حجت‌الاسلام افراسیابی در گفتگو با خبرنگار مهر به مناسبت هفدهم ماه مبارک رمضان، سالروز تأسیس مسجد مقدس جمکران به امر مستقیم حضرت حجت (عج)، گفت: آنچه مسلم است، این است که مسجد مقدس جمکران، بیش از یک هزار سال پیش به فرمان حضرت بقیه الله (ارواحنا له فدا) در بیداری، نه در خواب تأسیس گردیده و در طول قرون و اعصار، پناهگاه شیعیان و پایگاه منتظران و تجلی گاه حضرت صاحب‌الزمان (علیه السلام) بوده است.
دستور ساخت مسجد مقدس جمکران توسط حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه افزود: علامه بزرگوار، میرزا حسین نوری در کتاب ارزشمند نجم الثاقب جریان تأسیس مسجد مقدس جمکران را چنین آورده است: شیخ فاضل، حسن بن محمد بن حسن قمی، معاصر شیخ صدوق، در کتاب «تاریخ قم» از کتاب «مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین» از تالیفات شیخ صدوق، بنای مسجد جمکران را به این عبارت نقل کرده است که شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان سال ۳۹۳ هجری در سرای خود خفته بودم که جماعتی به در سرای من آمدند. نیمی از شب گذشته بود. مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و امر امام محمد مهدی صاحب‌الزمان (صلوات الله علیه) را اجابت کن که تو را می‌خواند.
حجت الاسلام افراسیابی افزود: حسن بن مثله می‌گوید: «من، برخاستم و آماده شدم». چون به در سرای رسیدم، جماعتی از بزرگان را دیدم. سلام کردم. جواب دادند و خوشامد گفتند و مرا به آن جایگاه که اکنون مسجد (جمکران) است، آوردند. چون نیک نگاه کردم، دیدم تختی نهاده و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده و بالش‌های نیکو نهاده و جوانی ۳۰ ساله، بر روی تخت، بر چهار بالش، تکیه کرده، پیرمردی در مقابل او نشسته، کتابی در دست گرفته، بر آن جوان می‌خواند. بیش از ۶۰ مرد که برخی جامه سفید و برخی جامه سبز بر تن داشتند، بر گرد او روی زمین نماز می‌خواندند.
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه گفت: حسن بن مثله نقل می‌کند که آن پیرمرد که حضرت خضر (علیه السلام) بود، مرا نشاند و حضرت امام (علیه السلام) مرا به نام خود خواند و فرمود: برو به حسن بن مسلم بگو: «تو، چند سال است که این زمین را عمارت می‌کنی و ما خراب می‌کنیم. پنج سال زراعت کردی و امسال دگرباره شروع کردی، عمارت می‌کنی. رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، باید هر چه از این زمین منفعت برده‌ای، برگردانی تا در این موضع مسجد بنا کنند». به حسن بن مسلم بگو: «این جا، زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین‌های دیگر برگزیده و شریف کرده است، تو آن را گرفته به زمین خود ملحق کرده‌ای! خداوند، دو پسر جوان از تو گرفت و هنوز هم متنبه نشده‌ای! اگر از این کار بر حذر نشوی، نقمت خداوند، از ناحیه‌ای که گمان نمی‌بری بر تو فرو می‌ریزد».
دستور اقامه نماز مسجد مقدس جمکران، توسط حضرت ولی عصر (عج)
حجت‌الاسلام افراسیابی افزود: حسن بن مثله عرض کرد: «سید و مولای من! مرا در این باره، نشانی لازم است، زیرا مردم، سخن مرا بدون نشانه و دلیل نمی‌پذیرند. امام (علیه السلام) فرمود: تو برو رسالت خود را انجام بده. ما، در اینجا، علامتی می‌گذاریم که گواه گفتار تو باشد. برو به نزد سید ابوالحسن، و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را بیاورد و منفعت چند ساله را از او بگیرد و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند، و باقی وجوه را از رهق، ناحیه اردهال که ملک ما است، بیاورد، و مسجد را تمام کند و نصف رهق را بر این مسجد وقف کردیم که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد کنند. مردم را بگو تا به این موضع رغبت کنند و عزیز بدارند و چهار رکعت نماز در اینجا بگذارند.
