خبرگزاری مهر - گروه استانها: غلامرضا کافی، محمد مرادی و هاشم کرونی شاعران انقلابی شیراز در میزگردی که به مناسبت آغاز دهه فجر انقلاب اسلامی در خبرگزاری مهر استان فارس شرکت کردند به واکاوی این ژانر ادبی پرداختند.
در این میزگرد غلامرضا کافی که از چهره‌های برجسته شعر و ادبیات انقلاب اسلامی به شمار می‌رود و در زمره برندگان کتاب سال دفاع مقدس قرار دارد، ضمن ارج نهادن به اقدام خبرگزاری مهر در برگزاری چنین نشست‌هایی، می‌گوید: ادبیات انقلاب در ادبیات معاصر قرار دارد و در ایران ادبیات انقلابی یکی دو دهه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته است.
گذشته شعر انقلاب معطوف و تأثیر گرفته از دوران مشروطیت
وی گذشته شعر انقلاب را معطوف و تأثیر گرفته از دوران مشروطیت می‌داند و ادامه می‌دهد: از دهه ۴۰ شمسی با آغاز مبارزات امام خمینی (ره) شعرهای انقلابی بروز می‌یابند و تپندگی به جریان مبارزه علیه رژیم شاه می‌بخشند. این ادبیات، انقلابی، معترض پرخاشگر و در عین حال دارای زبان ورزی است و از نظر محتوایی وابستگی مذهبی و مکتبی دارد.
به گفته کافی، ممکن است شعر چریکی تفکر مذهبی هم نداشته باشد اما مبارزه جوست و گو اینکه در ایران هم این شعر وجود داشته و دیده می‌شود.
او تعلق خاطر به مبارزه امام حسین (ع) در اشعار شاعران انقلابی را ویژگی شعر انقلاب اسلامی عنوان می‌کند و می‌گوید: ادبیات انقلابی الزاماً گرایش مذهبی دارد و بنیان محتوایی اش را از مذهب می‌گیرد.
کافی که یک دهه مسئول انجمن شعر جهاد دانشگاهی استان فارس و عضو ستاد شب شعر عاشورا بوده است، با این حال حدود عنوان شعر پایداری و مقاومت را گسترده‌تر از اینها می‌داند و می‌گوید: از نظر منطقی ادبیات انقلابی در زمره ادبیات پایداری قرار دارد.
این دانشیار دانشگاه شیراز اظهار می‌کند که ادبیات انقلابی در ایران ناشی از ادبیات پایداری است که بخشی از ادبیات پایداری جهان را تشکیل می‌دهد. این اصطلاح پرورده ادبیات انقلاب است درحالی که ادبیات مقاومت در ساحت جهانی دیده می‌شود و ما به ازاهای فراوانی دارد.
کافی در ادامه این میزگرد که با حضور محمد مرادی، شاعر و عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز و هاشم کرونی، شاعر و کارشناس مسئول آفرینش‌های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان فارس برگزار شد پیشینه شعر انقلابی را مورد اشاره قرار داده و می‌گوید: تفکری پس از انقلاب اکتبر در روسیه روی داد که «مایاکوفسکی» شاعر روس آن را مطرح ساخت و گفت که شاعر باید از جامعه تأثیر بپذیرید.
جشنواره شعر فجر برندسازی کند
مؤلف کتاب شعر «همین زنجیره تا صبح» پیرامون این پرسش که «آیا جشنواره‌های شعر از جمله فجر در رونق و قوام بخشیدن به شعر انقلابی تأثیری داشته است؟»، می‌گوید: مشکل جشنواره شعر فجر این است که نتوانسته برندسازی کند.
او در پاسخ به اینکه شاید جشنواره‌های استانی شعر فجر ساختارمند نبوده است و در پرورش شاعران این گونه ادبی عملکردها ضعیف بوده است، ادامه می‌دهد: به قول براهنی «در عصر شاعران موازی به سر می بریم». در فراوانی شمار شاعران پرورش تأثیر داشته اما در گذشته جمعیت نقش مؤثری در این زمینه داشت و زمان برای این منظور نداشتیم.
