خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- سمانه نوری زاده قصری: در اوایل دهه پنجاه شمسی معمولاً آنچه که در دسترس و فضای شنیداری عموم مردم بود نوارهای قرآنی بود که از مرحوم استاد عبدالباسط یا استاد سعید مسلم وجود داشت. در شهرهای مذهبی نظیر قم و مشهد در اطراف حرم‌های مطهر افرادی بودند که نوارهای کاست را پخش می‌کردند و معمولاً صداهای ایشان شنیده می‌شد. با پیروزی انقلاب اسلامی فضای فرهنگی کشور تغییر کرد و اکثر مردم توجهشان به قرآن کریم و جلسات مذهبی جلب شد و انگیزه پیدا کردند در این فضاها حضور داشته باشند. پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی موجب تأسیس نهادها و سازمان‌هایی شد که در حوزه‌های مختلف دینی و مذهبی خصوصاً در حوزه قرآن کریم، مشغول به فعالیت شدند. خبرگزاری مهر درصدد است با بازخوانی اهداف و ضرورت‌های تشکیل چنین نهادهایی و هم چنین بررسی توفیقات، اشکالات و کاستی‌ها در حوزه فعالیت‌های قرآنی، زمینه ساز ارتقای سطح فعالیت‌های قرآنی در کشور گردد. می‌توانید سایر گزارش‌ها و گفتگوهای انجام شده را در اینجا ببینید.
یکی از نهادهایی که در حوزه مسائل قرآنی تأسیس شد، شورای عالی قرآن است. نگاه ویژه حضرت آیت الله خامنه‌ای به مقوله قرائت قرآن به عنوان یک رسانه مؤثر که ریشه در تاریخ اسلام و منابع روایی دارد و آثار و برکات آن نیز از گذشته تاکنون کاملاً مشهود است و عرضه آن از طریق رسانه ملی، موجب اثرگذاری چند برابری این هنر اسلامی در کشورمان شد. بر همین اساس با دستور رهبر معظم انقلاب، شورای عالی قرآن در سال ۱۳۷۰ تأسیس شد. رهبر معظم انقلاب در حکم تأسیس این شورا خاطرنشان کرده‌اند: «…با توجه به اهمیت قرآن مجید و نقش حیات‌بخش کلام الهی در جامعه اسلامی و نظر به لزوم پخش قرائت صحیح و دلنشین قرآن و سایر نغمات الهی از صدا و سیمای جمهوری اسلامی و به منظور سیاست‌گذاری، نظارت، هدایت و ارتقای برنامه‌های مربوط به قرائت قرآن، اذان، مناجات، ادعیه و تواشیح، هیأتی… تشکیل شده و وظایف مربوط را بر عهده گیرند. لازم است ترتیبی اتخاذ شود تا کلیه دستورالعمل‌های تنظیمی این هیأت به مبادی ذی‌ربط در صدا و سیما ابلاغ گردد و امکانات مناسب جهت موفقیت آنان فراهم شود»
این شورا در بدو امر با تشکیل جلسات شورای عالی تصمیم‌گیری، اقدام به تصویب سیاست‌های کلی جهت نظم دهی پخش برنامه‌های قرآنی و تولید آثار مقبول و استاندارد نمود و پس از آن سیستم اجرایی و نظارتی شورای عالی قرآن در شکل و سازماندهی فعلی آن از سال ۱۳۷۴ مستقر و به توسعه فعالیت‌ها توفیق یافت. تشکیل گروه‌ها و هسته‌های کارشناسی جهت تدوین سیاست‌ها، راهبردها و شاخص‌های ارزیابی و نظارت بر تولید و پخش برنامه‌های قرآنی صدا و سیما، تولید آثار فاخر صوتی و تصویری قرآنی و نغمه‌های الهی به منظور معرفی و ارائه الگوهای برتر، تدوین ضوابط و آئین‌نامه‌های حمایتی حقوقی و قانونی از مجریان نغمه‌های الهی، انجام پژوهش‌های بنیادی و کاربردی مورد نیاز در حوزه قرائت قرآن، نظارت کامل و مستمر بر پخش برنامه‌های قرآنی کلیه شبکه‌های داخلی و برون مرزی صدا و سیما و حضور فعال شورا در برنامه‌ریزی‌های کلان قرآنی در سطح ملی و بین‌المللی بخش‌هایی از مأموریت شورای عالی قرآن است.
