خبرگزاری مهر، گروه دین و آئین، فاطمه علی آبادی: همزمان با سالروز میلاد با سعادت حضرت زهرا (س) جمعی از مداحان و شاعران آئینی به صورت مجازی در محضر حضرت آیت الله خامنه‌ای به شعر خوانی و مولودی خوانی پرداختند و سپس از بیانات ایشان بهره‌مند شدند.
رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنانشان، مداحی را پدیده‌ای ویژه و منحصربه‌فرد خواندند و گفتند: مداحان و شاعران اشعار مداحی برای انتقال مفاهیم و معارف دینی باید از مطالب متقن و محکم و متین استفاده کنند. ایشان همچنین با انتقاد از مخدوش شدن ادب اسلامی در برخی محیط‌های رسانه‌ای و فضای مجازی، در توصیه مهم و پایانی خود به مداحان و همه تریبون‌داران و رسانه‌ها، بر «حفظ ادب اسلامی در سخن گفتن» تأکید و خاطرنشان کردند: بدگویی و بدزبانی در جامعه باید جمع شود و ادب اسلامی گسترش یابد.
بر همین اساس برای تحلیل و بررسی بیانات و مطالبات رهبر معظم انقلاب اسلامی از جامعه مداحان و شاعران آئینی با جواد حیدری نایب رئیس کانون مداحان کشور و رحمان نوازنی شاعر آئینی به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر رحمان نوازنی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان اینکه بیانات و مطالبات رهبر معظم انقلاب که در دیدار مجازی مداحان و شاعران آئینی مطرح شد، باید در یک نشست علمی مورد بحث و بررسی قرار داد، اظهار داشت: گاهی اوقات برخی کلیدواژه‌ها و مفاهیم کلی که از زبان یک اندیشمند و متفکر شنیده می‌شود بسیار مهم بوده و نیازمند آن است که این مفاهیم و کلیدواژه‌ها تعریف، تبیین و مصداق سازی شود تا مطالب مطرح شده خوب درک شود.
این محقق و پژوهشگر حوزه مداحی ادامه داد: رهبر انقلاب در بیاناتی که در دیدار سالانه جامعه مداحان و شاعران آئینی مطرح فرمودند نکته مهمی را مورد اشاره قرار دادند و آن این بود که حضرت آیت الله خامنه‌ای از مداحی با عنوان یک پدیده ویژه و منحصر به فرد یاد کردند؛ این واژه پدیده ویژه یک کلیدواژه است که توسط یک اندیشمند که در قله ایستاده و ویژگی‌های این پدیده را روئیت می‌کند بیان شده است، انسان وقتی این مفهوم را می‌شنود اجمالا آن را می‌فهمد اما یک اندیشمند آن را با همه ابعادش درک کرده و سپس بیان می‌کند.
مداحی؛ پدیده‌ای جریان ساز
نوازنی با طرح این پرسش که وظیفه مداحان در برابر سرفصلی که رهبر انقلاب در قالب یک مفهوم کلی و با عنوان پدیده‌ای منحصر به فرد و ویژه مطرح فرمودند، چیست؟ ابراز کرد: ابتدا مفهوم کلی «پدیده ویژه و منحصر به فرد» باید تعریف شود تا مشخص شود این پدیده ویژه در کدام دسته بندی‌های اجتماعی، فرهنگی، هنری و … قرار می‌گیرد که البته حضرت آیت الله خامنه‌ای در بیاناتشان به هنری بودن این پدیده اشاره می‌کنند؛ از این رو مداحی با عنوان یک پدیده منحصر به فرد هنری، باید با دیگر پدیده‌های هنری مورد بررسی قرار گیرد.
گاهی اوقات برخی کلیدواژه‌ها و مفاهیم کلی که از زبان یک اندیشمند و متفکر شنیده می‌شود بسیار مهم بوده و نیازمند آن است که این مفاهیم و کلیدواژه‌ها تعریف، تبیین و مصداق سازی شود تا مطالب مطرح شده خوب درک شود
وی در ادامه درباره چیستی پدیده گفت: پدیده در حقیقت یک کنش است که در پی این کنش آثار و پیامد خودش را بروز می‌دهد و این کنش است که واکنش‌های اجتماعی را به خودش برانگیخته می‌کند، در حقیقت پدیده همان جریان سازی کردن است و یک عنصر کاملاً جریان ساز محسوب می‌شود.