کافی با این حال عنوان می‌کند: ویژگی ادبیات انقلاب، پایداری و روزآمدی آن است. روزآمدی و بصیرت و زمان آگاهی پرورنده و نسل پرور است.
وی با وجود نقدها به این حوزه تصریح می‌کند: نسل ادبیات انقلاب ادامه داشته و این مسیر همواره رهروانی دارد.
با اینکه در حوزه انقلابی و مذهبی با موانعی رو به رو هستیم، اما نبود بنگاه انتقادی و ارزیابی فنی این حوزه را با مشکل مواجه کرده است کافی که از میان قالب‌های شعری کلاسیک بیشتر به غزل و مثنوی گرایش دارد ولی مدتی است به شیوه‌ای در شعر که مختص خود اوست و «ترانک» نامیده، روی آورده، آشنا نبودن جامعه به فن شعر را الزاماً دلیلی بر عدم تمایل به شعر انقلاب نمی‌داند و می‌گوید: با اینکه در حوزه انقلابی و مذهبی با موانعی روبه رو هستیم، اما نبود بنگاه انتقادی و ارزیابی فنی این حوزه را با مشکل روبه رو ساخته است.
در ادامه شاعر و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز در خصوص ادبیات انقلاب اسلامی گفت: در نگاه کلی به موضوع ادبیات می‌توان ۲ شاخصه مهم را برای این امر در نظر گرفت که از جمله این شاخص‌ها می‌توان به دوره و گونه‌های ادبی اشاره کرد البته هرکدام از این مؤلفه‌ها نیز خود به تنهایی شامل زیرمجموعه‌های مختلفی می‌شوند که می‌توان به زاویه محتوا، ویژگی و ساختار اشاره کرد.
محمد مرادی افزود: در بررسی ابعادی ادبیات اسلامی و انقلابی با گستره‌ای وسیع مواجه خواهیم بود البته حتی اگر نگاهی به گونه شناسی نیز داشته باشیم درخواهیم یافت که شرایط متفاوت‌تری پیش روی محققین در راستای شناخت ادبیات اسلامی و ادبیات انقلابی قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه در ادبیات جهان نیز گونه‌های است ادبیات انقلابی مشاهده می‌شود، تصریح کرد: ادبیات انقلابی تاثیرپذیر از رخدادهایی است که در جوامع روی داده است و شاهد هستیم در ادبیات ملل مختلف نیز ادبیات انقلابی نقش ویژه ای در جهت دهی آثار ادبی داشته است از جمله کشورهایی که می‌توان در آنها نقش و اثرگذاری ادبیات انقلابی را مشاهده کرد می‌توان به کشورهایی نظیر فرانسه، روسیه، مصر، عراق و هندوستان اشاره کرد که ادبیات انقلاب با توجه به رخدادهایی که در این کشورها روی داده است ایجاد و منتشر شده است.
مرادی با تاکید بر اینکه ادبیات انقلابی از گونه‌های ادبی است که در خدمت انقلاب هاست، متذکر شد: در بررسی‌های ادبیات انقلابی ملل مختلف و ادبیات انقلاب اسلامی به این نکته می رسیم که ادبیات انقلابی در ایران با سایر کشورهای جهان متفاوت است البته شاید عناصر مشابه در آنها وجود داشته باشد اما بر اساس نوع، گونه و محتوا ادبیات انقلابی در جمهوری اسلامی ایران با سایر ملل متفاوت‌تر است زیرا ادبیات انقلابی در ایران تأثیر یافته از فرهنگ‌های ملی و مذهبی ایران بوده و این دو عنصر اساسی نقش ویژه ای در فرهنگ ادبیات انقلابی ایران داشته است.
