ناگفته های کشاورز از کیارستمی/ به علی حاتمی گفتم «تختی» را نساز!

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی موزه سینما، موزه سینمای ایران امروز ۲۶ فروردین همزمان با زادروز زنده یاد محمدعلی کشاورز بخش‌هایی از گفتگوی تاریخ شفاهی این هنرمند فقید را منتشر کرده است.

محمدعلی کشاورز در ابتدای صحبت‌هایش با اشاره به دوران کودکی خود گفت: سال ۱۳۰۹ در جلفا به دنیا آمدم، پدرم کدخدای آنجا بود و زندگی ما از کشاورزی می‌گذشت. زمانی که دیپلم گرفتم با خانواده به تهران آمدیم و من در دانشگاه رشته پزشکی امتحان دادم و قبول شدم و یادم می‌آید موقع کالبدشکافی متوجه شدم من برای این کار مناسب نیستم و از رشته پزشکی انصراف دادم. در روزنامه اطلاعات هنرستان بازیگری اعلام کرده بود که هنرجو با مدرک دیپلم می‌پذیرد که من امتحان دادم و قبول شدم و وارد دنیای بازیگری شدم.

بازیگر بزرگ و کوچک معنا دارد اما نقش کوچک و بزرگ اهمیت ندارد. از سوی دیگر یک بازیگر وقتی نقشی را نمی‌تواند بازی کند نباید مسئولیت آن‌را بپذیرد وی درباره اهمیت نقش برای یک بازیگر ادامه داد: من معتقدم بازیگر بزرگ و کوچک معنا دارد اما نقش کوچک و بزرگ اهمیت ندارد. از سوی دیگر یک بازیگر وقتی نقشی را نمی‌تواند بازی کند نباید مسئولیت آن‌را بپذیرد و باید میدان را برای بازیگر دیگری باز کند تا آن‌را ایفا کند.

چند خاطره با چند آدم مهم سینما در روزگاری بازیگری

این بازیگر در بخش دیگری از صحبت‌هایش پیرامون همکاری با کارگردانان مطرح کشورمان از جمله ناصرتقوایی گفت: تجزیه و تحلیلی که تقوایی درباره نقش می‌کرد حیرت انگیز و طنزی که در خود او وجود داشت برای من همیشه جالب بوده است. متاسفم که ایشان با این همه تجربه کم کار می‌کند.

وی درباره همکاری خود با مرحوم عباس کیارستمی نیز گفت: کیارستمی هیچ وقت در آثارش با بازیگر حرفه‌ای کار نکرده بود اما من در «طعم گیلاس» با او کار کردم. کیارستمی کارگردان بسیار توانایی بود و سبک مخصوص به خودش را داشت به همین دلیل هر بازیگری علاقمند بود تا در فیلم‌های او ایفای نقش داشته باشد. در دوره‌ای برخی‌ها سبک او را تقلید می‌کردند اما فن اصلی کار او را نمی‌دانستند زیرا او روش‌های منحصر به خودش را داشت. کیارستمی همچنین دید بسیار خوبی درباره تصویر داشت، سینما را خیلی خوب می‌شناخت و مساله مهم این است که قبل از ساخت هر فیلمش مدت‌ها به دنبال لوکیشن می‌گشت و بر اساس لوکیشن متنش را می‌نوشت.

علاقه مندان بازیگری تاریخ را مطالعه کنند

کشاورز خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین اشکالات در سینمای ما این است که که یکدیگر را قبول نداریم درحالیکه اگر با فرهنگ غنی‌مان به خوبی آشنا باشیم؛ باید برای پیشبرد فرهنگ کشورمان زحمت بکشیم.

وی درباره جوانان علاقمند به سینما و بازیگری نیز بیان داشت: توصیه من به جواناهایی که می‌خواهند وارد بازیگری شوند این است که در ابتدا به دنبال دانش این حرفه بروند و فرهنگ غنی ایران که چند هزار ساله است را مطالعه کنند و توجه داشته باشند که به عنوان مثال، ۲۵۰۰ سال پیش هنرمندان برای تخت جمشید و نقش رستم چه زحماتی کشیدند و بر روی سنگ‌ها کار کردند. نقش‌های برجسته‌ای که بعد از سال‌ها هنوز به همان شکل باقی مانده است و این امر را نباید به حساب فرمانروایان آن زمان بگذراریم بلکه باید به حساب هنرمندانی بگذاریم که زحمات زیادی کشیدند و متاسفانه اسمی از آنها نیست اما در تاریخ بشری آثارشان برای همیشه ماندگار شده است.

