خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است، که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه در این روزها بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، بازخوانی از ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره سازی کند. خاطره سازی که پس از واکاوی و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را ببریم به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود.
«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در هشتمین گام از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ سریال «میوه ممنوعه» با ترانه مرحوم افشین یداللهی و موسیقی و خوانندگی احسان خواجه امیری رفتیم که در دهه هشتاد به طور حتم به عنوان یکی از چند اثر برتر موسیقی پاپ ایران نیز به مخاطبان معرفی شد. ترانه‌ای که همچنان یکی از محبوب‌ترین آثار موسیقی پاپ حتی فراتر از یک موسیقی تیتراژ شناخته شده است.
سریال «میوه ممنوعه» به نویسندگی علیرضا نادری و علیرضا کاظمی پور از محصولات دوران درخشان رسانه ملی در عرصه سریال‌سازی بود که در ماه رمضان سال ۱۳۸۶ به کارگردانی حسن فتحی و بازی هنرمندان مطرحی چون علی نصیریان، گوهر خیراندیش، امیر جعفری، هانیه توسلی، طناز طباطبایی، عمار تفتی، الیکا عبدالرزاقی، نیما رئیسی، هرمز هدایت، شبنم فرشادجو، کاظم بلوچی، جواد انصافی، صدیقه کیانفر، وحید ترحمی، کیانوش گرامی، محمدرضا رهبری و تعدادی دیگر از هنرمندان از شبکه دوم سیما روی آنتن رفت.
داستان این مجموعه تلویزیونی که همچنان نیز جزو پرطرفدارترین سریال‌های تلویزیونی سیما محسوب می‌شود، درباره فردی متدین به نام «حاج یونس تاجری معتقد به اصول دینی و اهل حرام و حلال بود. اما اتفاقاتی در زندگی‌اش پیش می‌آید که او را درگیر ماجراهایی می‌کند که حتی در نوع روایت داستانی و انتخاب سوژه دارای تفاوت‌های بسیار زیادی نسبت به سریال‌های مناسبتی تلویزیون تا آن سال‌ها بود و اتفاقاً همین خط‌شکنی نیز باعث شد تا طیف بیشتری از این مخاطبان آنتن شبکه دو سیما را در آن سال‌ها بسیار بپسندند.
اما یکی از نقاط قوت سریال «میوه ممنوعه» در کنار همین رویکردهای ساختارشکنانه که به واسطه حضور نویسنده قدرتمندی چون علیرضا نادری و عیار کارگردانی هنرمندی چون حسن فتحی و هنرنمایی بازیگران شکل گرفته بود، موسیقی متن اثر به ویژه موسیقی تیتراژ اثر بود که با حضور افشین یداللهی به عنوان یک شاعر و ترانه سرای صاحب سبک و قدرتمند و احسان خواجه امیری به عنوان خواننده شکل و شمایل متفاوتی از موسیقی تیتراژ را به بینندگان معرفی کرد. شمایلی که آن قدر به دل و گوش مخاطبان نشست که طرفداران پرشمار خواجه امیری بعد از پخش این سریال همچنان در کنسرت‌ها از او می‌خواهند که موسیقی تیتراژ سریال میوه ممنوعه را برایشان اجرا کند.