این استاد دانشگاه شیراز با تاکید بر اینکه ادبیات انقلابی بخشی از ادبیات مقاومت نیز بوده و در خصوص جایگاه فارس در این گونه ادبیات تصریح کرد: فارس جایگاه قابل توجهی در ادبیات مقاومت و انقلاب دارد و توانسته به خوبی در این بخش نقش آفرینی کند زیرا استان فارس از سال ١٣۵٩ تا پایان جنگ دارای شعرا و فعالین فرهنگی بوده که پس از تهران که به علت تجمع گروه‌های فرهنگی به گونه‌ای قطب این فعالیت‌ها به شمار م ی رود در جایگاه دوم قرار می‌گیرد.
وجود شاعران تأثیرگذار و دارای مکتب و تربیت نیروهای انسانی توانمند در این حوزه‌ها موجب شد تا فارس جایگاه شاخصی در کشور در حوزه ادبیات انقلابی داشته باشد مرادی ادامه داد: وجود شاعران تأثیرگذار و دارای مکتب و تربیت نیروهای انسانی توانمند در این حوزه‌ها موجب شد تا استان فارس جایگاه شاخصی در کشور در حوزه ادبیات انقلابی داشته باشد و هنوز نیز بعد از گذشت ۴٢ سال بسیاری از شعرهایی که در دهه فجر مورد استفاده قرار می‌گیرد حاصل تراوشات ذهنی شاعران و یا وقایعی است که در آن دوران توسط شاعران انقلابی در قالب شعر ثبت و ضبط شده است.
وی تاکید کرد: ویژگی‌هایی در ادبیات انقلابی استان فارس وجود دارد که منحصر به فرد بوده و در هیچ ادبیاتی همچون این ویژگی‌ها دیده نشده است که از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به موسیقی مقاومت و پایداری، پذیرش اجتماعی و ویژگی‌های منحصر به فرد در زبان شعری اشاره کرد که همین عوامل باعث شده تا افرادی همچون نصرالله مردانی، احد ده بزرگی و سایر شاعران استان فارس در ادبیات انقلاب جاودان شوند.
مرادی افزود: استان فارس نقش مهمی در جریان پایداری و ادبیات پایداری در کشور داشته و این در حالی است که شاهد وجود جریانات ادبی دفاع مقدس نیز در استان فارس هستیم البته پس از گذشته سال‌ها جوان شدن نسل شاعران و تنوع در سبک‌های شعری باعث شده تا جریان فکری موجود در ادبیات استان فارس به گونه‌ای دیگر در این حوزه نقش آفرین باشد.
این استاد دانشگاه شیراز در بخش دیگری از این میزگرد تصریح کرد: جشنواره فجر گاهی روند نزولی داشته و این روند باعث شده تا نتواند جایگاه اصلی خود را در حوزه ادبیات پایداری، دفاع مقدس و انقلاب داشته باشند البته یکی از مسائل مهمی که در جشنواره‌ها وجود دارد همسو کردن جریانات فکری مختلف بوده و این موضوع نیز در جشنواره فجر ایجاد شده البته حمایتی که بایستی از شاعران فعال در این جشنواره‌ها صورت بگیرد انجام نشده و کیفیت جشنواره نیز کاهش یافته است.
فضای مجازی باعث شده تا رقابت میان شاعران برای حضور در جشنواره‌ها کاهش یابد
وی در واکاوی علت تضعیف جشنواره‌ها بیان کرد: از جمله عللی که می‌توان به عنوان عامل اصلی در ضعیف شدن جشنواره‌ها اشاره کرد کم شدن توان مالی دستگاه‌های فرهنگی است این در حالی است که فضای مجازی نیز باعث شده تا رقابت میان شاعران برای حضور در جشنواره‌ها کاهش یابد البته لازم به ذکر است که بسیاری از آثار برگزیده در حد جوایز برگزیده باقی مانده و هیچگاه چاپ نشده از این‌رو علاقه‌مندی شاعران برای حضور در جشنواره‌ها نیز کاهش یافته است.
