خبرگزاری مهر، گروه دین و آئین، سمانه نوری زاده قصری: از آن هنگام که آفتاب عالم تاب اسلام از افق جزیره‌العرب طلوع کرد و با شعاع حیات بخش خود کالبد مرده بشریت را جانی دوباره بخشید هسته نشر و تبلیغ دین اسلام نیز معنا و مفهوم پیدا کرد. تبلیغ دین اسلام مهمترین وظیفه‌ای است که بر دوش مسلمانان عموماً و مبلغین خصوصاً سنگینی می‌کند و قرآن کریم با توصیه به دعوت مردم به سوی خداوند از رهگذر موعظه حکمت و جدال احسن آن را نیکوترین سخن برشمرده و با آوردن آیه نفر انذار و تبلیغ دین را هدف نهایی فراگیری دانش دینی دانسته است.
برای تبلیغ دین، احساس مسئولیت و تعهد، کافی نیست؛ بلکه اموری دیگر هم باید مورد توجه قرار گیرد که می‌توان آنها را بایسته‌های امر تبلیغ دین نامید. یکی از دلایل کامیابی برخی از مبلغان در تبلیغ دین به ویژه در بین جوانان تحصیل‌کرده، توجه به نکته‌هایی است که درصددیم در خلال گفتگو با مبلغان دینی و کارشناسان مسئله تبلیغات دینی آنها را بررسی و واکاوی نمائیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، نخستین بخش از سلسله گفتگوهای شاخصه‌های تبلیغ دینی است که حاصل آن را می‌خوانید:
در بحث تبلیغ بین‌الملل به دنبال تغییر دین دیگران نیستیم
حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری در گفتگو با خبرنگار مهر با تأکید بر اینکه در بحث بین‌الملل اسلام ما به دنبال تغییر دین دیگران نیستیم، ابراز داشت: در تبلیغ بین‌الملل ما به دنبال این هستیم که بگوییم برای دردهای دنیای امروز ما نیز نسخه‌ای آسمانی داریم و بشر نیز می‌تواند برای این دردها به این نسخه آسمانی مراجعه کند.
وی با بیان اینکه حضور ما در تبلیغ بین‌الملل درمان درد بشر است، ادامه داد: بشر از مشکلات محیط زیست، فقر، تبعیض و از خشم طبیعت رنج می‌برد و درمان ما برای آلام بشر این نسخه آسمانی است.
جهانگیری با اشاره به اهمیت تبلیغ بین‌المللی اسلامی گفت: آموزه‌های جهانی، فرامذهبی، فرا قشری و فرامرزی اسلام است که بین‌المللی بودن اسلام را گره می‌زند در این عرصه ما به دنبال این هستیم که بگوییم نسخه‌ی شفا بخش برای دردهای بشر داریم.
وی به بحث جغرافیایی اسلام اشاره کرد و گفت: خوانش اهل بیت این بود که بحث اسلام بحث خاک نیست، بلکه بحث آموزه‌ها در قلب‌ها است. امروز اگر می‌خواهیم در اروپا و یا در هر کشور دیگر تبلیغ نمائیم به دنبال این هستیم که بگوییم بشر می‌تواند از ظرفیت‌ها استفاده کند. اگر می‌خواهیم دل مخاطب را به دست بیاوریم باید از نیازهای خود در سرزمین خود دل بکنیم و به نیازهای مخاطب در سرزمین دیگر توجه کنیم، بخاطر مخاطب خود را باید فدا کرد.
اگر می‌خواهیم دل مخاطب را به دست بیاوریم باید از نیازهای خود در سرزمین خود دل بکنیم و به نیازهای مخاطب در سرزمین دیگر توجه کنیم، بخاطر مخاطب خود را باید فدا کرد
جهانگیری به بیان الزامات تبلیغ بین‌الملل پرداخت و خاطرنشان کرد: زمانی که ما می‌خواهیم تبلیغ بین‌الملل انجام دهیم باید ابزار و نگاه تمدنی به بحث تبلیغ بین‌الملل داشته باشیم. دغدغه‌های زمان گذشته با دنیای امروز متفاوت است.