این شاعر برجسته کشوری افزود: پدیده‌ها اگر هنری باشند سرمنشاء آن پدیده‌ها از عواطف و احساسات آغاز می‌شود بر این اساس رویکرد آغازین پدیده هنری با احساسات و عواطف مخاطبانش است و با یک رویکرد عقلانی آغاز نمی‌شود بلکه احساسات مخاطبان و افراد جامعه را برانگیخته و با جریان سازی موج ایجاد کرده و در نهایت خود را به عنوان یک پدیده معرفی می‌کند. بعد از این مراحل جریان شکل می گرد و آهسته آهسته عناصر عقلانی نیز در آن پدیده جایگاه خود را پیدا می‌کند و مخاطب هنری به این رویکرد عقلانی نیز گرایش پیدا می‌کند.
این مدرس مداحی با بیان اینکه صورت و فرم کار مداحی یک پدیده هنری است، اظهار داشت: البته این پدیده هنری می‌تواند در محتوا و باطن خودش یک پدیده فرهنگی حتی اجتماعی نیز تلقی شود برای همین مداحی با یک فرم هنری می‌تواند به عنوان یک پدیده‌ای در جامعه معرفی شود که جریان ساز است که در ورای آن می‌توان به عنوان پدیده فرهنگی، تاریخی، مذهبی و حتی اجتماعی نیز معرفی شود زیرا محتوای یک مداحی قادر به جریان سازی فرهنگی، اجتماعی و مذهبی در جامعه است.
وی به بخش پیکر بندی پدیده اشاره و عنوان کرد: در بخش پیکربندی پدیده باید به عناصر مرتبط با آن پدیده فکر کرد اینکه این پدیده چه عناصری را می‌تواند در بر بگیرد و چه لوازم و اجزایی دارد، یکی از اجزای پدیده مداحی بررسی ساختار آن است. زمانی که ساختار مداحی مورد بررسی قرار می‌گیرد با یک ساختار به عنوان هیأت مواجه می‌شویم که برخی عناصر مانند مداح و مسئول هیأت به صورت مستقیم در این ساختار ایفای نقش می‌کنند و پدیده‌ها از این عناصر شکل می‌گیرد.
نوازنی افزود: حال حضرت آیت الله خامنه‌ای در بیانات خویش به این دو عنصر مداح و مسئول هیأت اشاره فرمودند؛ البته با توجه به ساختار برخی هیأت‌ها مشاهده می‌شود که خود مداح علاوه بر اینکه یک پدیده هنری را در جامعه مطرح می‌کند و خودش ساختار پدیده را که همان هیأت نام دارد را نیز مدیریت می‌کند. البته بعضی از هیأت‌ها اینگونه نیستند و عنصر مداح در ساختار این هیأت و پدیده هنری صرفاً یک عنصر هنری است و مسئول هیأت یک عنصر جدایی است که هر دو در یک ساختار با یکدیگر همکاری دارند.
وی ادامه داد: علت اینکه رهبر معظم انقلاب این سخن را مطرح کردند این بود که توجه مداحان و مسئولان هیأت‌ها را به این مهم جلب کنند. بنابراین زمانی که ایشان با رصد مسائل اجتماعی یک کلید واژه و مفهوم کلی را مطرح می‌کنند باید این کلید واژه و مفهوم کلی تعریف، تبیین و مصداق سازی شود تا بتوانیم آن را خوب متوجه شویم. دو عنصر مداح و مسئول هیأت عناصری هستند که در یک ساختار ظرفیت عظیم هیأت را پیش می‌برند.
