خبرگزاری مهر، گروه استانها - اسمامحمودی: شهداد نامی آشنا طی دو دهه اخیر در بستر صنعت گردشگری ایران است، این منطقه که در گذشته مرکز ایالت آراتا در ایران باستان بوده را به نام خبیص هم می‌شناسند، آنجا که قدیمی ترین پرچم کشف شده فلزی ایران را کشف کردند و بقایایی از شهر کوتوله‌ها پیدا شده است.
بیرق فلزی شهداد که هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود در کنار مجموعه از اشیای تاریخی مربوط ۶ هزار سال قبل حلقه‌ای اصلی از تمدن شرق ایران محسوب می‌شود اما آنچه که طی دو دهه اخیر نام شهداد را بیش از گذشته بر زبان‌ها جاری می‌کند ثبت جهانی پرونده کویر لوت است و در این میان شهداد ۷۰ درصد از عرصه این کویر را در خود جای داده است.
کویرلوت در واقع چهارمین پرونده ثبت جهانی طبیعی جهان و اولین اثر ثبت شده طبیعی ایران است که تا قبل از شیوع کرونا در فصل گردشگری کویرنوردی به خصوص در پاییز، زمستان و بهار شاهد حضور گسترده گردشگران بین المللی به ویژه اروپایی‌ها و طبیعت گردان ایران بود.
استان کرمان ۷ اثر ثبت جهانی را در خود جای داده که یکی از جالب توجه ترین آنها عجایب خارق العاده کویر است، آنجا که گرم‌ترین نقطه زمین با عنوان گندم بریان، قرار دارد و کمی آن سوتر گلدان‌های طبیعی کویر (نبکاها) از زمین سر بر آورده‌اند و کمربندی از کلوت ها که از آنها به عنوان نگهبانان کویر یاد می‌شود نیز گردشگران را به خود جذب می‌کنند.
رودخانه شور که علیرغم عبور از گرم‌ترین کویر ایران اما هیچ گاه خشک نمی‌شود و البته دریاچه‌ای نوپدید در میانه کلوت ها که در کنار دره کشیت، آسمان پر ستاره لوت، نخلستان‌ها و بلند ترین تپه‌های شنی جهان و … کلکسیونی از زیبایی‌های طبیعی را فراهم کرده که در کمتر نقطه‌ای از کشور و جهان می‌توان آنها را یافت.
گردشگری رها شده در کویر لوت
اما سوال اینجاست از زمان ثبت جهانی کویر در حالی که منطقه شهداد مملو از جاذبه‌های گردشگری است چه برنامه ریزی برای بالقوه کردن صنعت گردشگری انجام شده است.
جواب این سوال را می‌توان با سفری کوتاه به منطقه شهداد مشاهده کرد؛ فاصله شهر کرمان با شهداد تقریباً ۱۰۰ کیلومتر است هر چند قبل از شیوع کرونا مردم از استان‌های مختلف کشور دائماً در این منطقه حضور داشتند اما هم اکنون کرمانی‌ها سوار بر خودروهای آفرود یا خودروهای شخصی تمامی نیازهای خود را به همراه می‌برند و بدون حضور در شهداد، روستاها و کمپ‌های محدود حاشیه کویر خود را به دریاچه و کلوت ها و یا عمق کویر می‌رسانند.
بدون هیچ مانعی اتوبوس‌ها و کامیون‌ها در میانه کویر و در کنار کلوت ها که گاه میلیون‌ها سال قدمت دارند می‌روند و در کمتر جایی از کویر می‌توان به مکانی بکر دست یافت.
بدون هیچ مانعی اتوبوس‌ها و کامیون‌ها در میانه کویر و در کنار کلوت ها که گاه میلیون‌ها سال قدمت دارند می‌روند و در کمتر جایی از کویر می‌توان به مکانی بکر دست یافت
کناره‌های کلوت ها مملو از آجر و بلوک سیمانی و یا بقایایی آتش برای طبخ غذا و یا کمپ‌ها است، رد تایر خودروها همه جا هستند و گاه شاهد کنده شدن و تخریب برخی از قسمت‌های کلوت ها توسط مردم هستیم، زباله‌ها در مکان‌های مختلف کویر لوت که زمانی عاری از گونه زباله بود دیده می‌شود. شیشه‌های شکسته، هیزم‌های نیمه سوخته و پوست میوه و اناع زباله‌های کمپ‌های گردشگری را می‌توان در کویر یافت.
با شیوع کرونا گستره حضور مردم در کویر برای فاصله گرفتن از یکدیگر نیز بیشتر شده و آسیب به طبیعت بکر لوت بیش از گذشته به چشم می‌خورد، تورهای گردشگری حتی در زمان اوج کرونا به صورت غیر رسمی فعال هستند.
نبکاها هیزم گردشگران غیر مسئول
در اطراف دریاچه جوان نیز می‌توان انواع زباله‌ها را مشاهده کرد و هر روز بر آلودگی موجود در طبیعت این اثر زیبای جهانی افزوده می‌شود.
