خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: گرجستان یکی از کشورهای کهن منطقه است که پیشینه تمدنی و فرهنگی غنی‌ای دارد. این کشور تا قرن‌ها روابط پر فراز و نشیبی با ایران، عثمانی و روسیه داشت و بسیار مورد هجوم بود. بر اثر برخی شکست‌های نظامی در دوره‌های مختلف از صفویه تا قاجار، بسیاری از گرجی‌ها از موطن خود به ایران کوچانده شده و در مناطق مختلفی از کشور اسکان داده شدند.
خونبارترین مواجهه ایرانی‌ها و گرجی‌ها پس از حمله آغامحمدخان قاجار بود که هنوز هم روایت آن لشکرکشی در تولیدات فرهنگی و هنری گرجی‌ها دیده می‌شود. پس از آن گرجستان ذیل حکومت روسیه تزاری قرار گرفت و پس از نیز ارتش سرخ با زور سرنیزه آن را ذیل حکومت شوروی قرار داد. هرچند که یک گرجی (یعنی استالین) رهبری نظام شوروی را بر عهده گرفت.
با تمام این اوصاف اما ایران و گرجستان، تاریخ فرهنگی درهم تنیده‌ای دارند. در وضعیت فعلی نیز گرجستان موقعیت استراتژیکی دارد و از نظر سیاسی و اقتصادی نیز می‌تواند برای ایران مفید باشد. در تازه‌ترین مطلب از پرونده «نگاهی به چهل سال دیپلماسی فرهنگی» درباره چند و چون روابط فرهنگی با گرجستان با حمید مصطفوی رایزن فرهنگی ایران در این کشور به گفت‌وگو نشستیم. قسمت‌های پیشین این پرونده را از لینک‌های زیر بخوانید و در ادامه با این گفت‌وگو همراه شوید:
قسمت اول: ضرورت‌های دیپلماسی فرهنگی؛ قدرت نرم ایران کی بروز پیدا می‌کند؟
قسمت دوم: چندوچون فعالیت‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و دیپلمات‌هایش
قسمت سوم: فرهنگیان دیپلمات و مساله گفت‌وگو / از گریبایدوف تا رومن گاری
قسمت چهارم: آیا منافع ایران در آسیای مرکزی محدود است؟ / نظر تحلیلگر قزاقستانی
ایران و گرجستان در طول تاریخ روابط پرفراز و نشیبی داشته‌اند. هرچند که گرجستان در مقاطع تاریخی مختلف از سرزمین‌های متصل به تمدن فرهنگی ایران بود، اما بویژه از دوران قاجار، با هجوم سپاه آغامحمدخان به تفلیس و همین طور مسائلی که با حضور گریبایدوف در ایران و مسائل زنان گرجی برخی درباریان، دوران فتحعلی شاه پیش آمد، روابط به سمت سرخی گراییده است. این روابط درصنایع فرهنگی جدید هم خود را نشان داده و فی المثل در فیلم «رنگ انار» سرگی پاراجانف، نمادی از سپاه ایران به عنوان خصم هم وجود دارد. وضعیت را امروزه چگونه می‌بینید؟
همان طور که اشاره کردید ایران و گرجستان در طول تاریخ روابط پرفراز و نشیبی داشته‌اند؛ مشترکات فرهنگی، تاریخی و دینی میان دو ملت در ماندگاری و استحکام هرچه بیشتر این مناسبات و نزدیکی‌های آنها نقش موثری داشته و دارد. به نظر من این میان مهم این است که باید این ویژگی‌های مشترک را بشناسیم و بشناسانیم، چرا که کشورهایی که دارای تاریخ مشترک هستند به دلیل داشتن تجارب مشترک در یک دوره خاص از زمینه‌های مطلوبی برای نزدیک شدن به یکدیگر برخوردار هستند و رایزنی فرهنگی دراین راستا ضمن دریافت واقع‌بینانه از جامعه هدف و بسترهای فرهنگی کشور گرجستان، درصدد شناساندن صحیح فرهنگ و تمدن اصیل ایران اسلامی و دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران است.
وجود بیش از دو هزار واژه فارسی در زبان گرجی معاصر و اسامی متعدد برگرفته از شاهنامه در گرجستان، شاهدی بر پیوندهای کهن و گسترده دو فرهنگ ایرانی و گرجی است گرجستان به علت موقعیت خاص جغرافیایی خود طی اعصار متمادی عرصه کشمکش‌ها و رقابت قدرت‌های عصر بود و به دلیل حضور در دل یکی از حساس‌ترین مناطق دستخوش تلاطم‌های گوناگون سیاسی، مذهبی و اقتصادی بوده است. بنابراین پیوسته در معرض داد و ستد فکری و فرهنگی شرق و غرب بوده و از هر دوی این منابع سرشار علم و فرهنگ الهام گرفته است. در این ارتباط ایران به دلیل سابقه طولانی تمدنی و فرهنگی از ظرفیت بسیار بالایی برای تاثیر گذاری و برقراری تعاملات فکری و فرهنگی برخوردار است و آثار این تاثیرپذیری را می‌توان در عرصه‌های مختلف فرهنگ، هنر، زبان و ادبیات گرجی مشاهده کرد.
