خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: به امید گذراندن زمستان وارد زیستگاه‌های گلستان شده اما نمی‌دانستند که مرگشان به وسیله بوتولیسم رقم می‌خورد. در هر گوشه‌ای از ساحل، لاشه پرنده تلف شده افتاده، تصاویری بغرنج که قلب هر دوستدار حیات وحش را به درد می‌آورد.
هزاران قطعه پرنده‌ای که برای در امان ماندن از سرمای سخت سیبری وارد خلیج گرگان شده اما بروز یک بیماری منجر شد تا آرزوی بازگشت به وطن ناکام بماند.
به دنبال مرگ و میر ۵۰ هزار پرنده در پناهگاه میانکاله و خلیج گرگان در سال گذشته، امسال هم شاهد تکرار این پدیده هستیم. «بوتولیسم»؛ واژه‌ای که این روزها ذهن بسیاری از علاقمندان و حیات وحش را به خود معطوف کرده است.
مرگ حدود ۱۵ هزار پرنده آبزی و کنار آبزی در شمال کشور از گونه‌های پرلا، فلامینگو، کشیم و انواع مرغابی‌ها تراژدی تلخی است که ساحل نشینان گلستانی این روزها شاهد آن هستند.
سیزدهم بهمن ماه امسال شاهد نخستین لاشه‌های تلف شده در پهنه آبی خلیج گرگان بودیم، روندی که تا امروز همچنان ادامه دارد و با وجود آنکه سازمان دامپزشکی طی اطلاعیه‌ای بوتولیسم را علت مرگ و میر اعلام کرده اما برخی کارشناسان و دوستداران طبیعت بر این باور هستند که موارد و مسائل دیگری هم در بروز این اتفاق تأثیرگذار است که شاید پاسخگویی به این ابهامات ماه‌ها زمان نیاز داشته باشد.
با گذشت بیش از یک ماه از آغاز مرگ و میر پرندگان در زیستگاه‌های گلستان این روند ادامه داشته و گویا تا به صدا درآمدن سوت پایان مهاجرت همچنان باید شاهد تلفات پرندگان در سواحل استان باشیم.
عزم جدی برای نجات پرندگان وجود ندارد
یک شهروند گلستانی که سابقه ۲۰ سال فعالیت در اقدامات محیط زیستی را دارد، به خبرنگار مهر گفت: براساس تجربیات و گزارشات رسیده، محل اولیه تلف شدن پرندگان، در محدوده‌ای است که کانال‌های آب، پساب کارخانجات و سموم شیمیایی اراضی کشاورزی را به سمت خلیج گرگان هدایت می‌کنند.
عبدالحکیم ادریسی ادامه داد: هرچند علت تلفات پرندگان بوتولیسم عنوان شده اما به نظر می‌رسد علت اصلی در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و باید مسئولان کشوری فکر اساسی برای نجات حیات وحش کنند.
متولیان حیات وحش باید عزم و اراده جدی تری برای نجات پرندگان از خود نشان دهند وی گفت: هنگامی که کمیت و کیفیت آب خلیج و حتی نوع خاک این اکوسیستم در بیشتر مناطق شبیه به هم است چرا صرفاً این بیماری از یک نقطه آغاز می‌شود، در حالی که اگر علت تلفات، بوتولیسم باشد امکان آنکه این بیماری از نقطه دیگر هم آغاز شود، وجود دارد.
ادریسی اضافه کرد: سازمان دامپزشکی کشور به عنوان یکی از متولیان حوزه حیات وحش باید عزم و اراده جدی تری از خود نشان دهد و زیستگاه‌ها و یا مناطق کم عمق خلیج گرگان که مستعد ایجاد بیماری بوتولیسم بوده را با نمونه‌برداری شناسایی و به محیط زیست هشدار داده شود تا فکری برای دور کردن پرندگان از کانون‌های بیماری بیندیشد.
دوستداران حیات وحش پیگیر تلفات نشدند
یکی از گروه‌هایی که در خصوص نجات پرندگان پیشنهاداتی داده‌اند، اعضای کانون شکار بندرترکمن هستند، لذا برای آگاهی از نظرات آن‌ها با جانشین کانون شکار بندرترکمن گفتگو کردیم، علی سعیدمقدم به خبرنگار مهر گفت: با افزایش تعداد تلفات پرندگان حساسیت محسوسی را در بین عامه مردم و حتی دوستداران طبیعت شاهد نبودیم.
وی افزود: همه ساله هنگام صدور پروانه شکار، عده‌ای در قالب حامی محیط زیست جنجال و بلوا به پا کرده که «بشتابید حیات وحش منطقه را قتل عام کردند» اما در دو سال اخیر که ده‌ها هزار پرنده در خلیج گرگان تلف شد هیچ پویش یا اراده همگانی برای پیگیری علل این تلفات دیده نشده و این موضوع یک ضعف اجتماعی در منطقه محسوب می‌شود.
سعیدمقدم با بیان اینکه با شرایط فعلی احتمال وقوع بوتولیسم در سال آینده هم وجود دارد، اضافه کرد: متولیان محیط زیست مازندران و گلستان باید از هم اکنون برای فاجعه احتمالی سال آینده راه چاره‌ای بیندیشند.
وی گفت: متواری کردن پرندگان از خلیج گرگان در چارچوب مشخص مانند شکار قانونی و شلیک هوایی و غیره به مدیران استان پیشنهاد داده شد تا از تکرار تراژدی تلخ مرگ و میر پرندگان جلوگیری شود اما این شائبه به وجود آمد که ما شکارچیان برای نفع شخصی این پیشنهاد را دادیم در حالی که هدف ما از این موضوع صرفاً دورکردن پرندگان از کانون بیماری و نجات آن‌ها بود.