روایت شنیدنی آقای بازیگر برای نقش شعبان استخوانی هزاردستان

کشاورز با اشاره به حضورش در سریال «هزاردستان» گفت: برای ایفای نقش در این فیلم مطالعه زیادی کردم، صحبت‌های زیادی با جاهل‌های جنوب شهر داشتم و برای گریم و لباس با علی حاتمی خیلی صحبت کردیم تا به یک توافقی رسیدیم و خوشبختانه این نقش خوب دیده شد. حاتمی برای «هزاردستان» دو سه نقش را به من پیشنهاد داد و من گفتم نقش شعبان استخوانی را می‌خواهم زیرا با این نقش می‌خواهم تجربه‌ای جدید به دست آورم و دلایلم را هم برایش توضیح دادم و او نیز پذیرفت.

وی ادامه داد: من شعبان استخوانی را به عنوان یک شخصیت بد نشناختم. زیرا شعبان یکی از آدم‌هایی است که در آن جامعه سوخته بود. او برای خودش یک زندگی داشت، استخوان جمع می‌کرد و سریشون درست می‌کرد و از فروختن سریشون ارتزاق می‌کرد که ناخودآگاه هم وارد ماجرایی شده بود. من معتقدم انسان‌ها باید نسبت به شرایط خود آگاه باشند تا وارد اتفاقات بد نشوند. همه ما می‌دانیم که انسان‌ها زمانی که به دنیا می آیند شرور، آدمکش و قاتل نیستند، همه در بد تولد انسان‌های پاکی هستند اما شرایط جامعه آنها را تغییر می‌دهد.

این بازیگر با اشاره به اینکه در تمام فیلم‌های زنده یاد علی حاتمی به جز «حاجی واشنگتن» بازی کرده است، یادآور شد: زمانی که حاتمی می‌خواست فیلم «تختی» را بسازد پیشنهاد نقش مربی تختی را به من داد اما به حاتمی گفتم این فیلم را نساز و بگذار تختی همان اسطوره که هست باقی بماند.

کار بازیگر یک نوع ریاضت عارفانه است

کشاورز در ادامه بیان کرد: بزرگترین منتقدها تماشاگران هستند آنها که در خیابان‌ها من را می‌بینند، محاکمه می‌کنند و درباره نقش‌ها سوال می‌کنند و این موضوع برای من بسیار ارزشمند است.

وی با بیان اینکه کار بازیگر یک نوع ریاضت عارفانه است، گفت: فردی که می‌خواهد وارد بازیگری شود، باید عارف باشد زیرا اگر کسی از کار لذت نبرد بازیگر هم دیده نمی‌شود.قطعاً اگر کارگردانی مثل علی حاتمی به کارش اعتقاد نداشت کارش مورد اقبال قرار نمی‌گرفت. البته من در وهله اول برای خودم بازی می‌کنم و بعد برای مردم. در همه ایران من را به عنوان اسدالله خان «پدرسالار» می‌شناسند و برای این نقش تشکر می‌کنند.اینها همه از جمله مواردی است که باید درباره آن تحقیق شود که چطور یک فیلم یا سریال تا این حد در بین مردم مورد استقبال قرار می‌گیرد.

حاصل عمرم سه سخن بیش نیست؛ خام بودم، پخته شدم، سوختم

این بازیگر پیشگام تئاتر، سینما و تلویزیون یادآور شد: در «پدرسالار» چیزی که برای من اهمیت داشت این بود که احترام زن در خانواده نقطه عطف بود و این آدم (اسدالله خان) نسبت به همسرش احترام زیادی قائل بود و هیچ وقت صدایش را روی همسرش بلند نمی‌کرد.

وی با بیان اینکه کابوس وحشتناکی است به محاکمه خود نشستن که از بار گناه کاستن، گفت: هر فیلمی را که بازی می‌کنم خودم را محاکمه می‌کنم که آیا کاری که کردم درست بوده و هیچ وقت سعی نمی‌کنم خودم را تبرئه کنم.

زنده یاد محمدعلی کشاورز در پایان بیان کرد: کار هنرمند آشتی بین انسان‌های روی کرده زمین و صداقت و راستی بین جامعه بشری است. حاصل عمرم سه سخن بیش نیست؛ خام بودم، پخته شدم، سوختم و کمال در سوختگی است.

گفتگوی زنده یاد «محمدعلی کشاورز» به مدت ۶ ساعت در سال ۱۳۸۷ توسط زنده یاد زاون قوکاسیان و سیمون سیمونیان انجام شده است و فیلم کامل این گفتگو برای ثبت در تاریخ در بخش تاریخ شفاهی موزه سینمای ایران نگهداری می‌شود.