خبرگزاری مهر، گروه استانها: امروزه نقش بازارچه‌های مرزی در امر تبادل کالا و رونق تجاری بر کسی پوشیده نیست چراکه این گذرگاه‌ها به عنوان نقطه اتصال بین دو کشور محسوب شده و همواره از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند.
افغانستان دارای ۹۵۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران بوده که شش بازارچه مرزی را در خود جای داده است. سهم خراسان جنوبی از این میزان مرز مشترک، ۳۶۰ کیلومتر بوده که چهار بازارچه را هم به خود اختصاص داده است.
بازارچه «گلورده» شهرستان درمیان، «یزدان» شهرستان زیرکوه، «دوکوهانه» شهرستان نهبندان و «ماهیرود» در سربیشه چهار بازارچه مرزی خراسان جنوبی بوده که از آنها به عنوان نقطه قوت تبادل کالا با شهرهای پررونق افغانستان یاد می‌شود.
متأسفانه سه بازارچه گلورده، دوکوهانه و یزدان از اواخر سال ۹۳ به‌صورت یک‌جانبه از سوی افغانستان تعطیل‌شده و تأخیر متولیان در امر بازگشایی، از سال‌ها پیش فرصت ارزآوری این مرزها را به هدر داده است.
اگر چه مسئولان گمرک و وزارت امور خارجه توپ این مشکل را در زمین افغانستان می‌اندازند، اما مستنداتی مبنی بر تمایل افغان‌ها برای بازگشایی مجدد این بازارچه‌ها موجود است.
مسئولان خراسان جنوبی هم معتقدند که تاکنون رایزنی‌های زیادی برای بازگشایی سه بازارچه انجام شده و تلاش‌ها همچنان ادامه دارد. از سویی دیگر بنا به گفته متولیان از سوی دولت ایران هیچ مانعی برای باز کردن قفل بازارچه‌ها وجود ندارد اما افغان‌ها به اعلام آمادگی‌هایشان پایبند نیستند.
این بار خبرنگار مهر سری به بازارچه‌های مرزی خراسان جنوبی می‌زند تا از سکوت شش ساله سه بازارچه و رونق تجارت در ماهیرود قلم بزند، باشد که این نگارش‌ها باری دیگر ارزش و جایگاه بازارچه‌ها را برای مسئولان مرور کنند.
سکانس اول
مقصدمان بازارچه مرزی ماهیرود است. مکانی که در برابر سختی‌های کرونا قد خم نکرده و هیچ روزی تعطیل نبوده است.
از یک سو کامیون‌های ایرانی کالاهای تولیدی را از نقاط مختلف کشور در بازارچه تخلیه کرده و از سویی کامیون‌های افغانی بار می‌زنند تا چرخ صادرات متوقف نشود.
راننده‌ای تیرآهن بار زده و به مقصد فراه در حرکت است، دیگری کاشی تولیدی ایران را به مقصد قندهار بارگیری می‌کند و آن یکی هم موکت بارگیری کرده و راهی کابل است.
همهمه کارگران و رانندگان فضا را دلنشین کرده چراکه گفت و گوهایشان بوی رضایت می‌دهد.
افغانستان پنجمین شریک تجاری ایران بوده که به جز ماهیرود از طریق پایانه دوغارون در خراسان رضوی و میلک در سیستان و بلوچستان به جا به جایی کالا می‌پردازد.
این یک روی تجارت ایران و افغانستان است. روی دیگر سکه بازارچه‌هایی مرزی بوده که سال‌هایی نه چندان دور رونق داشته و حالا بوی غربت به خود گرفته‌اند.
سکانس دوم
سال ۹۳ بود که بازارچه گلورده درمیان محل خروج کالاهایی مانند سیمان، گچ و مواد خوراکی به افغانستان بود.
بازارچه خالی از جمعیت نمی‌شد و برای یک روز هم تعطیل نبود. اما حالا شش سال می‌شود که قفل تعطیلی بر درب بازارچه خورده که حکایت از عدم حمایت‌ها و ایجاد مانع است.
مکانی که دیرزمانی نه چندان دور فرش پای تاجران و فعالان اقتصادی بود، امروز با خس و خاشاک مملو شده و در سکوتی سنگین فرو رفته است.
بنا به گفته برخی تاجران، شش سال گذشته افراد زیادی از طریق این بازارچه امرار معاش می‌کردند و انواع کالای ایرانی اعم از مواد غذایی به آن سوی مرزها صادر می‌شد.