در همین راستا و برای بررسی فعالیت‌های شورای عالی قرآن با سید علی سرابی قائم مقام این شورا به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
*شورای عالی قرآن فعالیت‌های متعددی را انجام می‌دهد مانند طرح اسوه، اعطای مدرک و آموزش و ارتقا ء حافظان و قاریان و دعا خوانان، اما آیا در عرصه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های کلان قرآنی هم این شورا نقش دارد؟
انگیزه اولیه تأسیس شورای عالی قرآن که با حکم رهبری تشکیل شد به نوعی نظارت و هدایت و سیاست گذاری در عرصه تولید و پخش تلاوت قرآن و دیگر نغمه‌های دینی در رسانه ملی بوده است. لذا با عنوان شورای عالی قرآن صدا و سیما تأسیس شد اما به تدریج از آنجایی که خلاء‌هایی در مدیریت امور قرآنی در کشور مشاهده شد، شورای عالی قرآن به اقتضا ارجاع‌ها و درخواست‌های بخش‌های مختلف مسئولیت‌ها و فعالیت‌های دیگری را بر عهده گرفته است. در واقع با توجه به جایگاهی که این شورا داشته است و ارتباط خوبی که با دیگر نهادها و دستگاه‌های فرهنگی داشته در بسیاری از مسائل کلان قرآنی به عنوان کارشناسان ارشد و به عنوان کسانی که در عرصه سیاست گذاری مؤثر بودند نقش فعال و کلیدی ایفا کرده است. بسیاری از شوراها و ستادها که به عنوان قرآن شناخته می‌شوند با مشارکت و حمایت شورای عالی قرآن شکل گرفته‌اند، مانند ستاد عالی مسابقات کشور و شورای توسعه فرهنگ قرآنی و خلاصه می‌توان گفت، شورای عالی قرآن در دهه اول فعالیت خود در عرصه فعالیت‌های قرآنی و توسعه آنها نقش سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی ایفا کرده و در دهه دوم که ستادها و شوراها شکل گرفت به عنوان یکی از اعضای مؤثر شوراها حضور داشته است.
*شما در بخشی فرمودید که اصل وظیفه شورای عالی قرآن تنظیم و نظارت بر اجراهای قاریان از رسانه ملی بوده است چرا باید این نظارت در خارج از صداوسیما شکل بگیرد و چرا تلاوت‌ها و اذان‌ها در رسانه ملی باید از مسیر مجوز شورای عالی قرآن عبور کند؟ آیا شورای عالی قرآن مدل جدیدی از تلاوت‌ها را مدنظر دارد؟
بدیهی است که عرضه هر مهارت و تخصصی یک ضوابطی و بایدها و نبایدهایی دارد که متناسب با همان مهارت است و اگر بخواهد در عرصه رسانه مطرح شود بایدها و نبایدها در آن حساس‌تر می‌شود. در هر نهاد و رسانه‌ای معیارهایی برای فعالیت‌ها و ارزیابی‌ها وجود دارد که سنجیده خواهد شد. مثلاً در موضوع ترانه و آواز آیا هر خواننده‌ای که در فضای جامعه سرود یا آواز می‌خواند امکان پخش اجراهایش در فضای رسانه وجود دارد؟ یا هر سخنگویی می‌تواند مجری خوبی در مقابل دوربین رسانه باشد؟ خیر قطعاً ملاک‌هایی و ارزیابی‌هایی بر انتخاب این افراد وجود دارد.
*یکی از اهداف شورای عالی قرآن جلوگیری از انحرافاتی بود که در زمینه تلاوت رخ می‌دهد. این انحرافات با چه معیاری سنجیده می‌شود و معیار انحراف چیست؟ آیا فضاهای جدید قرآنی که در شبکه‌های اجتماعی با مدل‌های جدید ایجاد شده و بعضاً میلیون‌ها بازدید در شبکه‌های اجتماعی به دست آورده است ولی تفاوت‌های عمده‌ای با تلاوت‌های سنتی دارد، هم مدنظر شما بوده است؟
قطعاً در تدوین این معیارها ملاحظات مختلفی مد نظر قرار می‌گیرد. اول بعضی از اصول که با عنوان خطوط قرمز ممکن است مطرح شود، در ارتباط با نوع تلاوت قرآن، شأن تقدس قرآن باید رعایت شود بخشی از این تقدس تغییر ناپذیر است و بخشی از آن ممکن است نسبی باشد و ممکن است برخی تغییرات و ویژگی‌های هنری و نوآوری‌ها در شرایط فعلی با شأن قرآن سازگار باشد در حالی که ده سال پیش عرف آن را نمی‌پسندیده و نمی‌پذیرفته است و اقتضائات روز و فرهنگی امروز حتماً مدنظر قرار می‌گیرد و حتماً خطوط قرمز در صیانت از شأن قرآن، مدنظر قرار می‌گیرد مثلاً اینکه تلاوت قرآن با ساز پخش شود. این امر در گذشته مورد پذیرش متدینین جامعه نبوده امروز هم نیست و حتی ممکن است اهل فتوا، فتوا به حرمت تلاوت قرآن با موسیقی دهند. این در گذشته هم مقبول نبوده است و امروز هم پذیرفته نیست. اما تلاوت قرآن با صوت و استفاده از مقام‌های موسیقایی چیزی است که چندین سال قبل اگر از آن استفاده می‌کردند شاید از آن نهی می‌شد. آثار مکتوب در حوزه‌های فرهنگی و فقهی که در گذشته این نوع تلاوت را نهی می‌کردند اما به تدریج عرف جامعه این را پذیرفت و امروز تلاوت قرآن با استفاده از مقام‌های موسیقایی، ارزش محسوب می‌شود. و این از جمله موارد نسبی است که رخ می‌دهد.