در پاسخ به بخش دوم سوال جنابعالی باید عرض کنم امروزه رسانه‌ها یکی از عوامل و ابزارهای مهم فرهنگ پذیری هستند که نقش مهمی در رشد و تحول جنبه‌های گوناگون زندگی افراد ایفا می‌کنند. از آنجا که افراد یک جامعه به طور گسترده‌ای با رسانه‌ها در ارتباط هستند، از طریق آنها می‌اندیشند، دنیا را از رهگذر آنها می‌شناسند و رفتارهای خود را بر اساس الگوهای برگرفته از آنها سامان می‌دهند در نتیجه صنایع فرهنگی مانند کتاب، مجله، روزنامه، فیلم، ماهواره، رادیو، تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در زندگی مردم در کشورهای مختلف از جمله گرجستان تأثیرگذار است. همچنین رسانه‌های جدید همچون اینترنت، رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی، ارتباطات و تعاملات میان ملت‌ها را تحت تاثیر قرار داده و باعث افزایش سطح تعامل فرهنگی میان افراد و جوامع مختلف می‌شود که باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از دستاوردهای مهم و بزرگ استقلال گرجستان درحوزه فرهنگی بازگشت مردم به هویت فرهنگی، قومی، دینی و تاریخ درخشان خویش است، بنابراین درون مایه‌های صنایع فرهنگی امروزی از فرهنگ ملی متاثر است.
حال که صحبت از صنایع فرهنگی شد بگذارید در پرانتز سوالی از شما بپرسم. صنعت سینمای شوروی بسیار غنی بود، هرچند که فیلمسازان آن ربط چندانی به حکومت شوروی نداشتند. پاراجانف ربط اساسی به گرجستان داشت و بعدها نیز هنرمندان و فیلمسازان نخبه‌ای چون دودو آباشیدزه و گئورگی شنگلایا از گرجستان پا به عرصه گذاشتند و آثار ماندگاری تولید کردند. سینمای ایران نیز به لحاظ مضمونی پیوندهای مهمی با صنعت سینمای شوروی و فیلمسازان گرجی داشت. می‌دانیم که سینما عامل مهمی در پیوندهای فرهنگی میان کشورها ایجاد می‌کند. سینمای امروز گرجستان چگونه است و چه ارتباطاتی با ایران دارد؟
تولید فیلم پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و احیای استقلال در گرجستان فعال‌تر شد، اگرچه هنوز موانع زیادی در این زمینه وجود دارد. مانع اصلی رشد تولید فیلم‌های گرجی، فقدان مهارت‌های تجاری و فنی در بخش تولید، نبود زیرساخت‌های کافی در صنعت تولید فیلم، عدم سرمایه گذاری داخلی و خارجی است. بنابراین هنوز زمان لازم است تا صنعت فیلم‌های گرجستان به یک صنعت اقتصادی مناسب تبدیل شود؛ گرجستان جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی بسیار خوبی برای تولید فیلم مشترک دارد برای بهره برداری از این بخش باید برنامه‌ریزی شود. به عنوان نمونه بر اساس هماهنگی‌های صورت گرفته قرار است؛ بزودی فیلمبرداری بخشی از مجموعه «سلمان فارسی» داود میرباقری در گرجستان آغاز شود.
روند غرب‌گرایی، نظام سکولار در گرجستان و تبلیغات وسیع ضد ایرانی از سوی کشورهای فرامنطقه‌ای چون آمریکا و کشورهای غربی از مهمترین عوامل واگرایی ایران و گرجستان محسوب می‌شوند بطور کلی توسعه بخش فرهنگ گرجستان بعد از استقلال در عرصه داخلی و بین المللی جزو اولویت‌های اصلی دولت نبوده است. تمرکز دولت گرجستان در این دوره بیشتر به توسعه زیر ساخت‌های اقتصادی متمرکز بوده تا بخش فرهنگی؛ با این حال، چندین تشکیلات قوی در بخش سینمای گرجستان موفق شدند برای منافع فیلمسازان فعالیت کنند. ازجمله نتیجه فعالیت آنها تأسیس مرکز ملی فیلم گرجستان در آوریل ۲۰۰۱ است که یکی از اولین ساختارهای ایجاد شده در گرجستان با هدف احیای بخش فیلم محلی بوده است.
با هماهنگی‌های رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران فیلم‌های تولید شده در گرجستان در دوره‌های مختلف جشنواره جهانی فجر در ایران نیز حضور پیدا می‌کند و همواره مورد توجه مخاطبان جشنواره قرار گرفته است. همچنین هر سال هفته فیلم جمهوری اسلامی ایران از سوی رایزنی فرهنگی برگزار می‌شود و تعدادی از فیلم‌های ایرانی بازیرنویس و دوبله گرجی در شهرهای تفلیس، باتومی و کوتایسی به نمایش گذاشته می‌شود که معمولاً با استقبال مناسبی مواجه می‌شود.
بنابراین زمینه‌هایی برای قدرت نرم ایران در گرجستان وجود دارد!