یکی از نقاط قوت سریال «میوه ممنوعه» موسیقی متن اثر به ویژه موسیقی تیتراژ اثر بود که با حضور افشین یداللهی به عنوان یک شاعر و ترانه‌سرای صاحب سبک و قدرتمند و احسان خواجه امیری به عنوان خواننده شکل و شمایل متفاوتی از موسیقی تیتراژ را به بینندگان معرفی کرد احسان خواجه امیری در یکی از گفتگوهایش درباره خاطره سازی موسیقی تیتراژ این سریال در ذهن بینندگان آن روزهای تلویزیون گفته بود: «من اصولاً عاشق ماه رمضان هستم. زمانی که کوچک بودم، عاشق این لحظات افطار و سفره پهن کردن و خرید برای سفره افطار بودم. این علاقه بعدها که بزرگ‌تر شدم، رنگ و مزه‌ای دیگر پیدا کرد و این حس در قالب «میوه ممنوعه» و «برای آخرین بار» متجلی شد و زندگی من با این اتفاقات از این رو به آن رو شد. احساسم به این ماه چند برابر شد. البته صد در صد که ماجرا را خدا لطف کرده و اتفاق افتاده. خود من هم از آن قطعات خاطرات زیادی دارم و هر وقت آن‌ها را گوش می‌کنم حالم خوب می‌شود و یاد آن لحظات می‌افتم.»
این خواننده موسیقی پاپ که در سریال «میوه ممنوعه» علاوه بر ساخت موسیقی متن و تیتراژ در چند سکانس نیز تجربه بازیگری را از سرخود گذراند، درباره نحوه تعاملاتش با مرحوم افشین یداللهی پیرامون ترانه و موسیقی اثر توضیح داد: هر کار صرفاً علمی یا هر اثر صرفاً دلی لزوماً خوب نیست، مثلاً در سریال میوه ممنوعه ابتدا آهنگ تیتراژ با ترانه «به من مؤمن نگو وقتی که حتی واسه یه لحظه عاشق نبودم / به من که این همه از رستگاری فقط دم می‌زدم عاشق نبودم» ساخته شده و حدود بیست روز زمان صرف آن شده بود. اما بعد دیدم این اثر به اصطلاح دلی یا ذوقی چندان مورد قبول نیست بعد با دکتر افشین یدالهی هماهنگ کردم و بعد روی ترانه «می‌شه خدا رو حس کرد …» ملودی ساخته شد که اتفاقاً مورد پذیرش افشین یداللهی هم قرار گرفت.
این خواننده و آهنگساز درباره نحوه ترکیب بندی سازها پیرامون ساخت موسیقی «میوه ممنوعه» هم گفته بود: من وقتی طرح کلی داستان را آن وقت که چند بار تغییر نکرده بود خواندم، برای شخصیت‌های مختلف سازهای مختلفی تعریف کردم مثلاً برای حاج یونس فتوحی و زمانی که او در تصویر می‌آید ساز سه تار را انتخاب کرده بودم که سازی ایرانی و ملی است یا برای قدسی خانم ساز سنتور و ویولن را برای هستی. در این چارچوب تقریباً از ترکیب و سازبندی راضی هستم تمام قطعات این ملودی زده شده و هیچکدام آرشیوی نیست، هر قسمت هم ساخت قطعاتش بین پنج تا شش ساعت زمان برده است.
وی در گفتگوی دیگری هم به این نکته اشاره کرده بود که تیتراژ به تنهایی نمی‌تواند خودش را از دل یک سریال بیرون بکشد. تمام ارکان یک سریال برای موفقیت تیتراژ مؤثر هستند. «میوه ممنوعه» در سال‌های پس از انقلاب برای تلویزیون یک اتفاق ویژه بود که با حضور حسن فتحی قدرت فراوانی برای پرتاب همه ما داشت.
خواجه امیری در گفتگوی دیگری هم پیرامون موسیقی تیتراژ سریال «میوه ممنوعه» توضیح داده بود: بدون شک میوه ممنوعه بهترین کار تیتراژ من بوده است و بیشتر از تمام کارهایم دوستش دارم. خوشبختانه با استقبال خوب مخاطبان هم توأم شد و در زمان خودش کلی طرفدار پیدا کرد. خود سریال هم که کلی خوب و تماشایی بود. در این سریال من برای اولین بار جلوی دوربین رفتم و نقش خودم را در چند سکانس کوتاه مقابل نیما رئیسی بازی کردم. دکتر یداللهی شعر زیبایی سرود و من خیلی روی موسیقی زحمت کشیدیم. سعی مان این بود که موسیقی الکترونیک را با سازهای سنتی تلفیق کنیم و همین باعث شد که کار به دل مخاطبان بنشیند و مورد توجه قرار گیرد. از همه این بحث‌ها هم که بگذریم این قطعه از لحاظ کاری هم خیلی برای من خوش یمن بود و باعث اتفاقات خوبی در زندگی هنری‌ام شد.