هیأت باید هیأت باقی بماند؛ سرفصلی برای شناخت هویت هیأت
این شاعر برجسته کشوری با اشاره به بخشی از بیانات رهبر انقلاب که فرمودند هیأت باید هیأت بماند، اظهار داشت: رهبر معظم انقلاب در بیاناتشان به نکته مهمی اشاره کردند و فرمودند هیأت باید هیأت باقی بماند؛ این نکته یک مفهوم کلی و یک سرفصل است. گاهی اوقات ما بعضی کلید واژه‌ها، برجسته سازی مفاهیم کلی و یا ایجاد یک سرفصل را داریم که هر یک می‌تواند خیلی از محتواهای ما را شکل دهد. بر همین اساس وقتی رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند هیأت باید هیأت بماند باید بدانیم که این بیان آیا کلید واژه است؟ یا برجسته سازی یک مفهوم کلی است؟ یا یک سرفصل موضوعی است که باید به آن پرداخته شود؟ حال هر کدام از این دسته بندی ها که باشد باید به این توجه داشته باشیم که ابتدا باید تعریف شود، سپس تبیین و در نهایت مصداق سازی صورت بپذیرد.
وی اضافه کرد: تعریف در حقیقت پیرامون آن سرفصل و کلید واژه صورت می‌پذیرد اینکه این واژه و مفهوم در ذات و ماهوی خودش چه تعریفی دارد، اینکه هیأت از کجا آمده و به چه تشکلی هیأت گفته می‌شود. وقتی که به مقام تبیین می‌رسیم و آن ساختار، کلید واژه، مفهوم و سرفصل را در بیرون خودش یعنی در جامعه مورد بررسی قرار می‌دهیم در حقیقت در بحث تعریف و یا توصیف آن کلید واژه در سطح خودش مورد توصیف قرار می‌گیرد و همچنین در مقام تبیین جایگاه خارجی آن مفهوم، در جامعه مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت بررسی مصداق‌هایی است که با آن روبرو هستیم.
این محقق و پژوهشگر حوزه مداحی با تاکید بر اینکه هیأت باید هیأت باقی بماند و دستخوش تغییر و انحراف نشود، گفت: هر جریان و پدیده اجتماعی و فرهنگی در بدو تولدش زلال است اگر زلال نبود پدیده محسوب نمی‌شد که بتواند در جامعه جریان ایجاد کند. اما همه پدیده‌ها اعم از هنری، فرهنگی، اجتماعی، انقلابی و تاریخی وقتی جریان می‌شود ممکن است دستخوش تغییرات و یا انحرافاتی شود، یعنی ممکن است یک جریان انقلابی، هنری و یا فرهنگی در نهایت به انحراف برسد.
تبیین و مصداق سازی ضرورتی برای صیانت از پدیده مداحی
نوازنی افزود: در طول تاریخ انقلاب‌های بسیاری در دنیا به انحراف کشیده شدند زیرا آن انقلاب‌ها ابتدا با شور و هیجان همراه بود اما بعد از تحقق درباره آنها تبیین و مصداق سازی نشد برای همین به انحراف کشیده شدند. بنابراین حضرت آیت الله خامنه‌ای اینجا صحبت از این دارند که این پدیده زلال که این همه در جامعه اثر دارد باید در حوزه مصداق به گونه‌ای از آن مراقبت شود که ساختار این پدیده هنری منحصر به فرد دچار انحراف و تغییر نشود.
شاعر برجسته کشوری بیان داشت: ایشان می‌فرمایند توجه کنید ساختار پدیده که همان هیأت است در هویت و ویژگی‌های نورانی خودش باقی بماند و از ساختار و هویت پدیده بودنش فاصله نگیرد. دلیل اینکه هیأت پدیده می‌شود و جریان ایجاد می‌کند به خاطر همین ساختار است برای همین اگر این ساختار متغیر شود هیأت و مداحی از پدیده بودن خود خارج و در نهایت منحرف می‌شود. زمانی که رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند هیأت باید هیأت بماند باید به ساختار هیأت توجه شود، شناخته شود و مورد بررسی قرار گیرد که در بحث ساختار تنها یکی از عناصرش مداح است. هیأت باید از آن ویژگی‌هایی که در پدیده شدن و جریان سازی در جامعه نقش داشته و در طول تاریخ با همان‌ها پیش رفته و مردم با آن انس و ارتباط گرفتند، فاصله نگیرد.