جهانگیری تصریح کرد: در بحث تبلیغ بین‌الملل واقعیت این است که این روش تبلیغی را از مسیحیت گرفته‌ایم اما می‌توان به واژه‌ای دیگر به نام بلاغ در شیعه اشاره کرد، در بحث اسلامی نمی‌خواهیم دیگران را شست و شوی مغزی دهیم ما به دنبال این هستیم که فراخوان دهیم و نسخه درمان دردها را مطرح کنیم.
بزرگترین آسیب کشور در حوزه فرهنگی، نهادسازی به جای نهادینه سازی است
وی با بیان اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران فضای تبلیغ بین‌الملل به مقوله بسیار جدی و حتی سازمانی تبدیل شد، گفت: بزرگترین آسیب کشور ما در حوزه فرهنگی این بود که به جای نهادینه سازی به نهادسازی رو آوردیم.
حجت‌الاسلام جهانگیری ادامه داد: به طور مثال می‌خواستیم تقریب را نهادینه سازی کنیم ولی نهاد ساختیم یا اینکه به جای گسترش فرهنگ نماز بین مردم، سازمان ساختیم و آنچنان به نهاد توجه می‌شود که به اصل کار که گسترش فرهنگ نماز است، بی توجه می‌شوند و بیشتر بودجه آنان به سمت مقوله اجرایی کار می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: در تبلیغ بین‌الملل نگاه ما این بود که تبلیغ کنیم نه اینکه بخواهیم آمار بدهیم و یا اساساً به زور مردم را به پذیرش وادار کنیم بلکه در بحث تبلیغ دینی مخاطب ما عموماً شیعیان، مراکز و حسینیه‌ها و افرادی بود که احساس می‌کردیم باید با آنان مواجهه داشته باشیم، در حوزه نگرش فرهنگی به فضای بین‌الملل اسلامی، ما نگرش‌هایمان فرهنگی بود در این فضای فعالیت‌های فرهنگی، فضای آکادمیک را رها کردیم.
حجت‌الاسلام جهانگیری با اشاره به اینکه در حوزه بین‌الملل نگاه ما این بود که منبری تربیت کنیم و مخاطب ما همان شیعیان باشند، ادامه داد: یکی از اشکالات عرصه تبلیغ این است که هیچوقت مخاطب خود را در فضای آکادمیک و دانشگاه ندیدیم چون به این فضا توجه نکردیم این عرصه فضای خالی بزرگی بود که ما به عنوان مبلغ در آن حضور نداشتیم.
حجت‌الاسلام جهانگیری در ارتباط با سهم جامعه مبلغین و شیعیان در ژورنال‌های علمی دنیا گفت: ما ژورنال‌های علمی زیادی در حوزه دین، اخلاق، فلسفه، عرفان و مطالعات اسلامی داریم. اما در حال حاضر، حضور آکادمیک مان در این ژورنال‌ها، بسیار کم است.
وی با بیان اینکه به تعبیر اقتصادی هر جامعه‌ای در مزیت‌های نسبی است، گفت: ایران سرزمین فلسفه و عرفان فقه و اصول است، سهم ایران که در تولید علم در دنیا، سهم علوم اسلامی در این تولید علمی بین‌المللی ایران چقدر است؟
باید وارد فضای آکادمیک در عرصه تبلیغ بین‌الملل شویم
حجت‌الاسلام جهانگیری اظهار داشت: چون انگاره ذهنمان کاوشگری فرهنگی در فضای بین‌المللی بود، کنشگری آکادمیک علمی را رها کردیم به آن توجه نکرده و غفلت کرده‌ایم.
وی ادامه داد: حضور دین و معارف اهل بیت (ع) در فضای بین‌الملل متأسفانه یک «نگاه دینی – تبلیغی» است نه «نگاه آکادمیک». ما معتقدیم که «معارف» اسلامی، «مَعالم» هم هستند. دانشی که فقهای ما در مدت سالیان تولید کردند علم و دانش است اما متأسفانه این تصور وجود دارد که تِم مفاهیم اسلامی تِم فرهنگی است و نباید آکادمیک و علمی باشد. به همین خاطر هم حضور ما در خارج کشور بیشتر با «رویکرد فرهنگی _ تبلیغی» بوده یعنی در بهترین وضعیت در مراکز اسلامی و مراکز دینی حاضر شدیم اما در مراکز آکادمیک حضور نیافتیم.