بر اساس آمارهای موجود تنها ۲۰ درصد از شاعران در جشنواره‌های مختلف شرکت می‌کنند و می‌توان گفت که وضعیت جشنواره‌ها بسیار وخیم بوده است مرادی افزود: بر اساس آمارهای موجود تنها ۲۰ درصد از شاعران در جشنواره‌های مختلف شرکت می‌کنند و می‌توان گفت که وضعیت جشنواره‌ها بسیار وخیم بوده است البته بایستی نگاه علمی و تخصصی نیز در جشنواره‌ها وجود داشته باشد که این مهم نیست تاکنون محقق نشده است.
او در خصوص وضعیت شاعران نیز در استان یادآور شد: اگر شاعری به دنبال پیشرفت و افزایش فعالیت‌های خود در حوزه تخصصی است ناچار است از استان فارس مهاجرت کرده و حداقل به مرکز کشور برود. کم کاری‌هایی که در حوزه‌های ادبیات وجود دارد بسیار زیاد است و تاکنون نیز در راستای برطرف کردن این کم‌کاری ها هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
مرادی ادامه داد: این فرضیه که به علت نبود تولیدات فرهنگی دچار مشکل هستیم فرضیه نادرستی است این درحالیست که انباشت تولیدات محصولات فرهنگی در سطح استان فارس و کشور موجب شده تا بسیاری نتوانند به مراجع مناسبی دسترسی داشته باشند البته در این میان باید به اقتصاد ناشران و عدم فروش برخی از کتاب‌ها نیز در کشور اشاره کرد که در این راستا نیز باید حمایت‌های وجود داشته باشد تا بتوان نسبت به افزایش سرانه مطالعه اقدام کرد.
هاشم کرونی نیز در این نشست بر تأثیرگذاری شعر انقلاب اسلامی بر ادبیات ایران صحه می‌گذارد و می‌گوید: ادبیات انقلاب اسلامی به نحوی یکی از مهمترین رسانه‌های این انقلاب مردمی به شمار می‌رود.
هنرهای تجسمی و ادبیات بال‌های پرواز انقلاب
مؤلف کتاب «نوشتن از قیصر» با تاکید بر اینکه اگر به شعر در قالب هنر نگاه شود و نه به عنوان یک رسانه، هنر انقلاب اسلامی ۲ بال پرواز دارد که تفکر انقلابی را به اوج می‌رساند؛ هنرهای تجسمی و ادبیات انقلاب اسلامی بال‌های پرواز آن هستند.
کرونی پیرامون حمایت از شعر انقلاب اسلامی در قالب جشنواره‌ها و رویدادهای دولتی، عنوان می‌کند: اگر بخشی از یارانه‌هایی که داده می‌شود به سمت و سوی مخاطب هدایت شود نه مؤلف یا ناشر، آن وقت خواننده با دنبال کاری می‌رود که قوت بیشتری دارد.
به گفته کرونی، ادبیات انقلاب اسلامی وقتی موفق است که نگاه پیشرو و آوانگارد داشته باشد زیرا این نگاه است که به آن و هویتش تداوم می بخشد.
ادبیات انقلاب اسلامی وقتی موفق است که نگاه پیشرو و آوانگارد داشته باشد زیرا این نگاه است که به آن و هویتش تداوم می بخشد کارشناس مسئول آفرینش‌های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی فارس پیرامون این پرسش خبرگزاری مهر درباره نقش استان فارس در تداوم شعر انقلاب، می‌گوید: تک بیت‌ها و شعارها و شعرهای بهجتی شفق، حمید سبزواری و… تا سال‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی ده‌ها سرو آزاده از بوستان انقلاب رشد کردند.
وی اضافه می‌کند: شیراز در دهه ۶۰ شمسی پرچمدار شعر کلاسیک دفاع مقدس و به شکلی رسانه‌ای جنگ است و بلندای این پرچم در دستان زنده یاد نصرالله مردانی قرار دارد و محمدخلیل جمالی و احد ده بزرگی در کنار او شعر دهه ۶۰ را هدایت می‌کنند.