سعیدمقدم افزود: تعبیه دستگاه‌های ایجاد صدا در مناطق ساحلی برای دور کردن پرندگان، از دیگر پیشنهادات اعضای کانون شکار بود که این موضوع به دلایلی همچون هزینه بالا، کمبود نیرو و غیره مورد موافقت قرار نگرفت.
وی بیان کرد: متأسفانه تعداد تلفات پرندگان تاکنون از رقم ۱۵ هزار قطعه فراتر رفته است.
کاهش تراز آب و افزایش مواد آلی
با توجه به اینکه پهنه آبی خلیج گرگان تحت نظارت محیط زیست مازندران است لذا در خصوص آخرین وضعیت پرندگان با رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست این استان گفتگو کردیم، کوروس ربیعی به خبرنگار مهر گفت: دو عامل می‌تواند در فراهم شدن رشد باکتری‌های عامل بوتولیسم (کلوستریدیوم بوتولینیوم) مؤثر باشد؛ یکی سطح بالای مواد آلی در تالاب که سیل اواخر ۹۷ و اوایل ۹۸ این امر را تشدید کرد و ما به یکباره شاهد ورود حجم بالای مواد آلی به تالاب بودیم.
ربیعی افزود: نکته دوم پایین بودن تراز آب دریای خزر است که طبق اعلام آب منطقه‌ای از سال ۷۴ تاکنون سطح آب ۱.۷ متر کاهش یافته بنابراین به دلیل اینکه میزان بدنه آب خلیج وابسته به سطح تراز آب خزر است؛ لذا با ورود مواد و فاضلاب‌های ناشی از سیل و از طرف دیگر کاهش پیکره آبی دریا، محیط مستعد رشد باکتری شده است.
وی ادامه داد: داده‌ها نشان می‌دهد که در ۱۰ سال اخیر حدود ۲۵ درصد سطح خلیج کاهش یافته و در نتیجه این کاهش، با تراکم بالای پرندگان در محدوده کوچک‌تر روبرو هستیم.
ربیعی توضیح داد: زمانی سطح آب ۴۸ هزار هکتار بود و اکنون به ۳۵ هزار هکتار رسیده لذا همان جمعیت باید در محدوده کوچک‌تری باشند و تراکم بالا می‌رود.
وی گفت: ورود مواد آلی و تغییرات شدید آب و هوایی می‌تواند محیط را به سمت رشد باکتری سوق دهد.
ربیعی اضافه کرد: حجم بالای مواد آلی، نیاز به اکسیژن را بالا برده و محیط را بی هوازی می‌کند و در مقطعی که اکسیژن کم شود رشد باکتری اتفاق می‌افتد.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران افزود: زمانی که پرندگان از این مواد تغذیه کنند باکتری در بدن موجود زنده تولید توکسین کرده که دامپزشکی کشور در نمونه‌گیری سال گذشته و امسال این را تأیید کرده است.
۹۳ درصد تلفات مختص چنگر بود
وی گفت: به دلیل اینکه این باکتری ناشی از محیط بوده و میکروارگانیسم محیطی مسمومیت ایجاد می‌کند بنابراین به نام بوتولیسم یا مسمومیت محیطی شناخته می‌شود.
ربیعی افزود: سال گذشته در دوم بهمن‌ماه شاهد آغاز تلفات بودیم اما امسال در ۹ بهمن در تیرتاش گلوگاه اولین لاشه‌ها مشاهده شد و در ۱۱ بهمن هم در بندرگز تلفات اتفاق افتاد.
وی تاکید کرد: پراکندگی تلفات از قلعه پایان گلوگاه تا اسکله بندرترکمن ادامه داشته و بسته به مکان تمرکز جمعیت پرندگان، تلفات اتفاق می‌افتد.
ربیعی ادامه داد: تا تاریخ ۱۷ اسفند ۹۲.۹ درصد تلفات مربوط به چنگر معمولی، ۳.۴ درصد مربوط به انواع مرغابی‌ها، ۲.۶ درصد فلامینگوها و یک درصد هم مختص سایر پرندگان است.
وی با بیان اینکه نمونه‌های مشابه این تلفات به دفعات در جهان تکرار شده است، گفت: زمانی که شرایط محیط به این گونه باشد قطعاً سال بعد هم احتمال تکرار تلفات وجود دارد.
ربیعی اظهار کرد: اگر محیط آبی کوچک باشد می‌توان پرندگان را متفرق کرد که در کانون بیماری ننشینند اما در پهنه آبی خلیج گرگان و تالاب میانکاله با ۵۰ هزار هکتار وسعت نمی‌توان این عمل را انجام داد.
وی تاکید کرد: مهم‌ترین راه حل آبدار کردن تالاب است تا وسعت آن زیاد شده و خودپالایی انجام دهد و غیر از احیای تالاب راه دیگری برای نجات پرندگان وجود ندارد.
با نزدیک شدن به روزهای پایانی حضور پرندگان مهاجر در زیستگاه‌های پناهگاه میانکاله و خلیج گرگان علاقه‌مندان به حیات وحش امیدوار هستند تا با راهکار جدی و سریع از تکرار این فاجعه در سال آینده جلوگیری شده و روایت مرگ غم انگیز پرندگان امسال پایان پذیرد.