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه گفت: امام زمان (عج) در توضیح چهار رکعت نماز می‌فرمایند: دو رکعت تحیت مسجد، در هر رکعتی، یک بار «سوره حمد» و هفت بار سوره «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَدٌ» بخوانند و تسبیح رکوع و سجود را، هفت بار بگویند و دو رکعت نماز صاحب‌الزمان (علیه السلام) بگذارند، بر این نسق که در هنگام خواندن سوره حمد چون به «إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیّاکَ نَسْتَعینُ» برسند، آن را صد بار بگویند و بعد از آن فاتحه را تا آخر بخوانند. رکعت دوم را نیز به همین طریق انجام دهند. تسبیح رکوع و سجود را نیز هفت بار بگویند. هنگامی که نماز تمام شد، تهلیل (یعنی لا اله الا الله) بگویند و تسبیح فاطمه زهرا (علیها السلام) را بگویند. آن گاه سر بر سجده نهاده، صد بار صلوات بر پیغمبر و آلش (صلوات الله علیهم)، بفرستند.
حجت الاسلام افراسیابی افزود: این نقل، از لفظ مبارک امام (علیه السلام) است که فرمود: «فمن صلّاهما، فکانما صلی فی البیت العتیق»؛ هر کس، این دو رکعت [یا این دو نماز] را بخواند، گویی در خانه کعبه آن را خوانده است. حسن بن مثله می‌گوید: در دل خود گفتم که تو اینجا را یک زمین عادی خیال می‌کنی، اینجا مسجد حضرت صاحب‌الزمان (علیه السلام) است. پس آن حضرت به من اشاره کردند که برو!
استاد حوزه علمیه ادامه داد: حسن بن مثله نقل می‌کند که چون مقداری راه پیمودم، بار دیگر مرا صدا کردند و فرمودند: «در گله جعفر کاشانی - چوپان - بزی است، باید آن بز را بخری. اگر مردم پولش را دادند، با پول آنان خریداری کن، وگرنه پولش را خودت پرداخت کن. فردا شب آن بز را بیاور و در این موضع ذبح کن. آن گاه روز چهارشنبه هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسانی که مرض صعب‌العلاج دارند، انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد. آن بز، ابلق است. موهای بسیار دارد. هفت نشان سفید و سیاه، هر یکی به اندازه یک درهم، در دو طرف آن است که سه نشان در یک طرف و چهار نشان در طرف دیگر آن است» آن گاه به راه افتادم. یک بار دیگر مرا فرا خواند و فرمود: هفت روز یا هفتاد روز در این محل اقامت کن.
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه گفت: حسن بن مثله می‌گوید: من، به خانه رفتم و تمام شب را در اندیشه بودم تا صبح طلوع کرد. نماز صبح خواندم و به نزد علی منذر رفتم و آن داستان را با او در میان نهادم. همراه علی منذر، به جایگاه دیشب رفتیم. او گفت: «به خدا سوگند که نشان و علامتی که امام (علیه السلام) فرموده بود، اینجا نهاده است و مشاهده کردیم که حدود مسجد، با میخ‌ها و زنجیرها مشخص شده است». آن گاه به نزد سید ابوالحسن الرضا رفتیم. چون به در منزل او رسیدیم، غلامان و خادمان ایشان گفتند: «شما از جمکران هستید؟». گفتیم: «آری». پس گفتند: «از اول بامداد، سید ابوالحسن در انتظار شما است». پس وارد شدم و سلام گفتم. جواب نیکو داد و بسیار احترام کرد و مرا در جای نیکو نشانید.
