به گزارش خبرنگار مهر، بها الدین خرمشاهی، سعدی پژوه و حافظ پژوه مطرح معاصر، سخنرانی خود را با موضوع «سعدی سردار سخن» آغاز کرد و با بیان اینکه سعدی سردار سخن است، اظهار داشت: ادبیات ایران همچون رشته کوهی با قله‌های متعدد در تاریخ این سرزمین می‌درخشد و سعدی شیرازی نیز یکی از این قله‌های رفیع و ماندگار فرهنگ و هنر این سرزمین است.
وی با اشاره به اهمیت استفاده از نثر و نظم ادیبان در زندگی معاصر افزود: امروزه هرچه با بزرگان خود همچون سعدی، حافظ، فردوسی، رودکی و افرادی چون آنان مأنوس باشیم، بهتر می‌توانیم صحبت کنیم و با یکدیگر هم‌سخن شویم و در واقع ادب و فصاحت را می‌شود از فصیحان آموخت.
خرمشاهی همچنین با اشاره به تلاش برای نشر تصحیح کلیات سعدی محمدعلی فروغی در پیش از انقلاب و تأثیر انتشارات امیرکبیر به عنوان بزرگترین نشر کشور در این حوزه گفت: کلیات سعدی پس از انقلاب نیز در سال ۷۵ با چندین تصحیح و اضافه شدن یادداشت و همچنین ترجمه ۷۰۰ بیت عربی سعدی دوباره چاپ شد.
وی با اشاره به دیگر فعالیت‌های خویش در حوزه سعدی پژوهی عنوان کرد: در مقطعی از اینکه غزل سعدی خوانده می‌شود اما قصیده یا رباعیاتش خوانده نمی‌شود یا تک بیت‌ها و نامه‌هایش خوانده نمی‌شود، رنجیده خاطر بودم و به همین دلیل نیز کار دیگری با عنوان «کم خوانده‌های سعدی» جمع آوری و چاپ شد و در سال گذشته نیز کتابی شامل جستارها و مقالات بنده در رابطه با سعدی چاپ و روانه فضای فرهنگ و هنر شد.
نقش سعدی در زبان فارسی غیرقابل انکار است
علی اصغر دادبه، استاد فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی نیز در نخستین شب از آئین «هفت شب بر خوان سعدی» به بررسی ویژگی‌های زبان سعدی و تأثیر او بر خلق زبانی مانا و ماندگار در طول دوران پرداخت.
دادبه با اشاره به نقش سعدی در بازآفرینی زبان فارسی گفت: هنر سعدی خلق زبانی بود که هم اهل فن به سوی آن برود و هم مردم، اگرچه بازگشت سعدی به زبان فردوسی و رودکی بود اما زبان دیگری آفرید که تمام اقشار آن را می‌فهمند و این استاد سخن، زبان را به حدی از کمال رسانده که مانا شده است و زبان امروز ماست.
این استاد ادبیات عرفانی در ادامه یکسان سازی زبان شعر و نثر، ظاهر ساده و باطن هنری، ایجاز، طنز و ویژگی موسیقایی آثار سعدی را پنج ویژگی مختص به این شاعر بلندآوازه برشمرد و گفت: تا پیش از سعدی، زبان شعر روان‌تر و نثر دشوارتر بود اما سعدی جذابیت شعر را به نثر داد و روانی نثر را در شعر خلق کرد.
وی ادامه داد: ساده بودن ظاهر و باطن هنری یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار سعدی است چرا که صنایع ادبی وقتی ارزشمند هستند که به طور طبیعی و نه ساختگی ظهور کنند.
دادبه، ایجاز در آثار سعدی را عین بلاغت عنوان کرد و گفت: این ویژگی جدی کلام سعدی است و شما نمی‌توانید چیزی را از گلستان حذف کنید و زائد باشد و به واقع سعدی این مسئله بلاغت را کاملاً درک کرده و شایستگی و توانایی به کارگیری آن را داشته است.
وی همچنین از طنز به عنوان خصیصه‌ای نام برد که سعدی خود در پایان گلستان به آن اشاره کرده و آن طرب انگیزی آثار اوست که تابع شرایط سیاسی و اجتماعی دوران زیست این سخنور بلندمرتبه بوده است.