اقتضائات روز و فرهنگی امروز حتماً مدنظر قرار می‌گیرد و حتماً خطوط قرمز در صیانت از شأن قرآن، مدنظر قرار می‌گیرد مثلاً اینکه تلاوت قرآن با ساز پخش شود. این امر در گذشته مورد پذیرش متدینین جامعه نبوده امروز هم نیست و حتی ممکن است اهل فتوا، فتوا به حرمت تلاوت قرآن با موسیقی دهند
همین سبک تلاوتی که امروز برای ما به عنوان یک هنر مقدس مطرح می‌شود همین تلاوت قرآن صد سال گذشته در خصوصش نظرات منفی وجود داشته و همین امروزه تلاوت قرآن با همین سبک تحقیق فعلی در بعضی از کشورهای اسلامی نهی می‌شود.
در مهد نزول قرآن، مکه مکرمه تلاوت قرآن را بدین صورت قبول ندارند و نهایتاً به صورت ترتیل خوانی می‌پذیرند. در واقع ملاک‌هایی هست که باید سنجیده شود و مفاسد و مصالح به صورت دقیق از سوی کارشناسانی که فن تلاوت قرآن را خوب می‌شناسند و هم به احکام شرعی آگاهی دارند و ظرایف فرهنگی و اجتماعی را تشخیص می‌دهند بررسی و سیاست‌گذاری شود.
*شرایط ما نسبت به دهه ۶۰ و ۷۰ تغییر کرده و ذائقه‌ها متفاوت شده است آیا این ضوابط در طول سالهای اخیر تغییری کرده است؟
حتماً تغییر حاصل شده است و ضوابط ما همان ضوابط دهه ۶۰ نیست. جریان قرآنی کشور رشد چشمگیری کرده است و بخشی از این رشد به خاطر همین ضوابط دقیقی است که جریان قرآنی کشور را به سمت رشد و ارتقا هدایت می‌کند. در رسانه ملی اگر بنا بود نظارتی نباشد و هر کسی بخواند، قطعاً شاهد رشد و ارتقا برنامه‌های قرآنی چه از بعد رسانه‌ای و چه از بعد فنی نبودیم.
قبل از تأسیس این شورا دیده بودیم که در رسانه ملی قاری یا مؤذن غلط خوانده‌اند و اصلاً بحث زیبایی و عدم زیبایی نیست بلکه غلط خواندن و اشکالات جدی فنی قرائت است که در رسانه ما در آن زمان این اتفاق افتاده است. اگر این روند ادامه پیدا می‌کرد و هیچ محدودیتی نبود قاریان و موذنین، هیچ انگیزه‌ای برای رشد و ارتقا پیدا نمی‌کردند. این ضوابط وضع می‌شوند و هوشمندانه در تغییر و تکمیل هستند و آئین نامه‌های ما توسط کارشناسان و متخصصین به تدریج کامل‌تر شده است و بر اساس رشد جامعه قرآنی، آئین نامه‌ها هم تغییر کرده است و اگر این امر نبود کاروان قرآنی به این درجه از رشد هم نمی‌رسید. شما در همه عرصه‌های قرآنی این تغییر و تحولات را می‌بینید، مثلاً آئین نامه داوری مسابقات در دهه ۶۰ چند بند دارد و آئین نامه داوری الان چند بند دارد و چه حجمی از ضوابط. قطعاً این آئین نامه مترقی تر است از گذشته و در شورای عالی قرآن هم به همین صورت ملاک‌های ارزیابی دائم در حال بروز رسانی است.
*یعنی جلساتی برای ارتقای آئین نامه‌ها تشکیل می‌شود؟
قطعاً همین طور است. چندین هسته کارشناسی در شورای عالی قرآن داریم. در حوزه نظارت و تولید، مسائل پژوهشی و دعا و قرائت قرآن به صورت جدا آئین نامه‌های متعدد داریم و هر آئین نامه هر پنج شش سال یک بار بروز رسانی می‌شود و مطابق با رشد جامعه قرآنی بروزرسانی و کامل‌تر می‌شود و شاید به همین دلیل و رشد فنی قاریان و اساتید قرآن است که بعضی از اساتید و قاریان ما تقاضای عدم پخش تلاوت‌های خودشان را که در دهه ۶۰ و ۷۰ تولید شده است را دارند چرا که رشد و ارتقا پیدا کرده‌اند و سطح فنی تلاوت‌ها تغییر پیدا کرده پس نظارت‌ها لازم است. گاهی در مقاطعی احساس شده جریان رشد به سمت نامناسب و انحرافی کشیده می‌شود که شورای عالی قرآن در آنجا با سیاست‌گذاری‌هایی سعی کرده که آن انحراف‌ها را اصلاح نماید.