وجود پشتوانه تاریخی و اشتراکات فرهنگی، تاریخی- تمدنی و مذهبی و احساس تعلق خاطر به فرهنگ و تمدن ایران در گرجستان، استفاده از قدرت نرم یکی از بهترین راه‌های توسعه روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و گرجستان در جهت حفظ همبستگی فرهنگی در اولویت قرار می‌گیرد. گرجیان با ایرانیان پیوندی دیرین دارند. تشابهات فرهنگ و سنن دو ملت و مناسبات عمیق فرهنگی و ادبی مردمان این دو خطه، پیوند فرهنگ و زبان فارسی و تأثیرگذاری عمیق آن را بر ادبیات و فرهنگ گرجی در پی داشته است.
زبان و فرهنگ، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و زبان به عنوان مهمترین عامل انتقال فرهنگ و میراث گذشته، نقش تعیین‌کننده‌ای در تبیین و ساماندهی افکار و اعتقادات افراد جامعه و برقراری روابط فرهنگی بین کشورها دارد. آموزش و ترویج زبان و ادبیات فارسی و مطالعات ایران شناسی در کشور گرجستان نمونه‌ای از اقدامات فرهنگی است که رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تفلیس از بدو تاسیس برای ترویج فرهنگ، تاریخ، آداب و رسوم خود بدان اقدام می‌کند. چرا که فراگیری زبان یک کشور این امکان را فراهم می‌آورد که بدون واسطه نخبگان گرجستان به شناخت دیدگاه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین المللی کشور ایران پرداخته و از برخی سیاست‌های رسانه‌ها و کشورهای رقیب برای تحریف دیدگاه‌های آن کشور متاثر نشوند. این موضوع ضمن فراهم کردن زمینه برای شناخت صحیح از کشور موردنظر، سوءبرداشت‌های احتمالی گذشته را نیز تصحیح می‌کند.
وجود بیش از دو هزار واژه فارسی در زبان گرجی معاصر و اسامی متعدد برگرفته از شاهنامه در گرجستان، شاهدی بر پیوندهای کهن و گسترده دو فرهنگ ایرانی و گرجی است. بسیاری از آثار ادبی فارسی تنها مدتی پس از تألیف به زبان گرجی ترجمه شده و امروز تقریباً تمامی آثار برجسته ادبیات پارسی به زبان گرجی در دسترس است.
لذا ضروری است روابط فرهنگی به عنوان زیربنای روابط دوجانبه محسوب شود. برگزاری برنامه‌های فرهنگی و آموزشی، هفته فرهنگی، هفته فیلم، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی، انجام تحقیقات مشترک و نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری در این کشور، از دیگر اقداماتی است که رایزنی فرهنگی انجام می‌دهد و این گونه برنامه‌ها می‌تواند به درک صحیح مردم آن کشور از تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم کشور گرجستان بیانجامد و موجب بازشناسی و تقویت اشتراکات فرهنگی و تاریخی شود. در کنار فرصت‌های ناشی از پیوندهای تاریخی و فرهنگی ایران با کشور گرجستان، لازم است نیم نگاهی هم به فعالیت‌های فرهنگی بازیگران مطرح در عرصه فرهنگی این کشورها (کشورهای اروپایی، آمریکا، ترکیه و روسیه) و تأثیرعملکرد آنها بر جایگاه جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم.
روند غرب‌گرایی، نظام سکولار در گرجستان و تبلیغات وسیع ضد ایرانی از سوی کشورهای فرامنطقه‌ای چون آمریکا و کشورهای غربی از مهمترین عوامل واگرایی ایران و گرجستان محسوب می‌شوند. از این رو به منظور بهره‌گیری از پتانسیل‌های موجود و کاستن از عوامل چالش‌زا در حوزه فرهنگی، نیازمند برنامه‌ریزی واقع‌بینانه و انتخاب استراتژی تساهل و تعقل با تکیه بر تقویت فرهنگ ایرانی- در تنظیم روابط دوجانبه هستیم.
گرجی‌تبارهای بسیاری در بخشی از مناطق تمدنی خاص ایران از جمله اصفهان، خوزستان، خراسان و… حضور دارند. می‌دانیم که بسیاری از شخصیت‌های شاخص فرهنگی گرجی‌ها در سده‌ها و دهه‌های گذشته هم با زبان فارسی و فرهنگ ایرانی آشنایی کامل داشته‌اند. رایزنی فرهنگی از چنین ظرفیت‌هایی برای نزدیکی بیشتر هر دو فرهنگ چه بهره‌ای برده است؟
در دوران صفویه، افشاریه و قاجاریه حدود سیصد هزار گرجی در قزوین، استان گیلان، استان مازندران، استان گلستان، استان اصفهان، استان لرستان، استان فارس، استان خوزستان، خراسان، یزد و تهران ساکن شده‌اند و با حفظ برخی از عناصر فرهنگی خود یعنی زبان، لباس، رقص، موسیقی، آشپزی و معماری شناخته می‌شوند. امروزه کشورها برای توسعه روابط فیمابین از هر زمینه‌ای نهایت استفاده را به عمل می‌آورند. وجود جمعیت قابل توجه گرجی زبان ساکن در ایران می‌تواند زمینه مناسبی برای توسعه روابط و مناسبات دو کشور بوده و مورد توجه قرار گیرند و از پتانسیل‌های بالفعل و بالقوه آنان استفاده شود.