این چهره ماندگار عرصه ادبیات عرفانی و فلسفه اسلامی، ویژگی موسیقایی در آثار سعدی را مهمترین دلیل بر مانایی آثار او دانست و گفت: این ویژگی می‌تواند زبانی را خلق کند که قرن‌ها پابرجا بماند و همچنان زبان ما باشد، زبانی که هم خواص را جذاب کند هم غیرخواص را و ویژگی موسیقی آزاد به بهترین وجه در کلام سعدی به ویژه در گلستان گنجانده شده است.
دادبه با تمجید از نحوه سخن سرایی سعدی اظهار داشت: مجموعه این ویژگی‌ها در کلام سعدی ظهور کرده است و تمام اینها در خصیصه سهل و ممتنع گویی سعدی است و از همین رو و به حق، سعدی را استاد سخن گفته‌اند و تنها سعدی، سعدی است و سعدی را باید یاد گرفت تا به سوی ادب فارسی رفت.
هدف مجالس سعدی هدایت مستمعان به سمت کمال و راه درست است
منصور رستگار فسایی نیز در این مراسم با اشاره به بحث نثر مجالس سعدی اظهار داشت: روایت سعدی از مجلس گویی چنین است که می‌گوید؛ «در جامع بعلبک وقتی سخن همی گفتم، با گروهی افسرده و دلمرده و از عالم صورت به عالم معنا نبرده دیدم سخنم در نمی‌ماند و آتشم در هیزم تر نمی‌گیرد اما در سخن باز بود و سلسله معنی دراز، سخن بجایی رسید که می‌گفتم دوست نزدیک‌تر از من به من است، لیک مشکل که من از وی دورم، چه کنم با که توان گفت که دوست در کنار من و من محجورم، من از شراب این سخن مست و قدح در دست، که رونده ای از کنار مجلس گذر کرد و دور آخر در او اثر کرد و نعره‌ای زد که دیگران به موافقت او در خروش آمدند و خامان مجلس به جوش گفتن ای سبحان الله دوران با خبر در حضور و نزدیکان بی بصر دور».
وی افزود: بدین ترتیب سعدی به مجلسی رفته است که عده‌ای در آنجا نشسته‌اند و او سخن را آغاز کرده و داستان را چنان بیان کرده و سعدی به این حالت، مجلس می‌گوید و مجالس سعدی حاصل این پنج گفتار و پنج منبری است که او در جاهای مختلف ارائه کرده و مجلس در لغت، به معنی نشستن است اما از نظر ادبی نوعی خطابه است که این خطابه منظوری خاص دارد و هدفی معین و آن، هدایت مستمعان است به سمت کمال و راه درست. مجالس سعدی یعنی سخنرانی‌های سعدی که گاهی توسط مریدان و مستمعان با خبر، مکتوب می شده است و بعد به دست خود سعدی یا مریدان، ویرایش می‌شد و می‌ماند برای ابد و امروز ما از آن می‌گوئیم و استفاده می‌کنیم.
رستگار فسایی عنوان کرد: مجلس‌گویی در دوره اسلامی به عنوان یکی از زیباترین آثار ادبی وجود دارد، از جمله مولوی و پدر وی که هر دو به منبر می‌رفتند و مریدان سخنان ایشان را مکتوب کرده‌اند و به یادگار گذاشته‌اند.
وی ادامه داد: از خود مولوی مجالس هفت گانه باقی مانده است، این مجالس باید مستمعان نزدیک و دلسپرده داشته باشد، واعظ در این موارد می‌خواهد در دل مخاطب نفوذ کند بنا براین گوینده در کلام از آهنگ استفاده می‌کند و از الفاظ قابل فهم برای مردم استفاده می‌کند و سعدی چنان زیبا سخن می‌راند که گویی دارد گلستان را می‌نویسد، سعدی در مجالس خود ساده‌گو است، در عین سادگی بلاغتی ممتاز و سهل و ممتنع دارد یعنی در عین وعظ سخنانش کاملاً قابل فهم، آهنگین، زیبا و مؤثر است چنانکه کسی که از دور سخنش را می‌شنود، فریاد بر می‌آورد و ذوقی چنان می‌یابد که خامان مجلس را نیز به جوش می‌آورد.
آخرین برنامه شب نخست، برنامه سعدی خوانی بود که توسط دکتر جعفر موید شیرازی انجام شد و بدین ترتیب دفتر نخستین شب برخوان سعدی را بست.