کرونی با بیان اینکه نخستین بارقه‌های شعر انقلابی در شیراز به واسطه این شعرا رونق می‌گیرد، ادامه می‌دهد: نخستین انجمن ادبی شیراز در این سال‌ها به نام اولیه حافظ تأسیس می‌شود و در ادامه با عنوان «انجمن شاعران انقلاب اسلامی» فعالیت می‌کند.
شعر به منزله یک رسانه به انقلاب اسلامی کمک کرد
این شاعر شیرازی گریزی به پیشینه شعر انقلاب اسلامی می‌زند و می‌افزاید: شعر به منزله یک رسانه به انقلاب اسلامی کمک کرد و پس از آن ادبیات انقلاب در دهه پیروزی آن، ادبیاتی کاملاً پیشرو و مدرن و بر اساس نگاه به جلو است و هرچه پیش می آییم این روند ادامه می‌یابد تا اینکه در اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ شمسی شعرهای نو شاعرانی مانند علیرضا قزوه و عبدالملکیان گل می‌کند. هرچه جلوتر می آییم در دهه ۷۰ و در دهه ۸۰ در قالب و نگاه و نگرش شاعران کلاسیک شدند گرچه هنوز نگاه نو وجود دارد اما در دهه ۹۰ خورشیدی جشنواره‌ها بعضاً در فراخوان اعلام می‌کنند که فقط شعر کلاسیک پذیرفته می‌شود. این نشان دهنده نبود نگاه عمیق در میان سیاستگذاران چنین رویدادهایی است.
کرونی هم مانند غلامرضا کافی حضور مستمر شب شعر عاشورا در شیراز را همسو با ادبیات انقلاب اسلامی عنوان می‌کند و معتقد است که شعر دفاع مقدس و جنگ به واسطه «مردانی» و پیروان او همواره جایگاه ویژه ای داشته ولو اینکه در ۲ دهه اخیر ادبیات داستانی هم پا به پای شعر حرکت کرده است و اکنون موازنه‌ای بین شعر و داستان انقلاب اسلامی به وجود آمده است.
مؤلف کتاب شعر «کلوز آپ از باب اول کتاب مقدس» با بیان اینکه شعر و داستان انقلاب اسلامی معطوف به یک عده خاص و محدود نیست، بر این باور است که اثری مانند «مجموعه مرغ سحر» منصور اوجی در سال ۱۳۵۶ یک کار مهم در جریان شعر انقلابی است که بعدها اثرش را در سروده‌های قیصر امین پور می‌توان دید. این در حالیست که «دل و دلدادگی» شهریار مندنی پور هم در دل همین ادبیات و روزگار و عصر انقلابی شکل می‌گیرد.
وی دوام و قوام شعر انقلاب اسلامی را در نگاه و سویه تاریخی داشتن به این گونه ادبی ارزیابی می‌کند و پیرامون نقش جشنواره‌ها و رویدادهای رقابتی در این میان، عنوان می‌کند: جشنواره شعر فجر گیر اساسی دارد زیرا جنس محصول در حوزه ادبیات با جنس محصول در حوزه فیلم و دیگر هنرها تفاوت دارد.
جشنواره شعر فجر فصل برداشت محصول است
کرونی جشنواره شعر فجر را فصل برداشت محصول می‌داند و معتقد است که جشنواره شعر فجر زمانی می‌تواند موفق باشد که کاشت و برداشت مناسبی داشته باشد. این درحالی است که ادبیات کنونی ما رها و به ویژه در دوران همه گیری کرونا فعالیت‌های ادبی کمرنگ شده است.
این شاعر شیرازی در پایان میزگرد شعر و ادبیات انقلاب اسلامی پیشنهاد می‌کند که برای رویدادهای فرهنگی و هنری استان فارس و حتی کشور اتاق نقد تشکیل شود.