در این ارتباط رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در راستای تحکیم و تقویت این پیوندها اقداماتی مانند هماهنگی سفر مقامات گرجی به مناطق گرجی نشین، اعزام شخصیت‌های علمی، فرهنگی و ایرانشناسان گرجی برای دیدار با اقوام گرجی زبان و شرکت در مناسبت‌های علمی و فرهنگی، حمایت از همکاری‌های علمی، دانشگاهی، تحقیقاتی با حضور گرجی زبانان ایران و گرجستان، تبادل گروهای هنری گرجی زبان ایران و گرجستان، معرفی کتب و تحقیقات تازه چاپ شده در خصوص وضعیت گرجی زبانان ایران، پذیرش هنرمندان گرجی زبان ایران و برپایی نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری در گرجستان، راه اندازی اتاق گرجستان شناسی در دانشگاه گیلان و تبریز، همکاری در تدوین کتاب آموزش زبان گرجی برای فارسی زبانان، امضای تفاهمنامه همکاری بین دانشگاه و مراکز فرهنگی گرجستان با ایران بویژه اصفهان و مناطق گرجی نشین ایران، حمایت از انجام پروژه‌های تحقیقاتی گویش‌های گرجی زبانان فریدون شهری، هماهنگی و همکاری برای مرمت و بازسازی آرامگاه همسر خوشتاریا در قبرستان دولاب تهران از جمله اقدامات حمایتی و پشتیبانی نمایندگی بوده است.
آشنایی گرجی‌ها با انقلاب اسلامی ایران را چگونه می‌بینید؟ برنامه‌های تبلیغی نمایندگی‌های فرهنگی ایران برای معرفی انقلاب و ایران اسلامی چه بوده است؟
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و احیای استقلال کشور گرجستان فصل نوینی از روابط میان دو کشور شکل گرفت. قبل از فروپاشی شوروی به دلیل فقدان ارتباط مستقل، بین ایران و گرجستان مناسبات فرهنگی گسترده‌ای به چشم نمی‌خورد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقلال گرجستان، سفارت و رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تفلیس و سفارت گرجستان در تهران تاسیس شد. در طول بیش از دو دهه فعالیت‌های متنوع فرهنگی مانند برگزاری مراسم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نشست‌های تخصصی در زمینه بررسی معرفی دستاوردهای انقلاب اسلامی، ترجمه و چاپ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اشعار و زندگینامه حضرت امام خمینی، قرآن کریم به زبان گرجی، ترجمه آثار نویسندگان معاصر ایرانی به زبان گرجی، تبادل گروه‌های فرهنگی و هنری، آموزش زبان فارسی و مطالعات ایران شناسی در مدارس و دانشگاه‌ها، برگزاری هفته‌های فرهنگی و هفته فیلم، برگزاری نمایشگاه فرهنگی دستاوردهای انقلاب اسلامی، تبادل گروه‌های هنری، برپایی جشن‌های مشترک نوروز و دیگر اعیاد سنتی، حمایت از تالیف، ترجمه و چاپ آثاری از محققان، شاعران و نویسندگان ایران شناسان و اسلام شناسان به زبان‌های گرجی، فارسی و ترجمه آثار بزرگان گرجی به زبان فارسی، تاسیس اتاق‌های ایران و موارد دیگر از جمله همکاری‌های فرهنگی ایران و گرجستان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در گرجستان است.
بزرگترین مشکل ایرانیان در گرجستان، مشکل فرهنگی و اجتماعی است، یعنی مشکل شناخت از فرهنگ خود و هم شناخت از گرجی‌ها. نخست لازم است نگاه‌مان را به گرجی‌ها عوض کنیم. گرجستان را اشتباه نگیریم همچنین اسلام نیز در گرجستان حضور تاریخی طولانی دارد، مسلمانان بزرگترین اقلیت دینی بعد از مسیحیان ارتدکس هستند که طبق آمار رسمی حدود ۱۱% ازجمعیت کل گرجستان را تشکیل می‌دهند، مسلمانان به لحاظ مذهب شیعه و سنی و به لحاظ قومی به ترتیب آذربایجانی (آذری) و گرجی هستند. ۶.۵% درصد از مسلمانان آذری‌ها و ۴.۵% درصد گرجی‌ها هستند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با حمایت دولت گرجستان، نمایندگی دانشگاه المصطفی در گرجستان دایر شد و در زمینه آموزش معارف اسلامی و تربیت روحانیون و طلاب علوم دینی فعالیت می‌کند و در طول ۲۲ سال فعالیت اکثریت طلاب و روحانیون مسلمان شیعه گرجستان دانش آموخته حوزه‌های علمیه ونمایندگی المصطفی هستند.
