به گزارش خبرنگار مهر، طی روزهای گذشته انتشار ویدئو کوتاهی از یکی از خوانندگان ساکن در خارج از کشور، جنجال‌های فراوانی را در فضای مجازی ایجاد کرد. فیلمی که با انتشار تقریباً گسترده آن در فضای مجازی، می‌توان گفت مورد بازدید شمار زیادی از نوجوانان کشور قرار گرفت.
اما محتوای نامناسب این ویدئو به ویژه برای قشر نوجوان، واکنش بسیاری از فعالان اجتماعی، رسانه، آموزشی و خانواده‌ها را نیز بر انگیخت و اغلب کارشناسان بر امکان دسترسی نامحدود کودکان و نوجوانان به هر گونه محتوایی در فضای مجازی، انتقاد کردند.
به همین منظور نیز سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) در پاسخ به انتقادات مردمی و موج کمپین‌ها و مطالبات مردمی جهت صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر را ابلاغ کرد.
این سازمان رسانه‌های تحت مسئولیت خود را به رعایت پروتکل‌هایی برای صیانت از حقوق کودکان و نوجوان موظف کرد تا به صورت کامل محتوای بزرگسال را از محتوای کودک مجزا کرده و شرایطی فراهم کنند تا خانواده‌ها نیز بتوانند نظارت دقیق‌تری بر محتوای مورد استفاده کودکان خود داشته باشند.
در این دستورالعمل تاکید شده که رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر نباید اطلاعات کودکان را جمع‌آوری کنند. تنها با اجازه و رضایت اولیای قانونی آنان، می‌توانند از اطلاعاتی که نزد آنها وجود دارد برای بهبود تجربه کاربری و ارائه پیشنهاد به کاربرشان استفاده کنند.
از دیگر موضوعاتی که در این دستورالعمل به صورت خاص روی آن تاکید شده و تاکنون کمتر از سوی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی مورد توجه قرار گرفته است، تبلیغ‌های نمایش داده شده پیش یا در حین نمایش محتوای مربوط به کودکان است. طبق این دستورالعمل تبلیغ‌های نمایش داده شده قبل، حین و بعد از پخش محتوا باید متناسب با سن کودکان و نوجوانان باشد، علاوه بر آن با محتوای اصلی نیز هماهنگ باشد و الزامات شیوه رده‌بندی سنی در آن رعایت شده باشد.
علت لزوم جداسازی محتوای بزرگسالان از نوجوانان
در همین خصوص زهرا روشندل مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به تدوین و ابلاغ این دستورالعمل گفت: برخی از رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، مخاطبشان فقط کودک است اما برخی دیگر علاوه بر مخاطب کودک، محتوا برای بزرگسالان نیز روی پلتفرم‌های خود منتشر می‌کنند از همین رو جدا سازی محتوا روی این بسترها بسیار حائز اهمیت است، چرا که زمانی‌که کودک به دنبال محتوای مناسب برای خودش است، در معرض محتوای بزرگسالان نیز قرار می‌گیرد و با توجه به تبلیغات شهری احتمال ترغیب شدنش برای تماشای محتوای بزرگسال وجود دارد، از همین رو الزام به جداسازی محتوای بزرگسال از محتوای کوتاه در این دستورالعمل مطرح و روی آن تاکید شده است.
وی ادامه داد: نه تنها محتوا بزرگسال باید به صورت کامل از محتوای کودک جدا شود؛ بلکه تبلیغات مربوط به آن نیز باید به صورت کامل از صفحه مربوط به محتواهای کودکان مجزا شود و کودکان هیچ تبلیغی از محتوای بزرگسال را نبینند.
تعیین ابراز برای والدین برای کنترل سطح دسترسی نوجوانان به محتواهای فضای مجازی
روشندل با اشاره به اینکه باید ابزارهایی برای کنترل والدین به منظور تعیین سطح دسترسی کودکان روی پلتفرم‌های صوت و تصویر فراگیر ایجاد شود گفت: طبق این دستورالعمل رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر ملزم شده‌اند تا ابزارهای کنترلی والدین را ایجاد کنند و روی بسترهای خود قرار دهند. در این صورت والدین باید بتوانند برای کودکانشان سطح دسترسی تعیین کنند. در این صورت والدین باید بتوانند انتخاب کنند که محتوای بالای ۱۸ سال را کودک و نوجوانشان مشاهده کند یا اینکه گزارش‌های مرتبی از محتواهایی که کودکانشان تماشا کرده‌اند را دریافت کنند.
مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا تاکید کرد: انتخاب نوع ابزار در اختیار رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر است و آنها خودشان می‌توانند انتخاب کنند که چه نوع ابزاری می‌توانند در اختیار والدین برای کنترل و نظارت قرار دهند. ساترا فقط به رسانه‌ها اعلام می‌کند که ابزار کنترل والدین را روی رسانه خود پیاده‌سازی کنند و رسانه‌ها با توجه به اقتضائات خود، روش مورد نظرشان را پیاده‌سازی می‌کنند.
