به گزارش خبرنگار مهر، بیستمین روز از فروردین ماه، مزین به نام هنر انقلاب است، روزی که در تقویم از تاریخ شهادت «سید مرتضی آوینی» نشان دارد. اما «هنر انقلاب» چه مفهومی در بر دارد و چرا روز شهادت این هنرمند موسوم به روز هنر انقلاب است؟
هویت هنر انقلاب باید در سوژه‌ها و مضامین آن جستجو شود
«اسماعیل محمد پور» مدیر ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس گیلان در این باره به خبرنگار مهر گفت: ساده‌ترین تعریف از هنر انقلاب اسلامی، ارجاع مخاطب به هنری است که در جریان انقلاب اسلامی سال ۵۷ ایران شکل گرفت و در قیومیت جریان انقلابی و هنرمندان انقلابی و در پرتو معارف انقلاب اسلامی استمرار پیدا کرد.
وی با بیان اینکه هویت هنر انقلاب را باید در سوژه‌ها و مضامین تولید شده آن جست و جو کرد، افزود: توجه به تربیت و تعالی انسان و ایجاد زمینه و محیط مناسب برای رشد فضائل انسانی که از تعالیم و اصول مورد توجه اسلام ناب است، از مهمترین اهداف و رویکرد هنر انقلاب اسلامی نیز محسوب می‌شود.
محمد پور با اشاره به اینکه این نوع تلقی از هنر در سال‌های اول پیروزی انقلاب به دلیل پیوند عمیق با مردم به «هنر مردمی» شهرت یافت، ادامه داد: این هنر با موضوعاتی سیاسی و انقلابی برای ترویج و تبلیغ بن‌مایه‌های انقلابی تلاش می‌کرد و از سوی مردم عادی به ویژه طبقه مستضعف، قابل درک بود و با امتزاج رئالیسم و اکسپرسیونیسم، تضاد آشکاری را با هنر مدرنیستی از خود نشان می‌داد.
وی افزود: جامعه ایران پس از انقلاب اسلامی، در اثر رویکرد ایدئولوژیکی نهادها و دستگاه‌های فرهنگی همسو با حاکمیت در بستر زمان به تدریج به سمتی پیش رفت که ارزشهای دینی و فرهنگی بر هم منطبق شدند.
مدیر ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس گیلان با بیان اینکه به همین واسطه فرهنگ عمومی مردم تغییرات اساسی کرد و موجب شد هنرهایی چون سینما و تئاتر، موسیقی و حتی هنرهای سنتی، به فرهنگ و ارزشهای دینی نزدیک‌تر شوند، ادامه داد: در این مسیر جریان هنر متعهد شکل گرفت که معتقد است ادبیات و هنر امری متعهد است چه در برابر خود و چه در برابر بیرون از خود؛ و این رویکردی شورشگر در برابر نظریه «هنر برای هنر» بود که نوعی رویکرد پارناسیستی به هنر و ادبیات بود.
وی با اشاره به اینکه هنر انقلاب اسلامی، هنر ایستادگی در برابر زر و زور، تعالی انسان و تکامل روح او از طریق برجسته‌سازی ارزش‌ها و اخلاقیات است هنر انقلاب اسلامی، هنر ایستادگی در برابر زر و زور، تعالی انسان و تکامل روح او از طریق برجسته‌سازی ارزش‌ها و اخلاقیات است، گفت: هنر انقلاب اسلامی را نمی‌توان به معنای قشری گری، تحجر، تلقی ارتجاعی از اخلاق و تظاهر ریاکارانه به ارزشهای انقلابی دانست و این هنر لزوماً با المان‌های انقلابی به وجود نمی‌آید.
محمدپور با بیان اینکه ممکن است اثری انقلابی باشد اما در آن از عناصر هنری عرفی استفاده شده باشد، اظهار کرد: نباید تصور کرد که هنر انقلاب اسلامی آن است که مثلاً یک داستان انقلابی را به تصویر بکشد یا از یک مقوله خاص صحبت کند. هنر انقلاب اسلامی یعنی هنری که می‌خواهد معارفی را که همه ادیان به نشر آن در بین انسان‌ها تلاش کرده و جان‌های پاکی در راه نشر این حقایق نثار شده، نشر داده و در ذهن‌ها ماندگار سازد.
وی افزود: هنرمند در تراز انقلاب اسلامی پس از احساس تعهدی که به جهان هستی یافت، مسئولیت خود در برابر انسانیت و جامعه بشری را نیز دریافته و تصویرگر هنری می‌شود که عدالت، مهرورزی، ایثار، اخلاق و مضامین انسانی را در جامعه به نمایش می‌گذارد.
هنر انقلاب مختص هنرمند ایرانی نیست
محمد پور با بیان اینکه هنر انقلاب تنها متعلق به هنرمند ایرانی نیست، گفت: در هر نقطه از دنیا اگر هنر بر اساس معیارهای ذکر شده شکل بگیرد، مشتقی از هنر انقلاب اسلامی است. این هنر در دهه‌های اخیر نه تنها بر جریان فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی تأثیر عمیق گذاشته، بلکه در گسترش فرهنگ مبارزات رهایی بخش در سراسر جهان مؤثر بوده و فرهنگ مبارزه با نظام سلطه در مکتب اسلام را به جهانیان معرفی کرده است.