هیأت کانون محبت اهل بیت (ع) و محلی برای کسب ادب
وی به تبیین ویژگی‌های هیأت و مداحی با عنوان پدیده‌ای منحصر به فرد پرداخت و گفت: هیأت کانون محبت اهل بیت (ع) است، این یکی از تعاریف هیأت محسوب می‌شود چرا که دل‌ها در این ساختار که مزین به نام هیأت است مملو از محب اهل بیت (ع) می‌شود. بنابراین محبت را باید در هیأت افزایش داد تا هیأت، هیأت باقی بماند نباید بگذاریم بی محبتی‌ها در هیأت شکل بگیرد.
این محقق و پژوهشگر حوزه مداحی ادامه داد: هیأت قرار است به عنوان یک مکان جریان ساز در میان مردم یک هویت پاکی را از خودش ایجاد کند، هویتی که متعلق به ارزش‌ها و آداب اسلامی است که یکی از این هویت‌ها ادب است. برای مثال زمانی که یک فرد اجازه می‌دهد فرزندش به هیأت که دارای یک ساختار پاک است، برود چون می‌داند که هیأت ساختار پاکی دارد و به دور از همه بی ارزشی‌ها است، حتی تلاش می‌کند تا فرزندش در این محافل حضور پیدا کند تا مؤدب به آداب اسلامی شود. از این رو ساختار هیأت را باید از سخنان لغو و بیهوده و کلام غیر مؤدبانه حفظ کرد تا ادب اسلامی و اخلاق متعالی در هیأت پرورش پیدا کند و حفظ شود.
نوازنی با بیان اینکه مقام معظم رهبری هنر مداحی را از دیگر هنرها تفکیک کردند، تصریح کرد: ایشان فرمودند هنر مداحی هنری نیست که همانند کنسرت و غیره باشد بلکه یک هنر و پدیده ویژه است؛ حال این پرسش مطرح می‌شود که چه ویژگی در این هنر نهفته است که رهبر انقلاب چنین بیان می‌فرمایند ویژگی که توانسته آن را تا حد پدیده شدن برساند و جریان ساز باشد! یکی از آن ویژگی‌ها مربوط به موضوع مداحی مداحان یعنی انسان‌های متعالی است که در فطرت همه انسان‌های بیدار وجود دارد و آنها را به عنوان الگو می‌پذیرند.
اشعار و نغمه‌های مداحی باید متقن، محکم و متعالی باشد
این مدرس مداحی در بخش دیگر با اشاره به ویژگی‌های شعر و نغمه پردازی گفت: رهبر انقلاب در بخشی از بیاناتشان به متقن و محکم بودن اشعار مداحی اشاره می‌کنند این بیان معظم‌له بسیار حکیمانه و دقیق است زیرا مردم در حال عقل‌گرا شدن و جامعه به سمت تعقل و عقل گرایی در حال حرکت است برای همین ایشان در بخشی از بیاناتشان تاکید دارند که مداحان در پدیده مداحی عقل گرایی را لحاظ کرده و از موضوعات متضاد با عقل و اندیشه بشری، الهی و انسانی اجتناب کنند و به عقل گرایان اجازه دخالت و شبهه افکنی ندهند.
وی اظهار داشت: در نغمه پردازی‌ها باید توجه شود چه ویژگی‌هایی در گذشته وجود داشت که سبب شد این پدیده‌های هنری متعالی شود. یکی از ویژگی‌های نغمه پردازی‌ها در گذشته معنویاتی بوده که مردم به راحتی آن را در اشعار درک می‌کردند و از دیگر شاخصه‌ها عدم استفاده از آلات موسیقی بود. در گذشته مردم با حضور در محیط هیأت در معرض اجرای زنده مداحی قرار می‌گرفتند و خودشان هم با مداح آن نوحه را همراهی می‌کردند، می‌خواندند و کر خوانی داشتند.