حریم خصوصی کودک
روشندل تصریح کرد: در دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان پیش‌بینی شده که رسانه‌های فراگیر در فضای مجازی باید تدابیر لازم برای رعایت حریم خصوصی و حفظ محرمانگی اطلاعات شخصی کاربران به‌ویژه کودکان و نوجوانان را به‌کارگیرند. همچنین جمع‌آوری، افشا، مبادله و استفاده از اطلاعات گردآوری شده از کاربران به‌ویژه کودکان ممنوع است. در تبصره‌ای از این دستورالعمل تاکید شده است که جمع‌آوری، افشا، مبادله و استفاده از اطلاعات گردآوری شده از کودکان تنها با رضایت اولیای قانونی برای بهبود تجربه کاربری و ارائه پیشنهاد به کاربر امکان‌پذیر خواهد بود.
مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در این خصوص گفت: در این دستورالعمل روی حریم‌خصوصی کودکان تاکید ویژه‌ای شده است، رسانه‌ها معمولاً برای تشخیص ذائقه مخاطب خود و پیشنهاد محتوای مناسب آن ذائقه اطلاعات افراد را جمع‌آوری می‌کنند، در این صورت علاوه بر اینکه فیلم مناسب برای شما را پیشنهاد می‌دهند تبلیغات هماهنگ با ذائقه مخاطب را نیز نمایش می‌دهند، در این دستورالعمل تاکید شده که رسانه نمی‌تواند اطلاعات کودکان را جمع‌آوری کند، فقط اگر از والدین کودک اجازه جمع‌آوری اطلاعات را گرفت، به منظور پیشنهاد نمایش محتوای مورد علاقه‌اش می‌تواند اطلاعات جمع‌آوری شده را بکار گیرد و نمی‌تواند از این اطلاعات برای تبلیغات بهره‌برداری کند.
روشندل با اشاره به اینکه هم‌اکنون در بسیاری از مواقع کودکان از طریق جستجو سراغ انیمیشن‌های مختلف می‌روند ادامه داد: شاید آن انیمیشن جستجو شده برای کودک و نوجوان مناسب باشد؛ اما متأسفانه تبلیغاتی که همراه آن نمایش داده می‌شود برای سن کودک مناسب نیست از همین رو در این دستورالعمل به هماهنگی میان محتوای مورد نظر و تبلیغاتی که با آن پخش می‌شود نیز تاکید شده است. ما در ساترا با شکایت‌هایی مواجه شده‌ایم که بعضاً تبلیغ پیش از نمایش محتوای کودک ترسناک بوده است.
تبلیغات‌های ممنوعه برای کودکان
وی عنوان کرد: تبلیغات گمراه کننده، تبلیغات غیر مستقیم و همچنین تبلیغ برای فروش مستقیم از جمله مواردی است که در این دستورالعمل به ممنوعیت آنها برای محتواهای خاص کودکان تاکید شده است.
روشندل با اشاره به اینکه در این دستورالعمل روی تبلیغات توجه ویژه‌ای شده است چرا که پیش از این به این موضوع توجه نشده بود گفت: تاکنون مقرره‌ای برای تبلیغات کودکان نداشتیم، مشخص نبود چه تبلیغاتی ممنوع است و این تبلیغات باید چگونه در اختیار کودکان قرار گیرد اما در این دستورالعمل سعی شده است به این موارد اشاره شود.
وی با بیان اینکه طبق این دستورالعمل تبلیغات گمراه کننده ممنوع است، تصریح کرد: طبق تعریف ارائه شده هر نوع محتوای تبلیغات تجاری که اطلاعات نادرست یا ناقص را به کودک ارائه کند و موجب گمراهی کودک یا تحت تأثیر قرار دادن قضاوت او یا به اشتباه انداختن وی در تشخیص کالا یا خدمت شود تبلیغ گمراه کننده به شمار می‌آید و ممنوع شده است.
مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا ادامه داد: همچنین طبق این دستورالعمل تبلیغات نامحسوس نیز برای کودکان ممنوع تشخیص داده شده است. تبلیغ نامحسوس نیز به تبلیغی گفته می‌شود که محصولی خاص در مقابل دریافت پول یا عوض مشابه در محتوای نمایش داده شده، معرفی می‌شود.
روشندل با بیان اینکه از دیگر مواردی که در این دستورالعمل برای کودکان منع شده فروش از راه دور است، گفت: در برخی از تبلیغات برای کودکان، آنان تشویق می‌شوند که مثلاً فلان کد را ارسال کنند و کالا به منزل آنها ارسال شود. بسیاری از کودکان این کار را انجام می‌دهند و در نهایت خانواده‌ها مجبور به پرداخت وجه می‌شوند. از همین رو در این دستورالعمل تاکید شده است که در تبلیغات نمایش داده شده برای کودک نباید فروش از راه دور مطرح شود.
