حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدباقر علم‌الهدی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به مکتب و حیات علمی امام محمدباقر (ع) اظهار کرد: آن حضرت و فرزندش امام جعفر صادق (ع) به سبب فرصت ویژه‌ای که در دوران امامت برایشان فراهم شد موفق شدند ابواب علم و دانش را برای تشنگان علوم باز کنند، مهمترین دلیل این رخداد سست شدن پایه‌های حکومت امویان بود که مجالی را برای تحقق ترویج علم در جامعه فراهم کرد و این شرایط برای سایر ائمه (ع) اتفاق نیفتاد در نتیجه این بزرگواران نهایت استفاده را از فرصت حاصله داشتند.
مدیر حوزه علمیه قاسم بن الحسن (ع) افزود: درگیری‌های سیاسی میان امویان و انتقال قدرتی که از بنی‌امیه به عباسیان اتفاق افتاد سبب شد که این دو امام شریف، بیشترین آرا فقهی و حدیثی خود را ارائه کنند لذا راویانی نظیر «محمد بن مسلم» حدود ۳۰ هزار حدیث از امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) نقل می‌کند، مرحوم علامه مجلسی در جلد یازدهم از کتاب بحارالانوار به این مساله اشاره کرده است، همچنین دیگر رجالیان شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند و عالِمی چون شیخ مفید، محمد بن مسلم را از فقهایی می‌داند که هیچکس ایرادی به شخصیت وی ندارد. با توجه به آنچه که ذکر شد محمد بن مسلم منبعی غنی از معارف فقهی و اصولی را از ائمه اطهار (ع) به دست آیندگان رساند.
وی گفت: تلاش افرادی چون محمد بن مسلم و بسیاری دیگر از شاگردان سبب شد تا گستره علم در جهان اسلام تا مرزهای عراق و ایران برسد و فرهیختگان و دانشمندانی از نیشابور، خراسان، مرو به مدینه بیایند و از محضر علمی امام محمدباقر (ع) بهره مند شوند.
امام باقر (ع)؛ پرچمدار مبارزه فکری با فرقه‌های انحرافی
این استاد حوزه در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به فرقه‌ها و مسلک‌های متعددی که در دوران حیات امام باقر (ع) در جامعه اسلامی رواج یافتند، افزود: در این دوره امثال خوارج، فرقه کیسانیه و بسیاری دیگر از فرقه‌ها و گروه‌ها مشکلاتی را برای جامعه ایجاد کردند و در این میان تنها پرچم دار مبارزه با آنها امام محمدباقر (ع) بود که مرزهای عقاید صحیح را از عقاید همراه با غلو و شرک جدا ساخت.
درگیری‌های سیاسی میان امویان و انتقال قدرتی که از بنی‌امیه به عباسیان اتفاق افتاد سبب شد که امام باقر و امام صادق علیهماالسلام، بیشترین آرا فقهی و حدیثی خود را ارائه کنند
وی با بیان اینکه سران این گروه‌ها و فرقه‌های انحرافی به دنبال التقاط مباحث تفسیری و کلامی بودند، تصریح کرد: در چنین شرایطی بود که امام باقر (ع) از فرصت استفاده و اقدام به روشنگری در جامعه اسلامی کردند. بسیاری از علوم در این دوره به اوج رسید اما در این مجال اگر بخواهیم دسته بندی از مباحثات علمی آن حضرت داشته باشیم اشاره‌ای به «تفسیر» می‌کنم چرا که امام (ع) بخش قابل توجهی از مباحث خود را به تفسیر قرآن اختصاص داده و در مقام پاسخ به شبهاتی که در جامعه وجود داشت مبادرت می‌کردند.
حجت‌الاسلام و المسلمین علم‌الهدی گفت: به تعبیر متکلمان، در آن دوره زندیق‌ها یا مادی‌گرایان شبهات مختلفی را طرح می‌کردند، امام باقر (ع) با استناد به قرآن به این شبهات پاسخ می‌داد، این سلسله مباحث به اندازه‌ای گسترده بود که «ابن ندیم» که از فهرست‌نویس‌های کتب اسلامی است در کتاب «الفهرست» نقل کرده است که سخنان امام محمد باقر (ع) در رابطه با تفسیر قرآن تبدیل به یک کتاب شده است. نکته قابل توجه آن است که امام محمدباقر (ع) شناخت قرآن را منحصر به ائمه اطهار (ع) می‌دانست چراکه حضرات معصومین می‌توانند محکمات قرآن را از متشابهات و ناسخ و منسوخ را تشخیص دهند و چنین علمی در نزد هیچکس غیر از اهل بیت نیست.
احیای احادیث پیامبر (ص)
وی ادامه داد: مساله دیگر مباحث امام در علم «حدیث» است، امام محمدباقر (ع) به احادیثی که از رسول اکرم (ص) رسیده بود اهمیت فراوانی می‌داد چراکه بعد از رحلت پیامبر (ص) نهضت حدیث‌سوزی شکل گرفته بود و برخی خلفا به دلایل مختلف از جمله به فراموشی سپردن این احادیث میان مردم و از سکه انداختن این سخنان مبادرت به چنین کاری کردند و از سوی دیگر بهانه می‌آوردند که در کنار قرآن هیچ سخن دیگری نمی‌تواند عرض اندام کند؛ بنابراین امام باقر (ع) به دنبال احیای احادیث جدش رسول الله بود و در این راستا بسیاری از صحابه و شاگردان چون «جابر بن یزید جعفی» حضرت را همراهی کردند تا جایی که نزدیک به هفتاد هزار حدیث از سوی جابر از امام باقر (ع) نقل شد.
