دکتر حبیب خسروشاهی، عضو هیأت علمی نجوم پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص آخرین وضعیت رصدخانه ملی در قله گرگش کاشان گفت: آبان ماه سال ۱۳۹۹ شاهد نصب سازه گنبد تلسکوپ در این رصدخانه بودیم و مراحل تکمیلی نصب و راه اندازی گنبد در سال ۱۴۰۰ به انجام خواهد رسید.
خسروشاهی با بیان اینکه آزمون‌های عملکردی تلسکوپ از دیماه ۱۳۹۹ در کارخانه آغاز شده است، گفت: در حال حاضر این تلسکوپ آزمون‌های فنی را در کارخانه می‌گذراند.
مدیر پروژه و طراحی رصد خانه ملی ایران افزود: تلسکوپ ۹۰ تن وزن دارد و با حرکت حول سه محور سمتی، ارتفاعی و محور اپتیکی رهگیری اجرام آسمانی و تصحیح چرخش زمین را انجام می‌دهد. قطر آینه اصلی آن ۳.۴ متر و وزن آینه به ۴ تن می‌رسد و این در حالی است که دقت حرکت‌هایی که این تلسکوپ انجام می‌دهد بسیار بالا است و مقدار آن معادل ۱ بر روی ۳۶ هزارم درجه است. گنبد نیز سازه عظیمی است و حدوداً ۲۷۰ تن وزن دارد و چرخش آن باید بسیار دقیق و آرام باشد.
به گفته مدیر رصدخانه ملی ایران، انتظار می‌رود تا اردیبهشت ۱۴۰۰ آزمون‌های تلسکوپ از لحاظ نرم افزاری و … ادامه پیدا کند و در صورت موفقیت آزمون‌ها آن موقع است که تجهیزات به قله گرگش منتقل خواهند شد.
به گفته خسروشاهی، همزمان با این اقدامات، سامانه لایه نشانی آینه‌های تلسکوپ نیز در قله مستقر می‌شود.
وی با بیان اینکه لایه نشانی و نصب آینه‌های تلسکوپ، آخرین فرایند تجهیز رصدخانه است، گفت: لایه نشانی یک کار مستقل از گنبد و تلسکوپ است و در گردش کار روزانه رصدخانه قرار نمی‌گیرد. اما در هر صورت رصدخانه‌ها به آن نیاز دارند؛ از این رو نصب لایه نشانی پایان نصب و راه اندازی رصدخانه به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه بر اساس برنامه‌ریزی ها راه اندازی رصدخانه ملی ایران در تیر ۱۴۰۰ است، گفت: در این زمان آزمون حرکتی تلسکوپ در قله انجام می‌شود و در صورت اتمام لایه نشانی آینه‌ها اولین نور ثبت می‌شود و تلسکوپ وارد فرآیند راه اندازی می‌شود.
خسروشاهی ادامه داد: در سال ۱۴۰۰، منجمان و مهندسان در کنار هم با تنظیمات دقیق‌تر، کیفیت تصویر تلسکوپ را بهبود می‌بخشند و فرآیند آماده سازی در راستای داده برداری علمی انجام می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه از تابستان ۱۴۰۰ راه اندازی رصدخانه آغاز شده و این فرآیند همچنان تا یکسال ادامه دارد، گفت: انتظار داریم سال ۱۴۰۱ به مرحله‌ای برسیم که داده برداری‌های نجومی انجام شود و از روز راه اندازی نقش مهندسان در این فرایند کاهش و نقش منجمان افزایش پیدا می‌کند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی اضافه کرد: بعد از راه اندازی، بیشترین زمان به کارهای علمی و رصدهای نجومی اختصاص پیدا می‌کند. در واقع تا ۱۴۰۱ منجمان بررسی‌های علمی را انجام می‌دهند.
وی با اشاره به اینکه بعد از سال ۱۴۰۱ رصدهای نجومی برای منجمان آغاز می‌شود، گفت: در واقع در بازه زمانی راه اندازی تا بهره برداری دقت رهگیری تلسکوپ و مابقی اجرام آسمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد و تصویربرداری‌های طولانی مدت از اجرام آسمانی انجام می‌شود.
مدیر پروژه و طراحی رصدخانه ملی ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه این رصدخانه در مقایسه با سایر رصدخانه‌ها چگونه است، گفت: این رصدخانه از نظر توان تلسکوپ و طراحی و ساخت آن یکی از بهترین رصدخانه‌های منطقه و جهان خواهد بود و با رصدخانه‌های تحقیقاتی جدید هند و آنچه در کشور ترکیه در حال انجام است قابل قیاس است.
وی با تاکید بر اینکه رصدخانه ملی ایران، مجهزترین رصد خانه در کشور محسوب می‌شود، گفت: این رصدخانه در مقایسه با سایر رصدخانه‌های کشور با فاصله زیادی پیشتاز خواهد بود.
به گفته خسروشاهی، ترکیه و هند هم همزمان راه اندازی رصدخانه را با ایران شروع کردند و تلسکوپ‌های همرده با ایران نیز دارند اما تفاوت‌هایی در سایت رصدخانه‌ها وجود دارد و در این خصوص سایت رصدخانه ملی ایران نسبت به سایت رصدخانه‌های هند و ترکیه امتیاز دارد.
وی با اشاره به سایر تفاوت‌های رصدخانه نسبت به رصدخانه چین و ترکیه گفت: تمام تجهیزات رصد خانه ملی ایران از جمله تلسکوپ و گنبد و لایه نشانی توسط مهندسین ایرانی طراحی و توسط صنعت داخلی توسعه پیدا کرده در حالی که کشورهای منطقه از جمله هند و ترکیه تلسکوپ را خریداری کرده‌اند. تلسکوپ‌های کوچک‌تر پیشین ایران نیز همه وارداتی هستند.
مدیر پروژه و طراحی رصدخانه ملی ایران در خصوص اقداماتی که می‌توان در این رصدخانه انجام داد گفت: این تلسکوپ در رصدخانه ملی برای آسمان شب طراحی شده و برای رصد اجرام آسمانی و عالم دور دست قابل استفاده است. در واقع رصد سیاره‌های خارج از منظومه شمسی و در کهکشان راه شیری توسط تلسکوپ این سامانه قابل انجام است.
وی با اشاره به اینکه بعد از آغاز بهره برداری علمی رصدخانه ملی علاوه بر منجمان کشورمان و منجمان جهان، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پروژه‌های طولانی مدتی را پیگیری می‌کند، گفت: علاوه بر اینکه منجمان می‌توانند پروژه‌های خود را پیشنهاد کنند رصدخانه ملی ایران هم پروژه‌هایی را به عنوان پروژه‌های گنجینه‌ای درازمدت به اجرا در می‌آورد.
وی افزود: داشتن این داده‌ها برای منجمان ایرانی و سایر کشورها بسیار مفید است و در کنار داده‌های رصدی سایر تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌ها مجموعه‌ای از اطلاعات گنجینه‌ای تولید و بکار گرفته می‌شوند.