مرحوم افشین یداللهی نیز در یکی از مصاحبه‌های رسانه‌ای‌اش که به واسطه حضور پر رنگ نام او در ترانه تیتراژهای مختلف سریال‌های تلویزیونی صورت گرفته بود در پاسخ به پرسشی مبنی بر دلایل همکاری‌های مستمر خود با احسان خواجه امیری برای تولید موسیقی تیتراژ به نسبت دیگر خوانندگان گفته بود: من پیش از همکاری با احسان خواجه امیری ترانه‌های زیادی داشتم و تیتراژها و آلبوم‌های زیادی از من منتشر و شنیده شده بود. در مقطعی ایشان برای نوشتن ترانه‌های آلبوم شأن نزد من آمدند و دیدم با وجود سن کم صدای خوبی دارد و تسلط و رنگ صدا و توانایی‌هایش بسیار خوب است. فکر کنم بعد از اینکه اولین ترانه را برای آهنگ سازی و اجرا به ایشان سپردم، قاسم جعفری- که دیگر آن زمان ترانه سرای ثابت سریال‌هایشان شده بودم- از من خواست برای سریالی به نام «غریبانه» خواننده مناسبی به ایشان معرفی کنم و من هم خواجه امیری را معرفی کردم. آقای جعفری از احسان خواجه امیری نمونه کار خواست واو هم چند اجرای آماده‌اش را ارائه کرد و در نهایت مورد پسند آقای جعفری قرار گرفت و قرار شد آهنگ سازی ترانه پایانی را هم خودش انجام دهد.
وی افزود: تیتراژ پایانی سریال «غریبانه» با توجه به مضمون غمگینی که داشت فضایی اندوهناک با فرمی کلاسیک ساخته بود و به همین دلیل تصمیم گرفتیم ترانه‌ای پاپ برای بخشی که خلاصه قسمت‌های قبل را پخش می‌کنند، بسازیم. این ترانه با عنوان «هر چی آرزوی خوبه مال تو» ساخته شد و روی آن بخش قرار گرفت. در حقیقت این اولین ترانه‌ای بود که با صدای احسان خواجه امیری به شهرت رسید و بسیار هم موفق بود به طوری که آقای جعفری می‌گفت: «زمانی که این ترانه به دلایلی روی آن قسمت پخش نمی‌شد، بسیاری با صدا و سیما تماس می‌گرفتند و تقاضای پخش آن را داشتند.» موفقیت این ترانه آغاز همکاری‌های من و آقایان خواجه امیری و جعفری برای سریال‌های بعدی بود.
به هر ترتیب موسیقی تیتراژ سریال «میوه ممنوعه» به واسطه حضور شاعر و ترانه سرای توانمندی چون افشین یداللهی و خوانندگی احسان خواجه امیری یکی از نمونه‌های درست و اصولی موسیقی تیتراژ برای سریال‌های تلویزیونی بود که پس از انتشار توانست تأثیرات مثبتی را در جریان تولید موسیقی تیتراژ مجموعه‌های داستانی سیما بگذارد. تأثیرات مثبتی که اگرچه به جهت نقش بی بدیل تیتراژها برای افزایش محبوبیت خوانندگان وارد لابیرنت‌های مافیایی و اقتصادی حوزه موسیقی شد، اما حداقل نشان داد که با در نظر گرفتن مؤلفه‌های ساختاری و تکنیکی می‌توان به فضای قاعده‌مندی رسید که هم مخاطب و هم منتقد در یک نقطه متمرکز حداکثری هم‌سو با هم حرکت کنند.