حجت الاسلام افراسیابی افزود: حسن بن مثله نقل می‌کند که پیش از آنکه من سخن بگویم، او سخن آغاز کرد و گفت: «ای حسن بن مثله! من خوابیده بودم. شخصی در عالم رؤیا به من گفت: «شخصی به نام حسن بن مثله، بامدادان، از جمکران پیش تو خواهد آمد. آنچه بگوید، اعتماد کن و گفتارش را تصدیق کن که سخن او، سخن ما است. هرگز، سخن او را رد نکن». از خواب بیدار شدم و تا این ساعت در انتظار تو بودم. حسن بن مثله، داستان را مشروحا برای او نقل کرد. سید ابوالحسن، دستور داد بر اسب‌ها زین نهادند. سوار شدند. به سوی ده (جمکران) رهسپار گردیدند. چون به نزدیک ده رسیدند، جعفر شبان را دیدند که گله‌اش را در کنار راه به چرا آورده بود.
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه گفت: حسن بن مثله، به میان گله رفت. آن بز که از پشت سر گله می‌آمد، به سویش دوید. حسن بن مثله، آن بز را گرفت و خواست پولش را پرداخت کند که جعفر گفت: «به خدا سوگند! تا به امروز، من این بز را ندیده بودم و هرگز در گله من نبود، جز آن روز که در میان گله، آن را دیدم و هر چند خواستم که آن را بگیرم، میسر نشد». پس آن بز را به جایگاه آوردند و در آنجا سر بریدند. سید ابوالحسن الرضا به آن محل معهود آمد و حسن بن مسلم را احضار کرد و منافع زمین را از او گرفت. آن گاه وجوه رهق را نیز از اهالی آنجا، گرفتند و به ساختمان مسجد پرداختند و سقف مسجد را با چوب پوشانیدند.
استاد حوزه علمیه افزود: سید ابوالحسن الرضا، زنجیرها و میخ‌ها را به قم آورد و در خانه خود نگهداری کرد. هر بیمار صعب‌العلاجی که خود را به این زنجیرها می‌مالید، در حال، شفا می‌یافت. ابوالحسن محمد بن حیدر گفت: «به طور مستفیض شنیدم، پس از آنکه سید ابوالحسن الرضا وفات کرد و در محله موسویان (خیابان آذر فعلی) مدفون شد، یکی از فرزندانش بیمار گردید. داخل اطاق شده سر صندوق را برداشت زنجیرها و میخ‌ها را نیافت.
شبهات در خصوص مسجد مقدس جمکران
پژوهشگر حوزه مهدویت با اشاره به برخی شبهاتی که در سالیان اخیر به بنای این مسجد مقدس وارد شده، افزود: متأسفانه در سال‌های اخیر، برخی ناخواسته یا آگاهانه نوک پیکان شبهات را به سوی این مسجد هدف گرفته و در سند آن تشکیک کرده‌اند. از جمله دلایل این موضوع را نیز عدم تشرف امام خمینی (ره) در طول عمر پربرکت خویش به این مسجد عنوان می‌کنند، در حالی که چنین صحبت‌هایی صحیح نیست و علمای قدیم و معاصر از جمله حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) بارها به مسجد مقدس جمکران مشرف شده‌اند.
حجت الاسلام افراسیابی در ادامه گفت: آیت الله سبحانی به نقل از امام خمینی (رحمت الله علیه) می‌گوید: «در دوران جوانی، پنجشنبه و جمعه‌ای بر ما نگذشت مگر اینکه با دوستان جلسه انسی تشکیل دهیم و به خارج از قم و بیشتر به سوی جمکران برویم. در فصل برف و باران، در خود حجره، به برنامه انسی مشغول می‌شدیم و هنگامی که صدای مؤذن به گوش می‌رسید، همگی به نماز می‌ایستادیم».
وی افزود: همچنین آیت الله سید عبدالکریم کشمیری فرموده‌اند: در دیداری که در جماران با حضرت امام خمینی (رحمت الله علیه) داشتم حضرت امام دستم را گرفت و فرمود: آقای کشمیری برو مسجد جمکران و برای من دعا کن.
