حجت الاسلام محمد ترکیان در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه سوالاتی همچون چه زمانی استخاره بگیریم، به چه میزان استخاره در تعیین سرنوشت انسان مؤثر است و آیا می‌توان خلاف استخاره عمل کرد، نمونه سوالات یک انسان مردد در انتخاب‌ها و تشخیص اولویت‌هاست، اظهار داشت: استخاره به معنای طلب خیر از خداوند و درخواست راه بهتر و مناسب‌تر از پروردگار جهانیان است که با استفاده از ابزاری مثل نماز، دعا، قرآن، تسبیح، ارتباط قلبی با خداوند و اهل بیت انجام می‌پذیرد.
وی با اشاره به نگاه‌ها و نگرش‌های مختلف به استخاره افزود: در فرهنگ ما برخی نگاهی تعیین کننده ۱۰۰ درصدی و بی قید و شرط به استخاره دارند به نحوی که آن را رفع کننده و پوشاننده تمام عیوب یا مزایایی که در کار نهفته است، می‌دانند و برخی دیگر اصلاً اعتقادی به استخاره ندارند و در تردیدهایشان تکیه به ابزار معمول و متداول تصمیم‌گیری دارند و در این میان برخی دیگر حالت میانه‌ای را برگزیده‌اند نه به شکل تام و تمام به استخاره نگاه می‌کنند و نه آن را نفی می‌کنند.
جایگاه استخاره در زندگی
کارشناس قرآن و حدیث دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با اشاره به نگاه بهتر و دقیق‌تر به استخاره با توجه به مبانی دینی و اصول عقلی تاکید کرد: طبق نظر بسیاری از متفکران وعالمان همچون مرحوم علامه جعفری، کارکرد استخاره، رفع تحیر و سرگردانی است، بنابراین مناسب است انسان، در ارتباط با هر تصمیم و انتخاب ابتدا جنبه‌های شرعی، عقلایی و اخلاقی موضوع را بسنجد بدین معنا که در مرحله اوّل و پس از گذراندن مطلب مورد نظر از فیلتر شرع یعنی حرام و حلال الهی، در مرحله دوم آن را با دید عقلایی و سود و ضرر دنیوی و اخروی و تناسب آن با خودش بسنجد و پس از آن در مرحله سوم بررسی موضوع را از نگاه اخلاق فردی و اجتماعی ارزیابی کند و با معیارهای پذیرفته شده اخلاقی محک بزند.
مشورت با افراد متخصص و با تجربه
وی ادامه داد: برای تکمیل این سنجش، استفاده از مشورت اهل تخصص در آن حیطه اعم از ازدواج، خرید و فروش، مشارکت، معاشرت، درمان و غیره و همچنین فکر و تجربه اهل دقت یعنی افراد دقیق، عاقل و مطمئن که با روشن بینی به موضوعات نگاه می‌کنند و از مشورت‌های احساسی صرف یا تک بعدی می‌پرهیزند استفاده کند؛ در این مرحله مطرح کردن موضوعات با افرادی که شایستگی مشورت ندارند، انسان را از انتخاب درست دور می‌کند و راه تشخیص صحیح اولویت‌ها را می‌بندد.
ترکیان با اشاره به اینکه هر فردی پس از تحقیق و مشورت، در صورت تشخیص راه مناسب و ترجیح دنیوی و اخروی آن با توکل بر خدا اقدام می‌کند و دیگر جایی برای استخاره نمی‌ماند، گفت: در این حالت، درخواست و طلب خیر از خداوند، جای استخاره با قرآن را برای فرد می‌گیرد اما اگر با بررسی و مشورت، تحیر و سرگردانی فرد باقی باشد و هیچ وجه ترجیحی برایش نماند، می‌تواند از ابزار استخاره برای رفع این تردید بهره بگیرد.
خودمان استخاره بگیریم یا دیگری؟
وی در پاسخ به یک سوال رایج مبنی بر اینکه در این گونه موارد جایز است که فرد خودش استخاره بگیرد یا امر را به دیگری موکول کند، بیان داشت: اصل در استخاره این است که خود فرد آن را انجام دهد، ولی اگر نمی‌تواند برداشت درستی از آیات در باب استخاره‌اش داشته باشد، پس از طی مراحل ذکرشده و رسیدن به تحیر، می‌تواند از استخاره افراد آشنا با قرآن کمک بگیرد.