حجت‌الاسلام جهانگیری تصریح کرد: ما در دنیا مهد فلسفه هستیم، ما در معرفی اسلام به غرب کنشگر فرهنگی بودیم هیچگاه این کنشگری دانشی را نداشتیم، ما اسلام را با معرفی فلسفه و عرفان در دنیا می‌توانیم معرفی کنیم.
وی با اشاره به اینکه اکنون دانشگاه‌های مهم دنیا دپارتمان فلسفه و بحث علم و اصول دارند، گفت: وقتی ما در حوزه مباحث علم و اصول را می‌خوانیم چرا این همه تولیدات علمی روی دست ما بماند؟ آیا اینها را نباید به دنیا عرضه کنیم؟ ما تنها بهره‌وری که از علم اصول می‌کنیم این است یک نفر مجتهد شود.
جهانگیری ادامه داد: هنوز احساس نمی‌کنیم که در دنیا فضای آکادمیک برای مطالعات اسلامی جدی است، ما باید در فضای بین‌الملل دانشگاهی حضور داشته باشیم.
جهانگیری با اشاره به اینکه رقیبان ما زمینه برگزاری کرسی اسلام‌شناسی با رویکردهای مختلف را راه اندازی کرده‌اند، گفت: اینجا سوال است که ما چه اندازه توانستیم کرسی آزاداندیشی راه اندازی کنیم و از آنجایی که این موارد را فراموش کردیم آسیب جدی دیدیم.
وی با طرح سوالاتی خاطرنشان کرد: در کنار مجلات، ژورنال و کنفرانس‌های علمی این همه کنفرانس‌هایی که در حوزه دین فلسفه عرفان و.. انجام می‌شود و حتی در رابطه با زن همایش‌هایی که در دنیا برگزار می‌شود چه جایگاهی داریم؟
این مبلغ اسلامی بین‌الملل به عدم کادرسازی برای این عرصه اشاره و تصریح کرد: ما باید برای عرصه آکادمیک کادرسازی کنیم، کادرسازی در عرصه آکادمیک بین‌الملل اسلامی یک ضرورت جدی است.
وی تأکید کرد: در حوزه تولید علم؛ سهم علوم اسلامی باید نقش جدی داشته باشد انقلاب اسلامی که مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بوده است اتفاقاً در بحث تولید علم باید بیشترین نقش را در حوزه علوم انسانی اسلامی داشته باشد و حالا که ما می‌بینیم در این حوزه کمترین سهم را داریم این مسأله‌ای ست که باید به آن توجه جدی بشود.
حوزه تبلیغ عرصه بین‌الملل در کنار صادرات باید به بحث واردات نیز توجه شود
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: ما در بحث تبلیغ بین‌الملل یکی از عرصه‌هایی که به آن توجه کرده‌ایم این بوده که به دنبال صادرات بوده‌ایم در حالی که باید به واردات نیز توجه شود.
جهانگیری از مبلغ بین‌الملل به عنوان رابط ملل و دیده بان فرهنگی یاد کرد و گفت: مبلغ بین‌الملل رصد می‌کند که چه فعالیت‌هایی را در کجا و چگونه انجام دهد.
اسلام دینی نیست که به دنبال سلطه‌گری بر فرهنگ‌های دیگر داشته باشد ولی ذاتاً اسلام گونه‌ای هست که همه پذیراست، منتها اگر خوب معرفی و شناسانده شود
وی ادامه داد: برای انجام موفقیت‌آمیز فعالیت‌های تبلیغی در دنیا باید بدانیم در حوزه قرآن پژوهی و پژوهش‌های دینی در دنیا چه اتفاقاتی رقم می‌خورد و باید به دستاورد دیگر کشورها در این زمینه نیز آگاه باشیم.
از دلایل حضور در فضای بین‌الملل ذات آموزه‌های قرآنی است
جهانگیری با پاسخ به این سوال که با وجود مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در کشور، چرا به بحث تبلیغ آن هم در فضای بین‌الملل توجه شود؟ گفت: اسلام ذاتاً به صورت دینامیک ظرفیت جهانی شدن و جهان پذیری دارد، اسلام دینی نیست که به دنبال سلطه‌گری بر فرهنگ‌های دیگر داشته باشد ولی ذاتاً اسلام گونه‌ای هست که همه پذیراست، منتها اگر خوب معرفی و شناسانده شود.