حجت الاسلام افراسیابی با بیان اینکه مدارک زیادی در خصوص تشرف حضرت امام (ره) به مسجد مقدس جمکران وجود دارد، افزود: گزارشاتی از سوی سازمان ساواک در قبل از انقلاب وجود دارد که نشان می‌دهد، امام خمینی (رحمت الله علیه) در عصر روز چهارم خرداد سال ۱۳۴۳ شمسی، قصد اقامه نماز و سخنرانی در مسجد مقدس جمکران را داشته است. همچنین در سند دیگری اشاره شده که در زمان دیگری، حضرت امام (ره) ساعت ۴ صبح به مسجد مقدس جمکران رفته و ساعت ۶:۳۰ از آن مسجد خارج شده است.
وی در ادامه گفت: در سال‌های اخیر نیز فیلم مستندی توسط مسجد مقدس جمکران تهیه شده است که در آن فیلم، حضور امام خمینی (رحمت الله علیه) در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۵۷ در شهر مقدس قم و سفر به مسجد مقدس جمکران نمایش داده شده است.
پژوهشگر حوزه مهدویت با اشاره به مأموریت یافتن جامعه مدرسین حوزه علمیه قم برای ساماندهی به وضعیت جمکران از سوی حضرت امام (ره)، گفت: در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) تعدادی از اعضای جامعه مدرسین را مأمور رسیدگی به وضع مسجد مقدس جمکران نمود. این آقایان پس از بررسی همه جانبه و تبادل نظر با هیأت امنای مسجد، با توجه به اهمیت این مکان مقدس، پیشنهاداتی را تهیه و برای تصویب نهایی طی نامه‌ای در تاریخ ۱۷/۰۲/۱۳۵۸ به محضر حضرت امام تقدیم کردند.
حجت الاسلام افراسیابی افزود: در این نامه آمده است که با توجه به اقبال روزافزون مردم به مسجد صاحب‌الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در جمکران، باید حفاظت و رفاه زائران بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و طرح‌های جالب و اصلاحی بسیار کامل، به فوریت با رعایت الاهم فالاهم به اجرا درآید.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: در بخش دیگری از نامه آمده است که با توجه به اینکه مسجد مقدس جمکران یادگاری عظیم از حضرت ولی‌عصر (ارواحنا فداه) بوده و آن سرور امر به ساختن مسجد و توجه شیعیان به آن نموده‌اند - طبق روایت مرحوم شیخ صدوق (ره) - بنابراین وقف عام محسوب شده و امر تولیت آن با حاکم شرع بوده و اداره آن زیر نظر حاکم شرع، با هیأتی از عدول مؤمنین و ثقات مطلع امین و علاقه‌مند به آن جناب باید باشد و کلیه اموال و عوائد حاصله باید با حفظ مصالح مسجد، دقیقاً صرف عمران و توسعه و رفع نیازمندی‌های آن مکان شود.
وی افزود: در صحیفه امام، جلد ۷، صفحه ۱۹۵ آمده است که امام خمینی (ره) نیز در پاسخ نامه چنین نوشت: آنچه را حضرات آقایان مدرسین [اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم] تصویب کرده‌اند، مورد تأیید اینجانب می‌باشد.
مسجد مقدس جمکران از دیدگاه مراجع و علما
پژوهشگر حوزه مهدویت در ادامه با اشاره به مستندات تاریخی و دیدگاه مراجع و علما درباره مسجد مقدس جمکران، گفت: قدیمی‌ترین اسناد و شواهد موجود درباره حضور علما در مسجد مقدس جمکران به بیش از ۳۵۰ سال پیش باز می‌گردد. این سند، دستخط علم‌الهدی محمد بن محسن فیض کاشانی (متوفای ۱۱۱۵ هجری قمری) فرزند ملأ محسن فیض کاشانی است؛ وی نوشته است: فی سنه ۱۰۸۰ [هجری قمری] در جوار والد مولانا حجة الله العالمین روحی فداه مشرف شدیم بر حرم اهل بیت (صلوات الله علیهم) [حضرت معصومه سلام الله علیها] و بعد مشرف شدیم به زیارت مسجد مقدس جمکران که از مضافات قم المشرفه می‌باشد. حقیر فقیر شنیدم از والد مکرم روحی فداه که مولانا شیخ محمد بهاالدین آملی [شیخ بهایی] (عطر الله مرقده) و مولانا حضرت علامه آخوند ملأ محمد تقی مجلسی [مجلسی اول] (عطر الله مضجعه) به این مکان مقدس مشرف می‌شدند.
