فردوسى شاعر نامى ایران یکى از بزرگترین شاعران و حماسه سرایان دنیاست که نام او همیشه زنده و جاوید و آثار او همیشه لذتبخش خوانندگان ملل مختلف جهان است.
قبل از آنکه به تفسیر ترجمه شاهنامه بپردازیم باید گفت که شخصیت فردوسى هم در ادبیات ارمنى جاى بسزایى دارد که به شرح حال او و حتى اشعار متعددى نیز سروده اند که درباره مهر او در بین ارامنه و قدرشناسى از طرف خوانندگان آثار او را تائید مىکند. یکى از شاعران ارمنى بنام هوانس تومانیان فردوسى را بلبل فارس ( یعنى ایران) و همیشه زنده لقب داده است.
قسمتى از شاهنامه اولین بار به زبان ارمنى در سال 40- 1830 میلادى توسط ماردیروس ظهرابیان ترجمه و در یک مجله به نام« ازگاسر آراراتیان» که در کلکته هندوستان منتشر مىشده در سال 1851 به چاپ رسیده است.
نویسندگان ارمنى در قرن سیزدهم میلادى با شاهنامه آشنا بوده و در ادبیات ارمنى از آن یاد شده است. در کتاب هاى درسى زبان ارمنى نیز مقالاتى درباره فردوسى و اشعار متعددى در وصف او سروده شده است که آنها فردوسى را شاعر بزرگ و حماسهسراى گرانقدر لقب دادهاند.
چنانکه گفته شد از شاهنامه اولین بار به زبان ارمنى قدیم یعنى گرابار در سال 1851 در یک مجله به چاپ رسیده است. بعدا باز با ترجمه همان شخص ماردیروس ظهرابیان در سال 1886 در یک کتابى در جلفاى اصفهان چند صفحه چاپ شده است.
در سال 1893 توسط ساموئل گلزادیان قسمت هایى از شاهنامه مربوط به رستم و سهراب و ضحاک در 150 صفحه در شهر شوش( قراباغ فعلى) ترجمه و چاپ شده است.
در سال 1909 توسط مهرداد تیراکیان قسمت « اردشیر بابکان» ترجمه و در شهر نیویورک بچاپ رسیده و چندین بار او از ترجمه شاهنامه در مجلات ارمنى زبان اشعارى نیز به چاپ رسانده است. در سال 1934 که جشنهاى هزارمین سالگرد تولد شاعر بزرگ فردوسى برگزار مىشد هوسپ میرزایان که چندین دوره نماینده ارامنه در مجلس بوده و قسمت هایى از شاهنامه« رستم و سهراب»،« رستم و اشکبوس»، و« رستم و اسفندیار» با چیره دستى و شیرینزبانى در تهران در 170 صفحه به قطع جیبى به چاپ رسیده است.
در همان سال داستان« رستم و سهراب» توسط گورگ اسادور و قسمت هاى دیگر از شاهنامه در یک جلد ترجمه و به چاپ رسید و قبل از آن هم در یک مجله قسمت« بیژن و منیژه» در سال 1924 ترجمه و چاپ کرده بود.
کتاب دیگرى با عنوان« فردوسى و شاهنامه او» در سال 1934 در تهران توسط پروفسور روبن آبراهامیان استاد دانشگاه تهران در 160 صفحه به چاپ رسیده است، همچنین از طرف او قسمت« بهرام گور و آزاده» ترجمه شده است. در سال 1934 که جشنهاى هزارمین سالگرد تولد فردوسى برگزار مىشود روزنامهها و مجلات زبان ارمنى مقالات متعددى نوشته و یا شمارههاى مخصوص به چاپ رسانده و جشن هایى بر پا کرده اند که جشن ارامنه تهران در باشگاه ارامنه برگزار شده است.
به جز این ترجمه دو نویسنده ارمنى قسمت هایى از شاهنامه را به صورت نمایشنامه درآوردهاند. یکى از آنها شاعر ارمنى به نام گورگ دارفى قسمت« سیاوش و سودابه» را در سال 1936 در تهران و دیگرى هنرمند تاتر مگردیچ جانیان در سال هاى 1936 و 1956 در ایروان پایتخت ارمنستان به چاپ رسانده که چندین مرتبه روى صحنه آمدهاند.
در سال 1962 توسط سرگى اوماریان قسمتى از شاهنامه« سیاوش» ترجمه و در ایروان به چاپ رسیده است. او همچنین در سال 1964« زال و رودابه» در سال 1967« رستم و سهراب» و در سال 1975 قسمت زیادى از شاهنامه را در 526 صفحه منتشر کرده است.
در سال 1967 از طرف اودیس شاهسواریان کتابى با عنوان« شاهنامه و منابع ارمنى» در ایروان منتشر شد که در آنجا تقریبا اسامى نویسندگان ارمنى که درباره شاهنامه نوشتهاند آمده است.
از شاعران و نویسندگان ارمنى مثل مسروپ تاقیادیان، رافى و زبان شناس مشهور هراچیا اجاریان مجموعهاى در سال 1942 در ایروان به چاپ رسیده است.
چنانچه گفته شد درباره فردوسى در ادبیات ارمنى مقالات و اشعار زیادى نوشته شده که یکى از آنها سرود سراى بزرگى به نام سایت نووا که در اوایل قرن 18 متولد و توسط سربازان آقامحمدخان در سال 1796 کشته شده است. او در اشعار خود چندین مرتبه از شاهنامه، فردوسى، رستم و غیره نام برده است...
در سال 1925 نقاش مشهور ارمنى بنام آندره سوروگین( درویش) شاهنامه فردوسى را به صورت مصور نقاشى کرده و براى این کار ده سال وقت خود را صرف کرده است. این نقاشی ها در سال 1934 در تهران در نمایشگاه در معرض دید مردم گذارده شد و همچنین از آن نقاشی ها در سال 1935 در شهرهاى بمبئى و کلکته هندوستان و در سال 1936 در وین اتریش نمایشگاهى ترتیب داده شد.
مگردیچ امین نیز که در سال هاى 45- 1840 رئیس دانشگاه زاریان در مسکو بوده تحقیقاتى درباره شاهنامه به عمل آورده است.