خبرگزاری مهر - گروه استانها - ندا سپاهی: سال ۹۹ با همه تلخی و شیرینی‌هایش سپری شد، سالی که انسان‌های زیادی به دلیل درگیری با کرونا جان باختند و از سوی دیگر همدلی برخی دیگر در این وضعیت برای کمک کردن و روحیه دادن به افراد نیازمند، شیرینی دلچسبی را به همه هدیه داد.
هر چند امسال بیشترین دغدغه همه مردم جهان بیماری کرونا بود و همچنان شیوع این بیماری ادامه دارد اما در این بین نمی‌توان مشکلاتی که از قبل وجود داشته و نیاز به توجه دارند را نادیده گرفت.
در این میان می‌توان گفت در استان اصفهان چالش‌های محیط زیستی بیش از دیگر معضلات رخ نمایان کرده و همه شهروندان را با خود درگیر ساخته است.
مسئولان استان در بسیاری از موارد هرچه در توان داشته را گذاشته‌اند تا بتوانند گره‌ای از مشکلات این استان باز کنند اما برخی از گره‌های زیست محیطی در اصفهان به اندازه‌ای کور است که نیاز به حضور مسئولان بالادستی دارد.
در آستانه انتخابات و تشکیل دولت جدید، فرصت مناسبی است تا از رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور و وزیر نیروی دولت آینده دعوت کنیم تا چند روزی را در استان اصفهان که یکی از زیباترین نقاط گردشگری جهان و دارای ظرفیت‌های گردشگری تاریخی، طبیعی و مذهبی است حضور یابند و ضمن استفاده از این ظرفیت‌ها باری از مشکلات اصفهان بردارند.
وزیر نیرو را پس از دیدن زیبایی‌های اصفهان به قدم زدن در حاشیه رودخانه زاینده رود دعوت می‌کنیم. زاینده‌رود، این شاهرگ حیاتی فلات مرکزی ایران، سال‌هاست رودخانه فصلی شده و روایت غمبارش حکایت بی تدبیری‌ها، ناکارآمدی‌ها و بی مهری به طبیعت است و این روزها با وزش باد از بستر خشکیده‌اش خاک برمی‌خیزد.
بارگذاری‌ها و مصارف بیش از توان حوضه از یک سو و تغییرات اقلیم و کاهش بارندگی از سوی دیگر در دو دهه اخیر سبب شده تا زنده‌رودی که روزی جان می‌بخشید امروز به مرده رود و رودخانه‌ای فصلی تبدیل شود.
احیای زاینده‌رود وعده حسن روحانی به مردم اصفهان در اردیبهشت سال ۱۳۹۶ در زمان انتخابات بود. وعده‌ای که اگرچه آن روزها اصفهانی‌ها را دلگرم کرد اما «احیا» در حد تشکیل کارگروه و عنوان «ستاد» باقی ماند که سالی یکبار برای رهاسازی حقابه کشاورزی جلسه برگزار کرد و آنچه اهمیت نداشت حفظ حیات رودخانه‌ای به قدمت تاریخ بود.
زاینده رود منتظر صدای پای آب است
زاینده رود تشنه در این سال‌ها در انتظار صدای پای آب و امیدواری به تحقق وعده‌ها، اجرای مصوبات قانونی و اقدام دولت برای جبران برداشت‌های بی رویه خشکید و هم اکنون بیش از ۹۶ درصد تالاب بین المللی گاوخونی به کانون بحران ریزگرد تبدیل شده و شهر تاریخی اصفهان در محاصره آلاینده‌ها در بسیاری از روزهای سال از هوای سالم محروم است.
پاییز و زمستان ۹۹ زاینده رود و تالاب گاوخونی سهمی از آب نداشتند در حالیکه جریان دائمی رودخانه زاینده رود در این سال‌ها خواسته دوستداران محیط زیست و مردم اصفهان بوده و کارشناسان معتقدند حتی رهاسازی ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال می‌تواند به حفظ اکوسیستم رودخانه، جلوگیری از فرونشست زمین و نابودی میراث تاریخی و فرهنگی جهانشهر اصفهان کمک کند.
فرونشست چالشی جدی در اصفهان
فرونشست چالش محیط زیستی در اصفهان است، این استان پرمخاطره‌ترین منطقه و نماد فرونشست کشور شناخته شده است. بر پایه تازه‌ترین آمارها بالاترین نرخ فرونشست دشت اصفهان طبق بررسی‌های جدید ۱۹ سانتی‌متر در سال بوده که در حاشیه و داخل استان اصفهان به ویژه شهرستان‌های برخوار، دشت مهیار و شمال شهر اصفهان در منطقه رهنان و بیشتر در مناطق مسکونی، جمعیتی و جاده‌ها که زیرساخت و امکانات وجود دارد و سازه‌های حساسی مانند نیروگاه و فرودگاه احداث شده، رخ داده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد دشت‌های پیرامون منطقه که از زاینده‌رود تغذیه می‌کردند و همچنین شهرهای دامنه، اردستان، کاشان و ورزنه بسیار متأثر از فرونشست است.