وی ادامه داد: لذا از روز اول ما می‌بینیم قرآن و پیامبر، مخاطب اسلام را «الناس» قرار دادند، قرآن یکی از ویژگی‌هایی که دارد این است که کاملاً با تبار گرایی نژادگرایی مخاطب خاص قرآن مخالف است، وقتی ما با مفاهیم قرآن مواجه می‌شویم می‌بینیم مفاهیمی که قرآن ارائه می‌کند همگان را شامل می‌شود و این ذات همه پذیری سبب می‌شود که اسلام منظر جهانی پیدا کند.
جهانگیری اذعان داشت: یکی از دلایلی که سبب می‌شود ما باید در فضای بین‌الملل حاضر شویم، ذات آموزه‌های قرآنی است و مخاطب نیز با این آموزه‌ها همگنی دارد، حضور اسلام در بین‌الملل یک مقوله به هم وابسته است، اساساً اسلام برای بحث بین‌الملل جهانی و بین‌الملل خواهان اسلام است.
آرزو داشتم شبیه شهید بهشتی باشم
جهانگیری با اشاره‌ای به فعالیت‌هایش در این عرصه گفت: سال ۷۴ وارد حوزه شدم و در همان اوایل مطالعه زندگی شهید بهشتی سبب شد که فعالیت‌های خود را به سوی فضای بین‌الملل هدایت کنم، آرزو داشتم روزی همچون شهید بهشتی اسلام را در عرصه بین‌المللی عرضه کنم، هرچند پس از اینکه وارد این عرصه شدم دغدغه من بیش از صادرات معنای دینی، واردات بود یعنی فهمیدم اکنون ایران و حوزه علمیه، لازم است اتفاقاتی که در بیرون کشور رخ می‌دهد را بدانند. همراه با ادامه تحصیل زبان انگلیسی و زبان عربی را فرا گرفتم و از ۱۷ سالگی در حوزه علمیه مشغول تدریس شدم.
حجت‌الاسلام جهانگیری ادامه داد: در بیش از ۲۰ کشور دنیا در چهار قاره دنیا حضور علمی داشتم و در دانشگاه‌های آنجا حضور یافتم. چند جلد کتاب و مقاله به زبان‌های انگلیسی، عربی، ترکی، اسلامی و فارسی دارم و در شبکه‌های مختلف تلویزیونی به زبان‌های مختلف حضور داشتم و اکنون در مقطع دکتری و تحصیلات عالیه در حوزه و دانشگاه در حال تدریس هستم.
حجت‌الاسلام جهانگیری در رابطه با اهمیت تبلیغ بین‌الملل خاطرنشان کرد: دهه پنجاه میلادی دهه‌ای بود که مسلمانان دنیا و شیعیان تصمیم به مهاجرت به علل مختلف گرفتند تا در غرب به معنای اروپای بزرگ، آمریکا و کانادا و استرالیا زندگی کنند و اینجا بود که شیعیان وارد فرهنگ‌های دیگر شدند؛ شیعیان تعدادشان در دیگر کشورهای اروپایی و غربی کم بود اما کم‌کم به خاطر فضای آزاد مذهبی مهاجرت‌ها از کشورهای مختلف مثل ایران، عراق، لبنان، افغانستان، پاکستان و هند به این کشورها افزایش یافت.
وی ادامه داد: این افراد در دیگر کشورها بازگشت به هویت مذهبی خود را احساس کردند و به امور دینی و معنوی روی آوردند و فعالیت‌هایشان از دهه ۵۰، ۶۰ کم‌کم شروع شد.
حجت‌الاسلام جهانگیری عنوان داشت: نسل اول و دوم کسانی که در خارج از کشور بودند سعی کردند حسینیه و مرکز اسلامی بسازند و فعالیت‌های دیگر انجام دهند. آنان به وجود عالم دینی و بیان مسائل دینی برای فرزندانشان نیاز پیدا کردند و این آغاز پیدایش تبلیغ بین‌الملل بود.