته پایین آمده است
«علیرضا تبریزی» روانشناس کودک، بلوغ را پدیده‌ای چندوجهی دانسته و به «رسالت» می‌گوید: «می‌توان از دیدگاه‌ها و مناظر مختلف به پدیده بلوغ نگاه کرد. به‌طور مثال بلوغ جنسی، بلوغ عاطفی و بلوغ‌های دیگر؛ اما آنچه عمدتاً والدین را نگران می‌کند بحث بلوغ جنسی زودهنگام است. در مورد بلوغ باید بدانیم به نسبت کسانی که متولد دهه‌های ۵۰ و ۶۰ بوده و اکنون خود فرزندانی دارند سن این پدیده پایین آمده است. زمانی در دهه ۵۰ و ۶۰ پدر و مادرها در سنینی حدود ۱۴ و ۱۵ سالگی بالغ می‌شدند اما اکنون و در دهه ۹۰ می‌بینیم بچه‌ها در سنین ۱۰، ۱۱ و ۱۲ سالگی بالغ می‌شوند. درواقع پایین آمدن سن بلوغ پدیده‌ای است که در کل دنیا دارد رخ می‌دهد. تغییرات تغذیه، آب‌وهوا و مسائل دیگر زیست‌محیطی و حتی ژنتیکی می‌تواند روی بالا رفتن یا پایین آمدن سن بلوغ در افراد تأثیر بگذارد. شما در صدر اسلام می‌بینید یک دختر در ۹ سالگی بالغ می‌شده، ۱۰ سالگی ازدواج می‌کرده و ۱۱ سالگی فرزند داشته است. یعنی آن‌قدر رشد کرده بود که می‌توانست بچه‌دار شود، به بچه‌اش شیر بدهد و یک خانواده را مدیریت کند. بعدها به‌مرور بلوغ جنسی بالاتر رفت تا همین دهه ۵۰ و ۶۰ خودمان که دیگر سن این پدیده به بالاترین حد خود رسید. حال دوباره این سن پایین آمده است و عملاً داریم به همان ۹ سالگی نزدیک می‌شویم»
بلوغ زودرس عمدتاً دلایل ژنتیکی دارد
تبریزی در رابطه با دلایل بلوغ زودرس خاطرنشان می‌کند: «بعضا گفته می‌شود زود یا دیر بودن سن بلوغ به مسائل محیطی مثل تغذیه یا حتی شبکه‌های اینترنتی و پارازیت‌ها و امواج الکترومغناطیسی ارتباط دارد، اما این حرف‌ها لزوماً مورد تأیید نیست. این‌که ما بگوییم افرادی که در خانه ماهواره دارند، یا کودکی که اطلاعات جنسی پیش از موعد دریافت می‌کند، بلوغ زودرس می‌گیرد، عمدتاً در جوامع علمی چنین بحث‌هایی مطرح نیست. در جامعه پزشکی معمولاً بیشترین علتی که برای بلوغ زودرس تعیین می‌کنند علت‌های ژنتیکی است. یعنی پدر، مادر، خاله، دایی، عمو، عمه و پدربزرگ و مادربزرگ این کودک در چه سنی بالغ شده‌اند. یک پدر و مادر برای این‌که بفهمند فرزندشان بلوغ زودرس دارد یا خیر بهترین راهکار این است که به یک پزشک غدد مراجعه کنند. پزشکان غدد با انجام یکی، دو آزمایش ساده و یک عکس از مچ دست کودک کاملاً می‌توانند مشخص کنند که بلوغ این فرد زودرس، دیررس یا طبیعی است، اما درنهایت آنچه روی آن بسیار تأکیددارم این است که دنیا دارد تغییر می‌کند. به‌طور مثال شما می‌بینید متوسط وزن در دنیا افزایش پیداکرده است و در کشورهای مختلف افراد دچار اضافه‌وزن، تعدادشان بالا رفته است. چنانچه آلبوم‌های عکس قدیمی خود را نگاه کنید می‌بینید عمه و خاله و عمو و دایی‌تان در سن شما بسیار لاغرتر بوده‌اند. این‌ها مواردی است که راجع به بلوغ باید نسبت به آن آگاه باشیم. در حوزه روانشناسی آنچه در جامعه می‌بینیم این است که متأسفانه برخی والدین تعبیرها و باورهای اشتباهی در مورد بلوغ دارند. به‌طور مثال در بسیاری از مواقع می‌بینیم، مراجعه‌کنندگان دوست دارند بلوغ بچه‌های خود را عقب بیندازند به‌این‌علت که می‌گویند با این کار فرزندمان بیشتر کودکی می‌کند و ما بیشتر از کودک بودن فرزند خود لذت می‌بریم یا گاهی گمان می‌کنند چنانچه این بلوغ را به تأخیر بیندازند قد فرزندشان بلندتر می‌شود لذا نزد پزشک می‌روند تا آمپول‌هایی را برای به تأخیر انداختن بلوغ دریافت کنند. این کارها خیانت در حق یک کودک است. درواقع گاهی والدین عملاً کمبودهای خود را در بحث بلوغ بچه‌هایشان وارد می‌کنند و این می‌تواند آسیب‌های زیادی به آن‌ها برساند.»