سکوت فعلی بازارچه مدام تاکید رهبر فرزانه انقلاب مبنی بر تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی را یادآوری می‌کند چراکه اینجا تنها و تنها حکایت از عدم پشتیبانی‌ها روایت می‌شود.
سکانس سوم
یزدان از دیگر بازارچه مرزی خراسان جنوبی بوده که همانند گلورده و دوکوهانه قفل صادرات بر درب آن زده شده و از سال‌ها پیش چشم انتظار قدم‌های تاجرانی است که بر رونق استان و کشور رنگ دهند.
بازارچه مرزی یزدان در سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ از لحاظ صادراتی به عنوان بازارچه نمونه کشوری مطرح بوده اما از سال ۱۳۸۶ رونق صادراتی در این بازارچه کند شده است.
هم اکنون این بازارچه با تجهیزات میلیاردی به حالت تعطیل درآمده و صادرات از این بازارچه را با رکود مواجه کرده است. این شرایط در حالی عامل نگرانی مردم و تجار این شهرستان شده که مسئولان استانی و کشوری بارها در بازدید از این بازارچه قول داده‌اند.
حالا تاجران و تولید کنندگان استان اعم از فعالان عرصه تولید سیمان بسیار گلایه مند بوده و می‌گویند: زمانی به این بازارچه سیمان می‌آوردیم اما بازار را بر روی ما بستند و صادرات این کالا از پاکستان به افغانستان شروع شد.
دروگر، مسئول گمرک پایانه مرزی یزدان هم در گفت و گویی با مهر گفت: طی سال ۸۴ حدود ۱۸۱ میلیون دلار صادرات داشتیم.
وی ادامه داد: این حجم از صادرات باعث شد تا در آن سال رتبه برتر صادراتی را داشته باشیم.
توپ تعطیلی در میدان افغانستان
علت تعطیلی بازارچه‌ها را جویا می‌شویم. مسئولان توپ را در زمین افغانستان می‌اندازند.
علیرضا خامه زر، رئیس کمیسیون واردات، صادرات و گمرک اتاق بازرگانی بیرجند در گفت و گو با مهر بیان کرد: توجیه دوستان افغانی این است که در بازارچه‌ها به حق و حقوق حقه دولت نمی رسند.
وی در ۱۳ خرداد ماه ۹۹ هم در گفت و گویی با خبرنگار این رسانه بیان کرد: گلورده در شهرستان درمیان، یزدان در شهرستان قاین، ماهیرود در شهرستان سربیشه و مجاورت مجتمع مرزی و دوکوهانه در شهرستان نهبندان قبل از بحران کرونا تعطیل شده و تعطیلی آن مربوط به یک سری سیاست‌های داخلی کشور افغانستان است.
خامه زر افزود: هم اکنون تنها بازارچه فعال ما بازارچه ماهیرود است آن هم به دلیل مجاورت با مجتمع مرزی که مرز رسمی محسوب می‌شود و سایر بازارچه‌های ما از طرف دولت افغانستان مسدود است.
به گفته وی در سایر بازارچه‌های استان از سوی ایران علاوه بر نیروی کافی، امکانات مورد نیاز نیز فراهم است و برای بازگشایی این بازارچه‌ها پیگیری‌های زیادی نیز انجام شده است.
خامه زر بیان کرد: دولت افغانستان به دلایلی مانند دوری از مرکز یا مشکلاتی برای تمرکز نیرو اعم از مرزبان، آزمایشگاه و نیروی گمرکی و… برای باز شدن سه بازارچه دیگر تمایلی نشان نمی‌دهد.
۶ سال پیگیری برای اخذ موافقت
حیدری، نماینده وزارت امور خارجه در خراسان جنوبی هم به مهر گفت: با پیگیری‌های انجام شده برای بازگشایی بازارچه‌ها، به طرف موافقت هستیم.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه شش سال برای رسیدن به موافقت زمان زیادی نیست؟، گفت: ماهیت کار و مذاکرات با افغانستان این است.
این در حالی است که تاجران افغانی هم منتظر ایجاد تعامل بین گمرکات افغانستان با جمهوری اسلامی ایران هستند تا بنا به گفته خودشان نیاز نباشد جنس مورد نیاز را از بازار پاکستان تهیه کنند.