وی تاکید کرد: طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته در دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان، رسانه موظف است در بخش گزارش کاربران، موضوع‌های مربوط به کودکان از جمله رعایت نشدن رده‌بندی سنی و عدم تناسب رده‌بندی سنی تبلیغ با محتوا را ایجاد کند و گزارش‌ها را با قید فوریت رسیدگی و پاسخ مناسب را حداکثر ظرف ۲۴ ساعت گزارش دهند. هر چند تمامی رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی ملزم هستند که پنل مخصوص گزارش کاربران را ایجاد کنند و در اسرع وقت به گزارش کاربران واکنش نشان دهند؛ اما در خصوص گزارش‌هایی که مربوط به کودکان است یک دوره زمانی ۲۴ ساعته تعیین شده و رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر باید در یک دوره زمانی بسیار کوتاه پاسخگوی گزارش کاربران باشند.
مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا درباره مواردی که مستقیماً ممنوع هستند، عنوان کرد: در این دستورالعمل انتشار ۱۱ مورد ممنوعیت مستقیم در خصوص انتشار محتوا در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی، در خصوص حقوق کودکان در نظر گرفته شده است. بر این اساس انتشار هر گونه محتوا در جهت تحریک یا ترغیب به کودک آزاری، برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به منظور کودک آزاری یا آزار جنسی، نمایش کودکان و نوجوانان به صورت عریان ممنوع شده است. با گسترده شدن فضای مجازی و استفاده گسترده از شبکه‌های اجتماعی همواره بیم آن می‌رود که تصاویر از کودکان و نوجوانان مورد سوءاستفاده قرار گیرد از همین رو ساترا اقدام به تعیین ممنوعیت مستقیم برای آن کرده است.
روشندل یادآور شد: دی‌ماه امسال کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز مصادیق کودک آزاری را به صورت عام جرم‌انگاری کرده بود، طبق نظر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه برقراری ارتباط با طفل یا نوجوان در فضای مجازی به منظور آزار جنسی را از جمله موارد کودک آزاری دانست و آن را مصداق محتوای مجرمانه عنوان کرد. طبق اعلام این کارگروه به صورت خاص تولید، انتشار، تبلیغ و ترویج محتوای مستهجن یا مبتذل که در آنها از اطفال و نوجوانان استفاده شده است یکی از مصادیق محتوای مجرمانه شناسایی شده است. کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه به صورت عام فعالیت‌های مربوط به فضای مجازی را رصد می‌کند، حال ساترا نیز به صورت خاص قوانین حفاظت از کودکان در خصوص رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر را مشخص کرده است.
وی ابراز داشت: از دیگر مواردی که به صورت مشخص در آن رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی نسبت به آن منع شده‌اند، نمایش حیوان آزاری و نمایش برقراری رابطه عاطفی افراد با حیوانات ناقل بیماری است. همچنین گفتار و رفتار صریح یا شدید توهین آمیز و تبعیض آمیز و نفرت پراکن نیز نباید برای کودکان نمایش داده شود. رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر از نمایش جزئیات زخم و جراحات عمیق و همچنین انجام اقدامات خطرناک از قبیل پرش از ارتفاع یا استفاده از مواد منفجره و آتش زا جزو مواردی است که نمایش آن برای کودکان با ممنوعیت مواجه است.
آموزش و سرگرمی
وی با بیان اینکه از دیگر موارد تاکید شده در این دستورالعمل جداسازی محتوای آموزشی از محتوای سرگرمی است، تصریح کرد: طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته رسانه‌ای که محتوای آموزشی برای کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهد باید پیشخوان جداگانه برای ارائه خدمات آموزشی ایجاد کند.
روشندل در این خصوص گفت: موضوع سرگرمی از موضوع آموزش کاملاً مجزا است شاید صلاح نباشد که کودک محتوای سرگرمی و محتوای آموزشی را هم‌زمان با یکدیگر ببیند یا خانواده‌ها نگران این موضوع باشند. از همین رو روی جداسازی این دو بخش نیز تاکید ویژه‌ای شده است.
وی تاکید کرد: رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر باید اقدامات لازم برای آموزش خانواده‌ها و والدین را در خصوص چگونگی استفاده از ابزارهای کنترلی کودکان را نیز فراهم کنند از همین رو رسانه‌ها باید اقدام به تولید موشن گرافی یا فیلم‌های تصویری در خصوص چگونگی استفاده از ابزارهای کنترلی خود کنند.