لزوم اصلاح باورهای اشتباه مردم درخصوص بلوغ زودرس
این روانشناس کودک چه بلوغ زودرس و چه دیررس را برای کودک آسیب‌زا دانسته و در این خصوص عنوان می‌دارد: «زمانی که از بعد روانشناختی به ماجرا نگاه می‌کنیم وقتی یک کودک بلوغ زودرس دارد، از طرف همسن‌های خود و حتی از طرف والدین همسن‌هایش طرد می‌شود. این باز به دلیل باورهای شاید کهنه و اشتباهی است که در جامعه وجود دارد. به‌عنوان‌مثال افراد گمان می‌کنند کسی که بلوغ زودرس دارد ممکن است مشکلات جنسی داشته باشد به همین خاطر زمانی که والدین، کودکی را در بین همکلاسی‌های فرزندشان می‌بینند که زودتر بالغ شده است معمولاً به فرزندشان می‌گویند از او فاصله بگیرد و رفت‌وآمدی نداشته باشد چراکه او بچه خوبی نیست. من فکر می‌کنم ما روانشناس‌ها باید یک مقدار بر روی باورهای مردم در حوزه بلوغ کارکنیم تا این تفکرات از بین برود و از طرفی به والدین آگاهی بدهیم که می‌توانند با مراجعه به پزشکان غدد این روند را به تأخیر انداخته یا زودتر کنند و بدین ترتیب به شرایط نرمال نزدیکش نمایند.»
تبریزی در پاسخ به این پرسش که چه زمان باید نگران بود، بیان می‌دارد: «سن بلوغ دیگر مثل سابق ۱۵ سالگی نیست و پایین‌تر آمده است. پس بنابراین در سنین ۱۱، ۱۲ و ۱۳ سالگی ما انتظار بالغ شدن بچه‌ها راداریم و نباید بابیان این‌که من در ۱۵ سالگی بالغ شدم چرا فرزندم مثلاً در ۱۱ سالگی بالغ شده است، پس دچار بلوغ زودرس است، نگران شد. جامعه دارد تغییر می‌کند، اما هر کس فرزندش از این سنی که داریم راجع به آن حرف می‌زنیم و سن جدیدی است، زودتر بالغ شود، بهتر است نزد پزشک غدد یک چکاپ انجام دهد. اگر از سن ۱۱، ۱۲ و ۱۳ سالگی گذشت و یک بچه‌ای ۱۵ سالش شده و هنوز بالغ نشده است نیز بهتر است یک پزشک غدد او را ببیند و وضعیت او را بررسی کند که آیا این تأخیر، بلوغ دیررس است یا مثلاً در ۸ سالگی بالغ شدن، بلوغ زودرس است یا هر دوی این‌ها بر اساس ژنتیک کودک است.»
نشانه‌های فیزیولوژیکی مهم‌تر از نشانه‌های رفتاری است
این روانشناس کودک به‌طورکلی ورود به پروسه بلوغ را همراه با تغییراتی در خلق‌وخوی فرد دانسته که خود معلول این فرآیند است اما برای مراجعه به پزشک نشانه‌های فیزیولوژیکی بسیار جدی‌تر از نشانه‌های رفتاری است: «زمانی که فردی وارد پروسه بلوغ می‌شود معمولاتغییراتی در او شکل می‌گیرد. ازجمله این‌که زودرنج می‌شود، زود به آن‌ها برمی‌خورد، معمولاً در آن‌ها پرخاشگری می‌بینیم یا اگر نگوییم پرخاشگری، ادبیاتشان تغییر می‌کند. در اصطلاح عامیانه حاضرجواب می‌شوند و جواب پدر و مادرشان را می‌دهند، سلیقه‌شان تغییر می‌کند، یعنی گاهی دوست دارند در موسیقی‌ای که گوش می‌دهند یا در لباسی که می‌پوشند شبیه پدر و مادر خود نباشند. عاشق استقلال می‌شوند و دوست دارند فضای شخصی برای خود داشته باشند. این فضای شخصی ممکن است اتاق شخصی باشد یا داشتن موبایل شخصی و یا حتی داشتن تایم شخصی برای خودشان باشد. به‌عنوان‌مثال زمانی که والدین به سفر یا مهمانی می‌روند آن‌ها ترجیح می‌دهند در خانه بمانند. در این سن، ترجیح دوستان بر خانواده راداریم یعنی فکر می‌کنند هر چه دوستانشان بگویند درست است. گاهی خودشیفته شدن را در آن‌ها می‌بینیم و بعد از چند وقت کاملاً برعکس این را شاهد هستیم یعنی عزت‌نفس پایینی پیدا می‌کنند و از خودشان خوششان نمی‌آید. جذب همسالان شدن، علاقه‌مند شدن به امتحان چیزهای خطرناک و غیره معمولاً ویژگی‌های رفتاری است که بچه‌ها در این سن پیدا می‌کنند. این رفتارها درواقع معلول بلوغ است یعنی بلوغ این‌ها را تولید می‌کند اما لزوماً با دیدن این رفتارها ما تشخیص نمی‌دهیم که این بچه بلوغ زودرس دارد چراکه این رفتارها ممکن است به دلایل دیگری نیز ایجاد شود. برای ما معمولاً نشانه‌های فیزیولوژیکی بسیار جدی‌تر است که در پسران و دختران یکسری نشانه‌هایی دارد. به‌طور مثال در پسران می‌بینیم اندام جنسی‌شان بزرگ می‌شود، موهای زائد درمی‌آورند، دست‌وپاهایشان شروع به رشد کردن می‌کند، سبیل درمی‌آورند، جوش می‌زنند، بوی عرق می‌دهند، شانه‌هایشان درشت‌تر می‌شود، استخوان‌بندی‌شان تغییر می‌کند یا در دختران سینه‌ها رشد می‌کند، موهای زائد درمی‌آید، بحث عادت ماهیانه‌شان است و غیره.»