همچنین افغان‌ها طی سال ۹۶ در شورای عالی اقتصاد افغانستان مصوب کردند که بازارچه کلاته نظر به گمرک رسمی بین ایران و افغانستان تبدیل شود.
مجدد در ششم اردیبهشت ماه ۹۸ نامه‌ای از سفیر وقت به وزارت خارجه ارسال شد مبنی بر اینکه افغانستان موافق بازگشایی مجدد پایانه مرزی یزدان است.
برگزاری کمیسیون مشترک ایران و افغانستان در پیچ و خم وعده‌ها
حالا همه چیز به کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و افغانستان موکول شده است. کمیسیونی که در ماه‌های گذشته چندین بار خبر از برگزاری آن داده شد اما باز هم مسئولان برگزاری آن را به آینده‌ای نزدیک وعده می‌دهند.
تعطیلی بازارچه‌ها تنها در مرز ایران و افغانستان نیست بلکه برخی از بازارچه‌ها در ترکیه، ترکمنستان و عراق هم غیر فعال است.
از آنجایی که صادرات و تجارت از عوامل مهم در رونق تولید است، می‌طلبد تلاش و همتی ویژه در راستای باز شدن قفل بازارچه‌ها در نقاط مختلف کشور صورت گیرد تا شاهد عملیاتی شدن شعار سال جاری هم باشیم.
پای صحبت گمرکی‌ها
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی در گفت و گو با مهر با اشاره به بازارچه‌های مرزی استان بیان کرد: افغانستان علت تعطیلی بازارچه‌ها است چرا که از طرف ایران پیگیری برای بازگشایی وجود دارد.
حسن رحیمی زاده بیان کرد: افغانستان می‌گوید چون برای دریافت عوارض گمرک نداریم، تا زمان راه اندازی گمرک امکان بازگشایی بازارچه‌ها نیست اما برای بازگشایی بازارچه‌ها به صورت مستمر پیگیری‌هایی انجام می‌شود.
رحیمی زاده در پاسخ به گفته ای مبنی بر اینکه بر اساس اسناد موجود، افغانستان برای بازگشایی بازارچه‌ها اعلام آمادگی کرده است، گفت: در چند هفته گذشته و چندین نوبت در سنوات گذشته به کرات مسئولان گمرک ابونصر فراهی در ماهیرود گفته‌اند که ماشین‌ها را بیشتر از ۵۰ تن بارگیری نکنید.
وی با بیان اینکه در رابطه با این موضوع طی جلسه هفته گذشته درخواست صورت جلسه کتبی کردیم، افزود: ما بر اساس صورت جلسه، مطابق با درخواست اقدام کردیم اما الان کامیون‌های افغان برای بارگیری نمی آیند.
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی ادامه داد: این یعنی وقتی چیزی را می‌نویسند و امضا می‌کنند به این معنی نیست که حتماً پای تعهد امضایشان هستند.
پیشنهادی جدید برای افغان‌ها
وی در خصوص اینکه گفته‌های استاندار خراسان جنوبی اعزام تیم کارشناسی وزارت خارجه به استان در راستای بررسی بازارچه‌های مرزی به کجا رسیده است، گفت: برای این امر باید کمیسیون اقتصادی مشترک تشکیل شود و از سمت افغانستان هم اعلام آمادگی باشد که این امر کار آسانی نیست.
رحیمی زاده با اشاره به راهکارهای پیش رو بیان کرد: یکی از گزینه‌ها و پیشنهاد پیش رو این است که بازارچه را محدود به چند قلم کالای صادراتی خاص کنند و شرکت‌ها عوارض شأن را در گمرک مرزی مانند هرات یا کابل پرداخت و کالاها اجازه خروج پیدا کنند.
وی ادامه داد: این پیشنهاد بین مسئولان خراسان جنوبی در حال بررسی است که این گزینه در کمیسیون اقتصادی برای افغان‌ها مطرح شود.
مدیرکل گمرکات خراسان جنوبی بیان کرد: در حال حاضر صادرات به صورت موردی از بازارچه‌های یزدان و دوکوهانه انجام می‌شود و به صورت کامل تعطیل نیست.
با توجه به شعار سال جاری مبنی بر تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی، نیاز است مسئولان با رفع موانع موجود، بار دیگر سرعت چرخ تولید و اقتصاد ایران و خراسان جنوبی را با بازگشایی مجدد بازارچه‌های مرزی افزایش دهند تا شکوفایی واحدهای تولیدی را شاهد باشیم.