تاکنون با کلیسای ارتودکس گرجی گفت‌وگوهای دینی از طرف ایران انجام شده است یا خیر؟
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اعلام استقلال گرجستان در سال ۱۹۹۱، دو واقعه مهم اتفاق افتاد. اولاً خلاء ایدئولوژیک فرهنگی - اجتماعی ناشی از کمونیسم به سرعت توسط کلیسای ارتدکس گرجستان پر شد در این دوره به مردم اجازه داده شد که مجدداً به امور دینی خود بپردازند در این میان به مسلمانان گرجستان به عنوان بزرگترین اقلیت دینی بعد از مسیحیان ارتدکس این امکان داده شد تا فعالیت‌های دینی خود را آزادنه انجام دهند. ثانیاً، پس از استقلال گرجستان و استقرار یک دولت ملی، نقش کلیسای ارتدکس گرجستان به عنوان نمادی از هویت، رمزگذاری و توسط رهبران جمهوری جدید به کار گرفته شد، به دلیل موقعیت تأثیرگذار، کلیسای ارتدکس گرجی توانست در روند دولت سازی، سهیم باشد و در صحنه‌های سیاسی نیز نقش فعال‌تری داشته باشد.
پس از استقلال، دین در گرجستان به عنوان مهمترین رابط بین حال و گذشته تلقی می‌شود، در حال حاضر، گرجستان محل زندگی مسالمت آمیز پنج گروه مذهبی عمده مانند کلیسای ارتدکس، اسلام، کلیسای کاتولیک، کلیسای ارامنه رسولی و یهودیت است که در این کشور ریشه تاریخی دارند و مردم گرجستان در طول تاریخ خود، تحت تأثیر بسیاری از سنت‌های مختلف فرهنگی و مذهبی قرار گرفته است.
واقع شدن کشور گرجستان در مرز دو حوزه دینی مهم اسلام و مسیحیت موجب شده است تا این کشور در طول تاریخ مورد توجه جهانیان و محل مواجه تمدن‌ها و فرهنگ‌ها باشد؛ لذا با توجه به تنوع قومی و دینی در دو کشور ایران و گرجستان و جایگاه اهمیت دین در دو کشور، اهمیت گفت‌وگوهای بین ادیانی اسلام و مسیحیت ارتدکس گرجستان، در تقویت و تعمیق روابط دوجانبه ایران و گرجستان بسیار موثر و با اهمیت است.
درطول یک دهه گذشته پایه گفت‌وگوهای اسلام و مسیحت ارتدوکس گرجستان درسطح مقامات عالی دو کشور درسال ۲۰۱۱ میلادی در دیدار اسقف اعظم گرجستان ایلیای دوم با مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بنا شده است. تاکنون سه دوره از گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت ارتدکس با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در تفلیس و جامعه المصطفی و طرف گرجی برگزار شده و برگزاری چهارمین دور گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت ارتدوکس در سال جاری برنامه ریزی شده بود که متاسفانه به دلیل بروز شرایط همه گیری ویروس کرونا تاکنون اجرا نشده است.
در سال‌های اخیر پس از برداشته شدن ویزا برای مسافران ایرانی، حجم عمده‌ای از گردشگران ایرانی راهی گرجستان شدند. این حجم از حضور ایرانیان در کشور گرجستان چه چالش‌های فرهنگی و اجتماعی در پی داشته است. چند سال پیش یکی از مطرب‌های غیرمجاز ایرانی نیز کنسرتی در این کشور برگزار کرد که از حیث استعمال موادمخدر و به‌کاربردن حرف‌های رکیک در این کنسرت جنجال‌هایی برپا شد و برخی گرجی‌ها اعتراض کردند. به خاطر دارید که پاسخ رایزنی به این انتقادها چه بود؟ و پس از آن رایزنی برای ارائه تصویر درستی از ایران اسلامی چه کرد؟
ابتدا می‌خواهم به حضور ایرانیان در گرجستان اشاره کنم و در ادامه به بخش دوم سوال شما پاسخ خواهم داد. همانطور که اشاره کردید در سال‌های اخیر، حضور ایرانیان در گرجستان، خواسته یا ناخواسته، به شدت افزایش پیدا کرده است، درحالیکه انتظار می‌رفت جامعه ایرانی به تدریج به عنوان یک اقلیت برجسته، ممتاز و سطح بالا مورد پذیرش افکار عمومی گرجستان قرار گیرد، بنابه دلایلی این اتفاق دستکم آنطور که انتظار می‌رفت به طور کامل صورت نگرفت. کم کم افکار عمومی گرجستان در مورد حضور گسترده اقشار مختلف ایرانی حساسیت‌هایی نشان دادند و به یکسری مسائلی دامن زده که از قبل پیشبینی نمی‌شد.