کارشناس قرآن و حدیث دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با اشاره به مواقعی که توصیه می‌شود فرد استخاره نگیرد، ابراز کرد: رفع دلهره و نگرانی ناشی از حساسیت موضوع و یا تجربه اول در کاری (مثل ازدواج یا کار اقتصادی بزرگ)، تأیید طلبی در انتخابی که درست و با طی مراحل منطقی انجام شده است، در انتخاب‌های خطیر و مهم، که باید با حوصله، وقت گذاری و مشورت انجام گیرد، مواردی که قبلاَ استخاره گرفته شده است و شرایط هم پس از استخاره تغییر محسوسی نکرده باشد، در حالت وسواس و زیاده روی در استخاره و همچنین قبل از تحقیق و مشورت بهتر است از استخاره پرهیز شود.
وی اضافه کرد: همچنین زمانی که یک کار صرفاً برای سود اقتصادی انجام می‌شود بهتر است از استخاره اجتناب شود چراکه خیری که ما از خداوند طلب می‌کنیم، فقط مادی نیست و چه بسا موضوعی ازلحاظ اقتصادی برای ما مفید نباشد ولی در عرصه معنوی ثمرات خوب و مؤثری داشته باشد.
تفأل به قرآن؛ آری یا خیر
حجت الاسلام ترکیان با اشاره به اینکه استخاره در برخی مواقع تفأل هم نامیده می‌شود، گفت: در این مورد نیز آنچه برای استخاره گفتیم، صادق است اما گاهی، مراد از تفأل به قرآن؛ باز کردن کتاب خدا برای خبر از آینده، یا دریافت پیام و اشاره از قرآن نه در موضوعی خاص یا بیان حال تفأل زننده یا امثال آن است که در این صورت برای افراد عادی وعامی جامعه، چنین تفألی را توصیه نمی‌کنیم، چراکه عدم آشنایی با مبانی دینی و قرآن عظیم‌الشأن و برداشت‌هایی که می‌تواند دور شدن فرد از مسیر صحیح را ه دنبال داشته باشد، محتمل و قابل پیش بینی است.
چند پرسش متداول
وی با اشاره به یکی از پرسش‌های متداول در باب استخاره گرفتن یعنی «آیا می‌توان به استخاره عمل نکرد»، اظهار داشت: اگر انسان تمام مراحلی که بیان کردیم را به طور صحیح و کامل انجام داده باشد، توصیه می‌شود به استخاره عمل کند، ولی اگر به دلیلی نخواست به آن استخاره عمل کند، طبق نظر عموم علما گناهی مرتکب نمی‌شود.
کارشناس قرآن و حدیث دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان اضافه کرد: گاه این پرسش برای فرد ایجاد می‌شود که «اگر چند استخاره کردیم و به جواب‌های متعدد رسیدیم چه باید کنیم»، در این مورد باید به این نکته اشاره کنیم که اگر استخاره‌ها، با روش صحیح که در کتب مرتبط یا توصیه علما آمده انجام شده باشد، و شرایط و نیت هم در بین استخاره‌ها تغییر نکرده باشد، به استخاره اول عمل می‌کنیم.
نباید با استخاره‌های متعدد و افراطی خود را سرگردان کنیم
ترکیان با تاکید بر اینکه اگر فردی بدون اینکه به ما بگوید برایمان استخاره بگیرد، نیازی نیست، به آن عمل کنیم، تاکید کرد: در پاسخ به این پرسش که «چرا استخاره‌های متعدد ما نزد افراد متفاوت جواب‌های مختلف دارد» نیز باید گفت که اولاً، استخاره‌های دوم سوم و غیره اعتبار ندارد و ثانیاً، همان گونه که گفتیم کارکرد استخاره، رفع تحیر است، بنابراین نباید با استخاره‌های متعدد و افراطی خود را سرگردان کنیم.
وی با اشاره به اینکه گاه این شبهه مطرح شده است که «فردی برخلاف استخاره عمل کرده و سود سرشاری نیز برده است»، گفت: همان گونه که گفتیم خیری که ما از خداوند درخواست می‌کنیم هم شامل مادیات و هم معنویات می‌شود؛ از طرف دیگر چه بسا سود مادی خوبی در کاری می‌بریم ولی ضررهای پنهان مادی و معنوی در آن برایمان هست، همچنان که در آیه ۲۱۶ بقره می‌فرماید که «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیرِ شما در آن است. و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است. و خدا می‌داند، و شما نمی‌دانید»، بر این اساس نمی‌توان با میزان مادی همه چیز را سنجید و البته نبودن استخاره در جایگاه خود هم محتمل است.