در نغمه پردازی‌ها باید توجه شود چه ویژگی‌هایی در گذشته وجود داشت که سبب شد این پدیده‌های هنری متعالی شود. یکی از ویژگی‌های نغمه پردازی‌ها در گذشته معنویاتی بوده که مردم به راحتی آن را در اشعار درک می‌کردند و از دیگر شاخصه‌ها عدم استفاده از آلات موسیقی بود این شاعر برجسته کشوری ادامه داد: این نغمه پردازی‌های بی آلایش در گذشته به صورت زنده و به دور از آلات موسیقی و همراه با معنویات و نوآوری بوده است. همین ویژگی‌ها این عنصر را به یک پدیده هنری منحصر به فرد تبدیل کرده است. بر این اساس اگر نغمه پردازی‌های هیأت به جایی برسد که ساز زنده به مجالس آورده شود تا در محافل مذهبی پخش شود آیا این انحراف نیست؟ قطعاً انحراف است و سبب می‌شود هیأت و مداحی از آن پدیده بودن جدا شود.
وی افزود: اینکه برخی بیایند خوانندگی استودیو را زیاد کنند و مداح در هیأت خود نخواند و همه وقتش را برای حضور در استودیو صرف کند تا کلیپی تولید و منتشر کند به نوعی بی توجهی به رسالتی است که در هیأت دارد. وقتی مداح از رسالت خود دور شد مداحی او از پدیده بودن خودش خارج می‌شود برای همین رهبر انقلاب می‌فرمایند اصالت مداحی را حفظ کنید تا ویژگی‌های پدیده بودنش بماند.
مداحی در همه ابعادش استثنایی و منحصر به فرد است
در ادامه جواد حیدری نایب رئیس کانون مداحان کشور در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به بیانات رهبر انقلاب که در دیدار با جامعه مداحان مطرح فرمودند، مداحی و مرثیه سرایی را به سبب اتصال به جریان سید الشهدا (ع) یک امر منحصر به فرد و ویژه دانست و اظهار داشت: مداحی در همه ابعادش استثنایی و منحصر به فرد است.
وی افزود: هر چیزی که با امام حسین (ع) ارتباط دارد به اراده الهی یک انحصار و خاصیت خاصی دارد. مداحی و روضه خوانی نیز یکی از آن مراتب به شمار می‌رود، برای همین مداح هر چقدر بتواند خودش را با اخلاص، صداقت و سوز کربلا همراه ساز و شبیه خاندان عصمت و طهارت (ع) شود به همان میزان می‌تواند در مداحی و روضه خوانی منحصر به فرد و موفق عمل کند.
حیدری با تاکید بر اینکه مداح با بهره‌گیری از اشعار با محتوا و خوب می‌تواند مخاطب را متحول کند، عنوان کرد: مقام معظم رهبری خطاب به جامعه مداحان می‌فرمایند: گاهی اوقات شما با خواندن یک خط شعر کار صدها ساعت منبر امثال ما را انجام می‌دهید؛ ایشان اصرار داشتند مداحان از اشعار متقن و محکم استفاده کنند. اشعار متقن و محکم سرشار از روایات است و انقلابی‌ترین شعر اختصاص به اشعار حسینی دارد.
نایب رئیس کانون مداحان کشور افزود: شعرای قدیم همواره در محضر علما حاضر می‌شدند و اشعار خودشان را به آنان عرضه می‌داشتند تا مبادا شعری که سروده‌اند از نظر اعتقادی و روایی ضعیف و باطل باشد و بعد از بررسی و اطمینان اشعار خود را در اختیار مداح قرار می‌دادند.
هیأت نباید در معرض آسیب‌ها و آفت ها قرار گیرد
وی گفت: زمانی که حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمودند هیأت باید هیأت باقی بمانند بسیار از این کلام خوشحال شدیم چرا که هیأت از دیرباز یک تعریف ویژه و اصیل داشته است و نباید این تعریف اصیل دستخوش تغییر قرار گیرد. هیأت از دوران حضرت آدم (ع) وجود داشته و امانت انبیا و اولیای الهی به شمار می‌رود و در یک کلمه می‌توان گفت هیأت مجلس کسب علم، معرفت، وصال و اتصال به پروردگار است؛ بنابراین تعریف مجالس اهل بیت (ع) نباید تغییر کند و یا به ابزار شخصی تبدیل شود و همواره باید از آسیب‌ها و آفت ها دور باشد.