بزرگترین مشکل ایرانیان در گرجستان، مشکل فرهنگی و اجتماعی است، یعنی مشکل شناخت از فرهنگ خود و هم شناخت از گرجی‌ها. نخست لازم است نگاه‌مان را به گرجی‌ها عوض کنیم. گرجستان را اشتباه نگیریم: اینکه ایرانیان به هر دلیل به گرجستان سفر کرده‌اند، تعهدی برای گرجی‌ها در ارتباط با ایرانیان ایجاد نمی‌کند. حضور اینها در گرجستان بر اساس رابطه میزبان-میهمان نیست، بلکه رابطه میزبان-مهاجر است. گرجی‌ها از لحاظ فرهنگی سنت گرا و متمایل به حفظ ارزش‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی خود هستند. گرجی‌ها افرادی بسیار خون گرم و مهمان نواز و به شدت به آداب و رسوم مذهبی، باورهای دینی و فرهنگی معتقد هستند و هرگونه بی احترامی به آنها را بر نمی‌تابند و از گرجی‌ها از آنجایی که میزبان هستند و از امتیازات میزبانی برخوردارند، قاعدتاً انتظارات بیشتری از مهاجرین دارند. از نظر گرجی‌ها، ایرانی‌ها نیز همانند همه اتباع خارجی می‌توانند به شرط رعایت موارد زیر به گرجستان مهاجرت و در این کشور تحصیل / تجارت / زندگی کنند: ۱- باید به آداب، فرهنگ و سنن ما احترام گذاشته و توهین نکنند. ۲- به قانون اساسی ما احترام گذاشته و در چارچوب هدفی که براساس آن مجوز ورود به گرجستان و یا فعالیت گرفته‌اند، عمل کنند. ۳- باید از هرگونه رفتارهای خارج از عرف و نابهنجار اجتناب کنند.
گرجستان کشور مهاجرپذیر نیست بلکه سرمایه محور است در حقیقت گرجستان سیاست جذب حداقل مهاجر با سرمایه حداکثری را دنبال می‌کند و حضور جمعیت انبوه ایرانیان در سال‌های اخیر به این کشور در تعارض با این سیاست است و از طرفی با توجه به جمعیت ۳.۷ میلیونی این کشور حضورگسترده مهاجران خارجی می‌تواند بافت فرهنگی و اجتماعی این کشور را تغییر دهد.
یک اقلیت از ایرانیان مسافر در گرجستان، رفتارشان در شأن آن چیزی که مردم گرجستان از ایرانی مسلمان پایبند به ارزش‌های دینی، ملی گرا و وطن پرست می‌شناسند نیست. بعضی اوقات رفتارهایی از برخی ایرانیان سر می‌زند که تصویر منفی از ایران و ایرانی در نگاه مردم گرجستان ایجاد می‌کند به عنوان مثال: تعدادی از شهروندان ایرانی به اتهام خرید، نگهداری و توزیع مواد مخدر دستگیر و زندانی شده‌اند و یا تعدادی مرکز فساد شامل کازینو و کلوب‌های شبانه دایرکرده‌اند و در رستوران‌های ایرانی برخلاف ترکیه‌ای‌ها مشروب سرو می‌شود.
یک اقلیت از ایرانیان مسافر در گرجستان، رفتارشان در شأن آن چیزی که مردم گرجستان از ایرانی مسلمان پایبند به ارزش‌های دینی، ملی گرا و وطن پرست می‌شناسند نیست. بعضی اوقات رفتارهایی از برخی ایرانیان سر می‌زند که تصویر منفی از ایران و ایرانی در نگاه مردم گرجستان ایجاد می‌کند بدون شک برقراری یک ارتباط منطقی و مثبت با ایرانیان مقیم خارج از کشور از جمله گرجستان، از نظر امنیتی، سیاسی و اقتصادی نیز برای کشور مثمر ثمر خواهد بود. این افراد مهاجر اگر مورد توجه دولتمردان ما قرار نگیرند، هم خود آنها از نظر فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آسیب خواهند خورد و هم لطمات جبران ناپذیری به فرهنگ داخلی و تصویر بسیار منفی از ایران در این کشور و منطقه ایجاد خواهند کرد. این افراد به جز اندکی اکثراً افرادی هستند که به کشور ایران علاقه‌مند بوده و حاضرند که ارتباط خود را با داخل کشور و فرهنگ غنی خود حفظ کنند.
پس از این مقدمه به سوال دوم شما بر می‌گردم: از آنجائیکه کشور گرجستان با هدف جذب گردشگر بیشتر، زمینه برگزاری کنسرت‌های موسیقی ایرانی با سبک‌های پاپ و راک برای خوانندگان ایرانی مقیم کشورهای آمریکا و اروپا در فصل‌های بهار و تابستان در شهرهای تفلیس و باتومی فراهم می‌کند و آژانس‌های مسافرتی نیر این کنسرت‌ها را در برنامه‌های تور خود تبلیغ و سالانه تعداد زیادی از ایرانیان را از این طریق جذب می‌کنند و از طرفی امروزه شاهد افزایش تعداد خوانندگان ایرانی در داخل کشور هستیم که هر کدام سبک خاصی از موسیقی را دنبال می‌کنند و هرکدام نیز طرفداران خاص خود را دارند. اما برخی ازخوانندگان داخل کشور دارای مجوز نیستند و اجازه اجرای کنسرت در کشور ایران را ندارند این گروه از خوانندگان به سمت برگزاری کنسرت در خارج از کشور سوق پیدا می‌کنند؛ کشور گرجستان نیز گزینه مناسبی برای اجرای کنسرت چنین خوانندگانی است.