افزایش مصارف در حوضه زاینده‌رود در کشاورزی و صنعت، کمبود آب و وجود ۶۲ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز سبب افت تراز آبخوان‌ها شده است. آمارها نشان می‌دهد آبخوان‌های استان اصفهان در مدت چهار دهه اخیر ۱۲ میلیارد متر مکعب کسری داشته است.
برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی در حالی افزایش داشته که اصفهان به لحاظ اقلیمی منطقه‌ای گرم و خشک بوده و در سال‌های اخیر با کاهش بارندگی مواجه شده است. بنابر اعلام سازمان هواشناسی، در مدت ۱۰ سال اخیر حدود ۷۳ درصد استان اصفهان درگیر خشکسالی متوسط تا شدید بوده است که این امر سبب شده کانون‌های بحران گرد و غبار در این خطه به عدد ۱۶ برسد.
حال ناخوش گاوخونی
حال و روز ناخوش تالاب گاوخونی نیز چالش دیگر محیط زیستی اصفهان است. تالاب بین المللی گاوخونی با ۴۷ هزار هکتار وسعت اولین تالابی بود که ۲۱ سال پیش روند خشکی آن آغاز شد اما دو دهه بی مهری و نبود آب رفته رفته این مامن پرندگان مهاجر و سایر موجودات را به بیابان برهوت، کانون مستعد خیزش گرد و غبار و محلی برای جولان آفرود بازان تبدیل کرده و مدتی است زمزمه‌های معدن‌کاوی در این تالاب خشکیده به گوش می‌رسد.
این تالاب که تا دو دهه پیش با حدود دو میلیارد مترمکعب آب زاینده رود سیراب می‌شد و حیاتش به زمین‌های کشاورزی مردم شرق اصفهان رونق می‌بخشید امروز حتی از اندک حقابه ۱۷۶ میلیون متر مکعبی خود محروم است و در شش ماه اخیر سهمی جز ۳۰۰ لیتر بر ثانیه زهاب کشاورزی و پساب فاضلاب نداشته است.
اگرچه سازمان حفاظت محیط زیست برای نجات تالاب در سال‌های گذشته اقدام به لایروبی بستر رودخانه زاینده رود در شرق کرده است اما کمبود اعتبارات مانع از ادامه راه است.
از سوی دیگر مردادماه سال ۹۹، احمدرضا لاهیجان زاده معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست از تدوین نقشه راه احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی در ستاد احیای زاینده رود خبر داد اما ماه گذشته در مصاحبه‌ای اعلام کرد که به دلیل حضور نیافتن استانداران اصفهان و چهارمحال و بختیاری، جلسه ستاد احیا برای تصویب این نقشه‌راه به تعویق افتاده است این در حالی است که از شش سال پیش تاکنون سند زیست بومی تالاب گاوخونی نیز به دلیل اختلاف نظرهای دو استان در انتظار تصویب خاک می‌خورد.
اصفهان هوا ندارد
از سوی دیگر اصفهانی‌ها در سالی که گذشت ۲۳۵ روز هوای سالم، ۱۲۷ روز هوای آلوده و تنها چهار روز پاک نفس کشیدند. کلانشهر اصفهان در سال‌های اخیر نه تنها در فصول سرد بلکه در بهار و تابستان نیز از آلودگی هوا در امان نبوده است.
اگر چه در آمار ۲۳۵ روز هوای سالم ثبت شده است اما در بسیاری از روزهای تابستان ۹۹ ریزگردها در آسمان اصفهان جولان می‌دادند، ریزگردهایی که بنا به گفته رضا شهبازی مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ترکیبی از مواد معدنی، فلزات سنگین (سرب) و دوده بوده و عامل انواع بیماری‌ها از جمله سرطان‌هاست. براساس آمار سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کانون‌های گرد و غبار کشور در استان اصفهان قرار دارد.
آلوده‌ترین سال یک دهه گذشته اصفهان در حالی به پایان رسید که این شهر به مدت ۱۴ روز پیاپی در دی ماه هوایی برای نفس کشیدن نداشت و در بحبوحه جولان کرونا، استفاده از سوخت مازوت و گازوئیل در پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، کوره‌های گچ و آجر و صنایع بزرگ کشور خبرساز شد این در حالی بود که کارشناسان یکی از عوامل اصلی این بحران را نبود جریانات جوی و وزش باد اعلام کردند و استفاده از مازوت در نیروگاه‌های اصفهان نیز تکذیب شد.
انجام بی سرانجام پژوهش سیاهه آلودگی هوا در اصفهان
نتیجه مطالعات سهم بندی و سیاهه انتشار آلودگی هوای کلانشهر اصفهان حاکیست که بین ۷۵ تا ۹۵ درصد آلایندگی هوا به ویژه انتشار ذرات معلق pm۲.۵ و pm۱۰ سهم منابع ثابت اعم از (صنایع، کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه، جایگاه‌های سوخت) و پنج تا ۲۵ درصد سهم منابع متحرک (انواع وسایل نقلیه) است.