وی با اشاره به اینکه به همین واسطه می‌توانیم از یک مکتب هنری به نام مکتب هنری و ادبی انقلاب اسلامی نام ببریم، بیان کرد: با توجه به این موضوع مار برای هنرمندان، شاعران و نویسندگان انقلاب سخت شده زیرا باید خود را به تراز شاخص‌های هنر و ادبیات انقلاب اسلامی برسانند.
محمدپور با بیان اینکه الگوی هنرمند در تراز انقلاب اسلامی، «شهید آوینی» است، ادامه داد: از منظر شهید آوینی، هنر پژوهشی در حقیقت است و باید برنده باشد.
پژوهشگر ادبیات پایداری ادامه داد: شهید آوینی هنر و ادبیات انقلاب را خروج از حاکمیت جهل، خودکامگی، روشنفکری علیل و بیمار، تحجد و تحجر، هنر رسالت‌مند، خونخواه، ستیزه گر، پیشرو و همواره در تکاپو می‌داند.
ویژگی آثار شهید آوینی
محمدپور در ادامه با اشاره به اینکه آثار هنری و ادبی آوینی در عین قاطعیت با مخاطب صادق است و در صدد دور زدن و پیچاندن مخاطب در دوراهه حقیقت و ضلالت نیست، یادآور شد: آوینی به هنر و ادبیات نگاه عرفانی داشت. او در توصیف زبان هنر می‌نویسد، زبان هنر، زبان قرب و شهود است پس باید رمز و راز ظهور حقایق متعالی و کیفیت حضور و ظهور امر قدسی را در جهان بشناسد.
وی با تأکید بر اینکه آوینی معتقد بود هنرمند باید با بصیرت قلبی، راز تمثل حقایق ملکوتی را بیابد و این یافتن، به معنای علم پیدا کردن نیست، افزود: باید توجه داشت که شهید آوینی هنرمند در تراز انقلاب اسلامی را «هنرمند موحد» می‌داند و معتقد است که هنرمند باید زبان سمبولیک اشیا را با توجه به این حقیقت پیدا کند که هر شیء در واقع آیت و نشانه حق است و از وجه خاصی به حق اشاره دارد.
تقابل هنر رحمانی و هنر شیطانی
وی با بیان اینکه در مقابل هنر انقلاب اسلامی، هنر غربی قرار دارد، اضافه کرد: منظور از هنر غربی به هیچ وجه اندک آثار فاخر تولید شده توسط برخی هنرمندان نیست. بلکه عموم آثار نازل با رویکردهای مادی گرایانه را در برمی گیرد که در قالب مکاتب تهی از معنا و «ایسم» های پرطمطراق به مخاطب تحمیل می‌شود که به قول شهید آوینی، «حدیث نفس است نه حدیث شیدایی حق».
محمدپور با اشاره به اینکه با توجه به این شرایط معنی دیگری نیز برای هنر می‌توانیم داشته باشیم که آن، تقابل دوگانه دیگر که شامل هنر رحمانی و هنر شیطانی است، افزود: هنری که در آن انسان در برابر خدا بایستد و حقیقت گمشده خویش را فراموش کند و فریفته بهشت زمینی شود، هنر شیطانی است هنری که در آن انسان در برابر خدا بایستد و حقیقت گمشده خویش را فراموش کند و فریفته بهشت زمینی شود، هنر شیطانی است.
مدیر ادبیات و تاریخ دفاع مقدس بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس گیلان با بیان اینکه هالیوود مصداق اتم هنر شیطانی است که در طول بیش از نیم‌قرن سابقه تولید فیلم علیه بشریت با نقاب فریبنده لیبرال دموکراسی، در مقابل هنر اصیل و کمال‌گرا ایستاده است، ادامه داد: فیلم‌هایی نظیر گابریل، فرزند رزماری، دروازه نهم، مومیایی، ساحران ایستویک، قلب فرشته، پایان دوران، مسحور شده، وکیل مدافع شیطان و حتی همین فیلم‌هایی که بسیار مورد استقبال نوجوانان قرار می‌گیرد نظیر هری‌پاتر، ارباب حلقه‌ها، امگا کد ۲ و مرد عنکبوتی نمونه تمام عیار ترویج اندیشه‌های شیطانی و حلول شیطان در انسان است. همین نمونه‌ها نشان می‌دهند هنر انقلاب اسلامی در مقابل چه اندیشه و اراده‌ای در جهان ایستاده است.
محمد پور با اشاره به اینکه هنر باید تجلیگاه افکار و خواست جمعی افراد و درصدد تعالی زندگی انسان‌ها باشد، اضافه کرد: اگر هنر نتواند راز واقعیت‌های موجود را به دست آورد در حقیقت از خود سلب تابعیت کرده چرا که هنر همان وجدان جمعی بوده که در بیان زیبا رخ کشیده است.
وی با بیان اینکه هنر و ادبیات هستی مدیون محیطی است که در آن رشد و پرورش یافته و آن محیط جز قلمرو بزرگ جمعی چیزی نمی‌تواند باشد، ادامه داد: هنر و ادبیات هم در زایش و پیدایش خود و هم در دوام و حیات خویش نیازمند همزیستی با جامعه و مردم است.
محمد پور با اشاره به اینکه باید توجه کنیم که هنوز ظرفیت‌های هنر انقلاب اسلامی فعال نشده است، تأکید کرد: آنچه ظهور کرد بخش کوچکی از ظرفیت این هنر آرمانی و کمال‌گرا است. تا رسیدن به قله راه زیادی باقی مانده است و رسیدن جز با تلاش بی‌وقفه و التزام به حقیقت شریعت که همانا وصول ذات حق است میسر نمی‌شود.