حجت الاسلام افراسیابی در ادامه گفت: علمای معاصر در طول حضور در قم، مکرراً به مسجد مقدس جمکران مشرف می‌شدند و در خصوص جایگاه و مقام والای مسجد مقدس جمکران مطالب ارزشمندی بیان کرده‌اند. از جمله مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در دیدار جمعی از روحانیون در اول اسفند ۱۳۷۰ می‌فرمایند: نماز شب خواندن، نافله خواندن، دعا خواندن، ذکر گفتن، متوجه خدا بودن، زیارت رفتن، توسل کردن و به مسجد مقدس جمکران رفتن، سازنده است. اینها شما را پولادین خواهد کرد.
استاد حوزه عملیه افزود: همچنین آیت الله العظمی بروجردی (ره) فرمودند: اگر موفق بشوم، در قم دو کار انجام خواهم داد؛ یکی راه مسجد جمکران را باز خواهم کرد، دومی بیمارستانی در شهر قم بنا خواهم نمود. آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (ره) فرمودند: هر وقت برای حضرت آیت الله العظمی بروجردی (ره) مشکل پیش می‌آمد، مرحوم پدرم که خود از عاشقان امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بود و علاقه زیادی به مسجد مقدس جمکران داشت، به محضر آقا (آیت الله العظمی بروجردی) عرض می‌کردند یک قربانی برای مسجد جمکران بفرستید تا رفع مشکل شود.
پژوهشگر حوزه مهدویت ادامه داد: آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (ره) نیز فرمودند: در دوران طلبگی، من خیلی به مسجد مقدس جمکران می‌رفتم، شاید بیشتر از پانصد مرتبه باشد و کرامات زیادی در این مسجد مقدس دیده و شنیده‌ام.
حجت الاسلام افراسیابی افزود: آیت الله العظمی نجفی مرعشی (ره) درباره مسجد جمکران می‌فرمایند: در این مسجد شریف مکرر کراماتی دیده شده است که مرحوم شیخ محمد علی کچوئی معروف به قمی در کتاب تاریخ قم در جلد اول و دوم اشاره کرده به کراماتی که در آنجا اتفاق افتاده است و اشخاصی که شرفیاب حضور مبارک حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شده‌اند. حقیر خودم مکرر کراماتی در آنجا مشاهده کرده‌ام. چهل شب چهارشنبه، مکرر موفق شدم که در آن مسجد بیتوته کنم و جای تردید نیست که از امکنه‌ای که مورد توجه و منزول برکات الهی می‌باشد و بعد از مسجد سهله، این بهترین مقام و بهترین جایی است که منتسب به حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌باشد.
استاد حوزه عملیه به سخنان آیت الله صافی گلپایگانی اشاره کرد و گفت: این مرجع تقلید می‌فرماید که حقیر از طفولیت که در خدمت مرحوم والد به قم مشرف می‌شدم به سعادت تشرف به مسجد مقدس جمکران نائل می‌گشتم. آن مرحوم که در ارادت و چاکری به آستان ملائک پاسبان حضرت بقیه الله الاعظم (ارواح العالمین له الفداء) مشار بالبنان (معروف) بودند و مصدر خدماتی به آن حضرت شده بودند و توجهاتی مشاهده کرده بودند، اصرار داشتند که مهما امکن (در حد امکان) پیاده به مسجد مقدس جمکران مشرف شوند و به فیض نماز و عبادت در آن مکان مبارک نائل می‌گشتند.