مدیر حوزه علمیه قاسم بن الحسن (ع) ادامه داد: از جمله اتفاقاتی که در دوران حیات امام محمدباقر (ع) افتاد، شکل‌گیری گروه‌های کلامی مختلف بود. امام باقر (ع) با این جریانات و گروه‌ها مبارزه کرد و تلاش داشت که هر شبهه‌ای را پاسخ دهد تا مبادا اندیشه‌های دین انحراف یابد، بنابراین آن امام همام ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات را پاسخ داده و عمده بحث‌های کلامی خود را ناظر به این امور مطرح می‌کرد.
وی گفت: مباحثی از این دست که عقل انسان قادر به درک حقیقت و ذات پروردگار نیست، یا مطالب و موارد فقهی و تاریخی از جمله مواردی است که در مباحث امام باقر (ع) به چشم می‌خورد، از سوی دیگر آن حضرت در کنار کرسی‌های درس و بحث، مناظراتی را با افراد مختلف به ویژه اندیشمندان داشتند. این مناظرات در قالب بود یا با شاگردان خود مناظره داشتند یا با افرادی که خارج از دین اسلام بودند و مکتب فکری عقیدتی دیگری داشتند. از جمله این موارد می‌توان به مبارزه با اسقف مسیحیان، مناظره با «حسن بصری»، مناظره با «هشام بن عبدالملک»، مناظره با «نافع بن ارزق»، مناظره با «قتادة بن دعامة» و … اشاره داشت.
مبارزه با رواج اسرائیلیات
حجت‌الاسلام علم الهدی، در ادامه مبارزه با خرافات را از دیگر اقدامات شاخص امام محمد باقر (ع) دانست و افزود: همواره در طول تاریخ عده‌ای بوده و هستند که یک سری خرافات را به نام دین به خورد جامعه بدهند و از این رهگذر این تفکر را رواج دهند که گزاره‌های دینی پایه و منطقی ندارد، آن زمان نیز چنین بود و برخی یهودیان به شدت روی این مساله کار می‌کردند و اسرائیلیات را به این شکل ترویج می‌کردند، در واقع شماری از عالمان یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده بودند و مرجعیت علمی گروهی را به عهده داشتند.
یهودیان، جاسوسان خود را به جامعه می‌فرستادند تا به نام دین اسلام دست به رواج خرافات بزنند، شبهه‌پراکنی کنند و نهایتاً دین را زیر سوال ببرند
وی تصریح کرد: در چنین فضایی مبارزه با یهود و القائات سو آنان در فرهنگ اسلامی و انکار مطالبی که باعث خدشه‌دار شدن چهره واقعی پیامبران خدا می‌شد و از سوی دیگر تکذیب احادیث ساخته و پرداخته یهودیان، از فعالیت‌های فرهنگی پنجمین امام بود. امام باقر (ع) با رواج اسرائیلیات مبارزه می‌کرد، برای مثال «زراره بن اعین» نقل کرده است که روزی امام باقر (ع) در حالی‌که مقابل کعبه نشسته بود فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان لحظه عاصم بن عمر، نزد امام باقر آمد و گفت: کعب الاحبار می‌گوید: «انّ الکعبة تَسْجُدُ لبیت المقدس فی کلِّ غداة» (کعبه هر صبحگاهان برابر بیت‌المقدس سجده می‌کند)! امام باقر (ع) فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟ آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر (ع) فرمود: تو و کعب الاحبار هر دو دروغ می‌گوئید. آن‌گاه در حالی که به شدت ناراحت بود فرمود: خداوند بقعه‌ای محبوب‌تر از کعبه روی زمین نیافریده است.
این پژوهشگر گفت: یهودیان اتاق فکر بابت این ماجرا تشکیل می‌دادند و جاسوسان خود را به جامعه می‌فرستادند تا به نام دین اسلام دست به رواج خرافات بزنند، شبهه‌پراکنی کنند و نهایتاً دین را زیر سوال ببرند.
حجت‌الاسلام علم‌الهدی در پایان اظهار کرد: امروز وظیفه ما این است که به اتکا به سیره امام محمدباقر (ع) نسبت به شبهات مختلفی که مطرح می‌شود اقدام کنیم و روشنگری در این زمینه داشته باشیم، رونق جلسات درس و بحث، ارائه بسیاری از مطالب در قالبی که عامه مردم نیز بتوانند استفاده کنند اهمیت فراوانی دارد، همه جامعه طبیعتاً با بسیاری از مسائل علمی آشنا نیست بنابراین ممکن است در برابر مطالبی که به عنوان شبهه و به نام دین مطرح می‌شود دچار آسیب شوند، وظیفه ما مقابله با این مسائل است و هیچ راهی بهتر از فرهنگ سازی و ترویج اندیشه دین از گذرگاه تولید محتوا نخواهد بود.