متاسفانه همانطور که شما اشاره کردید اجرای کنسرت یک خواننده غیر مجاز ایرانی در گرجستان جنجال آفرید. نظر به رنجش و واکنش گروهی از مردم گرجستان که به دنبال برخی رفتارهای خارج از اخلاق و قانون به اصطلاح یک خواننده ایرانی در جریان برگزاری کنسرت در شهر تفلیس پیش آمد سفیر جمهوری اسلامی ایران، رایزن فرهنگی و همکاران سفارت، در جمع معترضان گرجی حاضر و ضمن گفت‌وگو با آنان با رسانه‌ها نیز مصاحبه شد. همچنین در نهایت سفارت جمهوری اسلامی ایران در تفلیس بیانه‌ای رسمی منتشر کرد که در آن بیانیه، ضمن ابراز تأسف از اقدام انجام شده، به منظور آگاهی افکار عمومی اعلام کرد که سفارت و دولت ایران هیچ‌گونه ارتباطی با سفر و برگزاری کنسرت این فرد در تفلیس نداشته و از عاملان سفر و برگزار کنندگان کنسرت مذکور کاملاً بی‌اطلاع بوده است.
همچنین در آن بیانیه اشاره شد که فرد مذکور در حال حاضر به دلیل جرایم مرتکب شده دارای پرونده قضائی در ایران استو در ادامه بیانیه با اشاره به پیشینه روابط دیرینه تاریخی، فرهنگی دو ملت از مردم گرجستان خواست رفتارهای غیراخلاقی و ناهنجار برخی افراد بزهکار که آگاهانه و یا ناگاهانه با بی‌احترامی به ارزش‌های اخلاقی، فرهنگی و قوانین و مقررات دو کشور اسباب رنجش خاطر و واکنش منفی افکار عمومی دو ملت را فراهم کرده، از فرهنگ و تمدن دیرینه ایرانی جدا بدانند. به این صورت اعترضات فروکش کرد و آرامش برقرار شد. لذا ضرورت دارد با در نظر گرفتن فضای فکری و فرهنگی حاکم بر کشور گرجستان در مقابله با این جریان، اجرای موسیقی مجاز با خوانندگان ایرانی معروف و پرطرفدار، برنامه ریزی شود.
آیا حضور فرهنگی ایران در گرجستان نیازمند اقدامات اقتصادی و یا پیوست‌های اقتصادی با این کشور است؟ چالش‌های کارتان را در چه مواردی می‌بینید؟
هر کشور براساس اهداف و راهبرد کلان خود گونه‌ای از روابط را برای رسیدن به اهدافش تعقیب می‌کند. در اینجا، هدف و راهبرد به منزله قطب نمای روابط است که جهت گیری، نوع فعالیت و سیاست‌های هر کشور را هم تعیین می‌کند. در واقع، مشخص کننده هدف، نوع و محتوای روابط است. جمهوری اسلامی با سرمایه گذاری و توسعه همکاری‌های اقتصادی و روابط سیاسی خود با گرجستان می‌تواند پیوندهای حیاتی و راهبردی را با کشور گرجستان و سایر کشورهای منطقه قفقاز و اروپا برقرار کند و به موازات جلب اعتماد دولت‌ها با استفاده از دیپلماسی فرهنگی که بر پایه پیوندهای زبانی، تاریخی و هویتی بنا شده به اقناع مردم منطقه و جذب آنها حول محور فرهنگ مشترک اقدام کند.
ایران در بازار نشر گرجستان چه حضوری دارد؟ انتشار کتاب‌های ایرانشناسی در این کشور در چه وضعیتی قرار دارد؟ اتاق‌های ایران در دانشگاه‌های این کشور چطور؟ رایزنی چه ارتباطی با کرسی‌های ایرانشناسی در گرجستان دارد؟
یکی از راه‌های انتقال فرهنگ، تاریخ، آداب و رسوم و به تبع آنها، جهانبینی و دیدگاه مردم یک کشور به دیگر کشورها انتشار کتاب و نشریات است. در این ارتباط با حمایت و همکاری رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در گرجستان با ایران شناسان گرجی، تاکنون بیش از ۶۰ عنوان کتاب در موضوعات مختلف به زبان گرجی و فارسی، تالیف، ترجمه و چاپ شده است.
همچنین رایزنی فرهنگی فصلنامه «قلم» را به زبان گرجی و فارسی منتشر می‌کرد، که در چند سال اخیر، انتشار این نشریه متوقف شده بود، اخیراً تدوین و چاپ آن مجدداً آغاز شده است. همچنین بسیاری از آثار مشاهیر، نویسندگان و شخصیت‌های علمی و فرهنگی ایرانی اعم از کلاسیک و معاصر مانند: فردوسی، حافظ، سعدی، عمرخیام، شهریار و… از سوی ایران شناسان گرجی ترجمه و چاپ شده است. شرکت در نمایشگاه بین المللی کتاب تفلیس از دیگر برنامه‌های رایزنی فرهنگی است که هر سال با حضور موثر و فعال کردن «غرفه ایران» نسبت به معرفی کتاب‌های منتشر شده از سوی رایزنی فرهنگی و سایر کتب ایران شناسی به زبان‌های مختلف در این رویداد فرهنگی کشور میزبان شرکت می‌کند.