*با توجه به اینکه شورای عالی قرآن مسئول اعطا مدرک به قاریان و مدرسان قرآن است، در حال حاضر آیا مشکل استخدامی دارندگان گواهی درجه یک قاریان و حافظان حل شده است؟
در یک سری نهادها و دستگاه‌ها که به نوعی در محدوده دستگاه‌های قرآنی تعریف می‌شوند، این امتیازها به افراد داده می‌شود اما این به عنوان یک بخشنامه‌ی قانونی باید از طرف سازمان امور استخدامی ابلاغ شود، پست‌ها و شغل‌هایی که دارندگان این مدارک می‌توانند احراز کنند مشخص شود، که متأسفانه در این یک دهه اخیر پیگیری‌هایی که ما در شورای عالی قرآن انجام دادیم و دوستانمان در شورای توسعه فرهنگ قرآنی یا شورای عالی انقلاب فرهنگی کرده‌اند، منتج به نتیجه مطلوب نشده است و سازمان امور اداری استخدامی دائم به بهانه‌های مختلف از زیر بار این کار شانه خالی می‌کند که غیر قانونی است، چرا که این مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و آنها باید تمکین کنند اما چون این مصوبه بار مالی دارد این سازمان همچنان تمکین نکرده و بخشنامه مربوطه را ابلاغ نکرده است.
*فعالیت‌های قرآنی شخص خودتان از چه زمانی آغاز شد؟
شاید تا اواخر دهه‌ی شصت تقریباً فعالیت‌های بنده همین شرکت در جلسات آموزش قرآن، علی‌الخصوص در ماه مبارک رمضان بود، اما از اواخر دهه شصت و مصادف با پایان جنگ تحمیلی که نیروها و جوانان انقلابی بعد از جریان جنگ تحمیلی وارد فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شدند بنده نیز وارد جریانات فرهنگی قرآنی شدم و در گام مهمی، تشکیلاتی را در مشهد به همراه تعدادی از دوستان قرآنی به نام «جامعه‌ی قاریان قرآن مشهد» تأسیس کردیم که مؤسسه‌ای متشکل از قاریان و حافظان ممتاز شهر مشهد بود، که خیلی از آنان چهره‌های ملی و بین‌المللی بودند.
فعالیت فرهنگی و قرآنی را در این مجموعه از سال ۱۳۶۸ شروع کردیم و برنامه‌های آموزش قرآن و ترویج قرآن، برگزاری محافل انس با قرآن در دستور کار قرار گرفت. در همان آغازین ماه‌های فعالیت هم با توجه به شناختی که رهبر معظم انقلاب از بعضی از اساتید و اعضای ما داشتند، مورد تشویق از طرف معظم له قرار گرفتیم. حتی معظم له متن مکتوبی را هم خطاب به اعضای این مؤسسه صادر فرمودند که باعث تقویت انگیزه اعضا ما شد.
در نتیجه فعالیت‌های این تشکیلات تا اواسط دهه هفتاد شخصیت‌ها و چهره‌های برجسته‌ای بین‌المللی به جامعه‌ی قرآنی معرفی شدند و بسیاری از کسانی که بعدها به عنوان مفاخر قرآنی شناخته شدند از اعضای این مؤسسه بودند. همچنین به‌کارگیری روش‌های نو در تربیت استعدادهای قرآنی و دیگر توفیقات و نوآوری‌ها، زمینه‌ای ایجاد کرد تا به همکاری در شورای عالی قرآن دعوت شدیم و در یک مقطع سه ساله به اتفاق بعضی دیگر از دوستان از مشهد مقدس، دکتر فراهانی و استاد سیدجواد فاطمی، از شهر اصفهان جناب استاد شاه‌میوه، و استاد ستوده نیا و استاد حاج‌اسماعیلی و از شهر مقدس قم جناب استاد شهیدی و مرحوم استاد علامی و اساتید زیادی از خود تهران در این دوره همکار ما بودند و مجموعه‌ای از اساتید قرآن از سوی شورای عالی قرآن دعوت به همکاری شدند و فعالیت‌ها را در سطح ملی گسترش دادیم که البته بیشتر در حوزه حفظ و قرائت قرآن و دیگر نغمه‌های آئینی فعال بودیم و این دوره از فعالیت در تهران تا اواخر دهه هفتاد ادامه یافت.
ادامه دارد…