حیدری ادامه داد: همچنین رهبر انقلاب تاکید داشتند که مداحی باید اصالت خودش را حفظ کند. بر این اساس مداح هرگز نباید با آهنگ و موسیقی مداحی کند و اینکه امروز باب شده برخی دوستان با حضور در استودیو مداحی خودشان را با آهنگ می‌خوانند یک کار غلط و اشتباهی است. برای مثال اگر دیده می‌شود کسی در یک کشور دیگر برای نشر معارف حسینی مجبور می‌شود به استودیو برود و برای امام حسین (ع) بخواند چون شرایط و فضای آن کشور چنین اقتضا می‌کند در حالی که در جمهوری اسلامی ایران برگزاری مجالس امام حسین (ع) از قدمت بسیار طولانی برخوردار است و نیازی به تغییر سبک ندارد.
هیأت باید قداست خود را حفظ کند
نایب رئیس کانون مداحان کشور با بیان اینکه هیأت باید قداست خود را حفظ کند، گفت: از گذشته چنین مرسوم بود که مراسم هیأت با قرآن کریم آغاز می‌شد و با منبر و مداحی و روضه خوانی صحیح و جان‌سوز ادامه می‌یافت. باید این مساله نیز مورد توجه مداحان و مسئولان هیأت قرار گیرد که فعالیت‌های دیگر فرع هیأت است و نباید به خاطر انجام این فعالیت‌ها هیأت تعطیل شود بلکه باید در کنار این فعالیت‌ها مجلس هیأت نیز برپا باشد. در دوران دفاع مقدس به امام خمینی (ره) نامه نوشته شد با این مضمون که در حال حاضر در جنگ هستیم و نیاز داریم که هزینه غذای ظهر تاسوعا و عاشورا را به جبهه بدهیم، حضرت امام در پاسخ فرمودند دست به این کار نزنید و هر چیزی باید سر جای خودش باشد. اگر حضرت آیت الله خامنه‌ای تاکید دارند که هیأت باید هیأت بماند چون می‌دانند اگر هیأت تغییر کند کارکرد او نیز دستخوش تغییر قرار می‌گیرد. خصوصیات و تعریف هیأت در بیانات ائمه اطهار (ع)، علما و بزرگان مطرح شده و چنانچه این تعریف تغییر کند دیگر هیأت آن نقش تربیتی را نخواهد داشت.
وی اضافه کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کتاب‌های متقن و محکم بسیاری تألیف، تدوین و به چاپ رسید، اما متأسفانه برخی شعرای جوان در این زمینه مطالعات کمی دارند برای همین بعضی از اشعار متقن و محکم نیست. لازم است شاعران پای منبر علمای ربانی بنشینند، با آنان مأنوس شوند و مشاوره علمی بگیرند تا بتوانند از اعتقادات جامعه بخصوص نسل جوان صیانت کنند.
حیدری در پایان یکی از توصیه‌های رهبر انقلاب را متخلق شدن به آداب اسلامی در سخن گفتن بیان و خاطرنشان کرد: انسان تا زمانی که خودش مؤدب به آداب اهل بیت (ع) نشود نمی‌تواند اشعاری بسراید که متخلق به اخلاق اسلامی باشد. یکی از راه‌های رسیدن به اخلاق اسلامی هم نشینی با اهل ادب و بزرگان است؛ بنابراین تا زمانی که با افراد مؤدب ننشینیم مؤدب نمی‌شویم و تا وقتی با بزرگان نشست و برخواست نداشته باشیم بزرگ نمی‌شویم.
نایب رئیس کانون مداحان کشور ادامه داد: شاعر و مداح وقتی متخلق به آداب اسلامی شوند می‌توانند در اشعارشان از واژگان معصوم و مؤدبانه استفاده کنند. یعنی تمام شرایط ایمان و اخلاق را باید داشته باشد و افزون بر آن از سخنانی که خیلی افراد می‌توانند به زبان جاری کنند باید اجتناب کند.
به کار بستن توصیه‌های بزرگان دینی خصوصاً رهبر حکیم انقلاب اسلامی می‌تواند هیئات و تشکل‌های مذهبی را بیش از پیش در تحولات مثبت جامعه اسلامی تأثیرگذار کند.