تعدادی از شهروندان ایرانی در گرجستان به اتهام خرید، نگهداری و توزیع مواد مخدر دستگیر و زندانی شده‌اند و یا تعدادی مرکز فساد شامل کازینو و کلوب‌های شبانه دایرکرده‌اند و در رستوران‌های ایرانی برخلاف ترکیه‌ای‌ها مشروب سرو می‌شود در مراکز علمی و دانشگاهی گرجستان مجموعاً تعداد یازده اتاق ایران مجهز به منابع ایران شناسی، زبان و ادبیات فارسی، نمونه کتب و مجلات ایران شناسی مصور، بروشورها، کتابچه‌های معرفی جاذبه‌های فرهنگی، هنری و دستاوردهای ایران امروز به زبان‌های فارسی، انگلیسی و گرجی، همچنین پوستر و تصاویری از جلوه‌های فرهنگی باستانی و معاصر ایران، نرم افزارهای آموزشی، تحقیقاتی، است که زیر نظر این نمایندگی فعالیت می‌کند.
از این تعداد ۶ باب آن در دانشگاه‌ها با هدف آموزش زبان فارسی و مطالعات ایرانشناسی و چهار باب آن در مدارس دولتی شماره (۱)، (۵۱)، (۵۵) و (۱۹۵) به منظورآموزش زبان فارسی و یک باب آن در مرکز علمی و تحقیقاتی (انستیتوی شرق شناسی) با هدف توسعه مطالعات ایران شناسی از بدو تاسیس رایزنی فرهنگی تاکنون تاسیس شده و فعال هستند.
سابقه تأسیس کرسی زبان فارسی و ایرانشناسی در دانشگاه دولتی ایوانه جاواخویشویلی تفلیس به سال ۱۹۱۸ میلادی بر می‌گردد که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین کرسی‌های ایران شناسی در منطقه قفقاز محسوب می‌شود. یکی از برنامه‌های مهم رایزنی فرهنگی همکاری با کرسی‌های زبان فارسی و ایران شناسی در گرجستان است. زمینه‌های همکاری با این کرسی‌ها شامل: آموزش زبان فارسی و مطالعات ایران شناسی؛ برگزاری همایش‌ها، نشست‌های علمی، بزرگداشت ایران شناسان و مشاهیر ایرانی، تالیف، ترجمه و چاپ کتب، برگزاری جشنواره‌ها و مناسبت‌های فرهنگی و هنری، اعطای کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان برتر ایران شناسی، برگزاری دوره‌های دانش افزایی و اعزام اساتید و دانشجویان به ایران در طول سال است. استاد اعزامی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات نیز در چهار دانشگاه دارای کرسی زبان فارسی و ایران شناسی مشغول تدریس است.
متاسفانه علیرغم همه تلاش‌ها و اقدامات انجام شده از سوی رایزنی فرهنگی به دلایل مختلف امروزه شاهد کاهش مستمر تعداد دانشجویان زبان فارسی و ایران شناسی سال‌های اخیر در گرجستان هستیم، تقویت و گسترش کرسی‌های زبان فارسی و ایران شناسی مستلزم سیاست گذاری صحیح، پشتیبانی و حمایت جدی از سوی دستگاه‌های اجرایی مسئول مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات، بنیاد سعدی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سایر نهادهاست که باید هم افزا و هم راستا برای حفظ و تقویت کرسی‌ها صورت پذیرد. در سال‌های اخیر اکثر دانشجویان شرق شناسی انتخاب رشته‌های عرب شناسی و ترک شناسی را به زبان فارسی و ایران شناسی ترجیح می‌دهند چرا که کشورهایی مانند: مصر، ترکیه، آذربایجان، فرانسه، آلمان، چین، ژاپن، کره، هندوستان و… بسیار فعال و قوی ظاهر شده و جهت تقویت رشته‌های مرتبط، از هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری حمایتی و تأمین علمی یا فنی دریغ نکرده و نمی‌کنند.
با توجه به تجربه سه فعالیت میدانی در گرجستان به عنوان رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در گرجستان معتقدم: توسعه مناسبات پایدار ایران و گرجستان بدون فعالیت‌های فرهنگی و همکاری بین مراکز علمی، فرهنگی، تحقیقاتی، دانشگاهی دو کشور میسر نخواهد شد، بنابراین ارتقاء و تقویت کرسی‌های زبان فارسی و ایران شناسی در گرجستان مستلزم همکاری طرف ایرانی و گرجی به طور مشترک است. در این ارتباط همکاری دانشگاه‌های دارای کرسی ایران شناسی گرجستان، ایران شناسان، اساتید و دانشجویان گرجی از یک طرف و حمایت همه جانبه رایزنی فرهنگی و مراکز علمی، فرهنگی و دانشگاهی ذیربط از جمله وزارت علوم و تحقیقات و بنیاد سعدی در ایران با درک شرایط حاکم برای کرسی‌های زبان فارسی و ایران شناسی از سوی دیگر ضروری است.