برپایه این مطالعات در اصفهان روزانه یک میلیون تردد خودرو صورت می‌گیرد و به رغم آنکه اتوبوس‌های شهری و برون شهری بیشترین سهم در انتشار ذرات معلق دارند باز هم نتایج این مطالعات حاکی است که سهم منابع ثابت و صنایع بر منابع متحرک سنگینی می‌کند و حتی ردپای آلایندگی صنایع در حمل و نقل نیز قابل توجه است.
کلانشهر اصفهان یکی از دو کلانشهر کشور است که علت عمده آلودگی هوای آن منابع ثابت اعلام شده است. از سوی دیگر استاندارد نوع سوخت مصرفی وسایل نقلیه در این شهر نیز یورو چهار و گاز بوده که در ردیف سوخت پاک قرار می‌گیرند با وجود این بخش عمده‌ای از خودروها و موتورسیکلت‌های این شهر امکان استفاده از سوخت‌های استاندارد به ویژه (یورو پنج) را ندارند.
اصفهان قطب صنعتی کشور به شمار می‌رود و بر اساس آمار اداره صمت حدود ۱۶ هزار واحد صنعتی و خدماتی در استان اصفهان وجود دارد که از این تعداد حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی ثبت شده و حدود ۶ هزار واحد ثبت نشده‌اند.
هم اکنون ۵۵ درصد صنایع و ۶۱ درصد صنایع بزرگ اصفهان در شش درصد از مساحت مرکزی اصفهان مستقر هستند، از سوی دیگر بسیاری از صنایع و بلندمرتبه سازی‌های شهری در جهت وزش باد شهر اصفهان (غرب به شرق) قرار گرفته‌اند که همین عامل سبب تجمع آلاینده‌ها در سطح شهر می‌شود.
کارشناسان و پژوهشگران دانشگاه‌های صنعتی و اصفهان در دو طرح مطالعاتی منشأیابی و سیاهه انتشار آلودگی هوای این کلانشهر راهکارهای میان مدت و بلندمدت مختلفی برای بهبود شرایط کیفی هوا ارائه کردند که از جمله آنها می‌توان به اجرای طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت، فیلتراسیون، بروز رسانی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین در صنایع فولاد و ذوب آهن و جا به جایی نیروگاه‌های سوخت ترکیبی، جایگزینی خودروها، تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌های فرسوده و کاربراتوری، استفاده از دوچرخه و نصب فیلتر دوده در اتوبوس‌های شهری و بین شهری اشاره کرد.
شهرداری اصفهان در راستای کاهش آلودگی هوای این کلانشهر سال گذشته ۸۰ دستگاه اتوبوس با استاندارد یورو چهار وارد سیستم حمل و نقل شهری کرده و توسعه قطار شهری، بازسازی و نوسازی ناوگان اتوبوسرانی و گسترش فرهنگ دوچرخه سواری را در دستور کار دارد.
از سوی دیگر تعدادی از کوره‌های گچ در سجزی در شرق اصفهان تعطیل شدند اما هنوز راهکارهای ارائه شده دانشگاهیان برای کاهش آلودگی هوای اصفهان در حد پیشنهاد بوده و به مرحله اجرا نرسیده است، هر چند از سال ۹۲ نیز طرح «جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان» در دستور کار بود و اقدامات صورت گرفته در راستای همین برنامه اجرا شد تا جایی که در سال ۱۳۹۷ شهر اصفهان با افزایش روزهای سالم، ۵۵ روز هوای پاک نفس کشید اما در دو سال گذشته این کلانشهر وضعیت آلودگی هوای به مراتب بدتر از ابتدای دهه ۹۰ را تجربه کرده است و صنایع بزرگ فولادی، پالایشگاه اصفهان، نیروگاه‌ها، کارخانه سیمان که طبق مطالعات صورت گرفته بیشترین آلایندگی را دارند به بهانه تحریم‌ها هنوز برای کمک به کاهش آلودگی هوا اقدام ویژه‌ای نکردند و با وجود هشدار کارشناسان محیط زیست درباره از بین رفتن ظرفیت اکولوژیکی اصفهان، رشد قارچ‌گونه شهرک‌های صنعتی را در اطراف این شهر شاهد هستیم.
با وجود اینکه اصفهان به لحاظ میراث تاریخی و طبیعی در جهان زبانزد است اما به توسعه اکوتوریسم و گردشگری پایدار در این خطه توجهی نمی‌شود، در حالیکه می‌توان از ظرفیت‌های اکولوژیکی و گردشگری این مناطق بدون سلب آسایش سایر موجودات و حفظ منابع طبیعی برای آیندگان، در توسعه اقتصادی بهره برد و از این رو مجدد از وزیر نیرو و رئیس سازمان محیط زیست دعوت می‌شود در دولت آینده قبل از هر تصمیمی چند روزی به اصفهان سفر کنند. زیبایی‌ها، ظرفیت‌ها و مصائب استان را در حوزه‌های آب و محیط زیست ببینند و بعد از آن فکری برای زاینده رود خشک و آلودگی اصفهان کنند.