با تاریک شدن هوا حتی در اطراف نبکاها می‌تواند جوانانی که آتش روشن می‌کنند و گاه گیاهان این جنگل تاریخی را به آتش می کشند مشاهده کرد و البته به صراحت می‌توان دید که هیچ برنامه‌ای برای ساماندهی گردشگری در این منطقه وجود ندارد و همه چیز باری به هر جهت رها شده است.
عدم وجود سرویس بهداشتی، مسجد و مراکز عرضه کالاهای مورد نیز مسافران نشان می‌دهند نه مردم محلی به این دیدگاه رسیده‌اند که باید برای ایجاد درآمد برنامه ریزی کنند و نه مسئولان فکری به حال ایجاد زیر ساخت کرده‌اند.
جاده‌ای که پس از ۲ سال همچنان بسته است
شاید تخریب دو ساله جاده شهداد به نهبندان و عدم برنامه ریزی مسئولان برای ایجاد حتی یک مسیر موقت آبرومند نشان می‌دهد در این اثر ثبت جهانی هیچ چشم انداز مشخصی وجود ندارد و مشخص نیست چرا وعده‌هایی که در جلسات مختلف مطرح می‌شود هیچ گاه نمودی در زندگی واقعی پیدا نمی‌کند.
در این زمینه با مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان که یکی از فعالان رسانه‌ای اهل شهداد نیز می‌باشد به گفتگو نشستیم، عباس تقی زاده در این زمینه دغدغه مند است و به خبرنگار مهر می‌گوید: یکی از اتفاقات ارزشمند در عرصه گردشگری استان کرمان ثبت جهانی کویر لوت بود که بین کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی مشترک است.
سود بومگردی ها به جیب آژانس‌ها و دلال‌ها می‌رود
تقی زاده افزود: در گرداگرد بیابان لوت شهرها و روستاهای متعددی وجود دارند که بعضاً علاوه بر ویژگی‌های گردشگری و خاص دارای سوابق تاریخی و باستانی جالب توجه نیز هستند، پس از ثبت جهانی بیابان لوت فعالیت‌های برای توسعه گردشگری صورت گرفته اما عمده آنها توسعه مراکز بومگردی بوده است، در عین حال همین واحدها نیاز به آسیب شناسی نیاز دارد.
وی بیان کرد: برای مثال در شهداد که یکی از بیشترین تمرکز مراکز بومگردی را داریم یکی از پیشنهادهایی که بارها مطرح کردم این است که بومگردی ها باید یک انجمن و یا اتحادیه داشته باشند که از طریق آن هم سطح آموزش‌ها را ارتقا دهند و هم از تجربه‌های دیگران استفاده کنند.
وی بیان کرد: متأسفانه برخی مواقع شاهد هستیم این بومگردی ها منافع هم را برای جلب مسافر تهدید می‌کنند و در این میان برخی از تورهای گردشگری از استان‌های دیگر و یا استان کرمان سود به جیب می‌زنند و ممکن است سود چندانی به بومگردی ها ندهند.
سود گردشگری به جیب مردم نمی‌رود
وی گفت: برای توسعه جوامع محلی و خدمات به مسافران واحدهای بومگردی ایجاد شده اما نتوانسته‌اند یک انجمن ایجاد کنند و از وجود این پتانسیل اقتصادی برای توسعه محلی استفاده کنند.
تقی زاده افزود: مدیریت مسافر در واقع خارج از منطقه شهداد است و بیشتر به دست آژانس‌ها و تورهای گردشگری قرار داد و سود ناشی از گردشگری عاید مردم منطقه نمی‌شود.
داد و ستد اقتصادی بین مردم محلی و گردشگر تقویت شود
مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان بیان کرد: در واقع مردمی که در این منطقه زندگی می‌کردند تا دیروز به فرد دیگری خدمات می‌دانند و حالا به تورها و آژانس‌ها خدمات می‌دهند، تعبیر بدبینانه این است مردمی که تا دیروز کارگر مزرعه کشاورزی بودند امروز کارگر یک رستوران یا بومگردی شده‌اند اما ارتقا پیدا نکرده‌اند.
مردمی که تا دیروز کارگر مزرعه کشاورزی بودند امروز کارگر یک رستوران یا بومگردی شده‌اند اما ارتقا پیدا نکرده‌اند وی افزود: نیاز است مردم بومی به خصوص تحصیل کرده‌ها با آموزش و حمایت، نقش‌های مهم‌تری ایفا کنند، و برنامه ریزی باید به این افراد واگذار شود.
وی همچنین گفت: گاه در گردشگری لوت به جاذبه‌های بیابان لوت مثل کلوت ها، گندم بریان و دریاچه بیشتر توجه می‌شود و مسافران از کنار روستاها و شهرها رد و وارد بیابان می‌شوند، اگر بخواهیم چرخه اقتصادی ایجاد کنیم باید بین گردشگر و کسانی که آنجا زندگی می‌کنند ارتباط ایجاد کنیم این ارتباط می‌تواند به داد و ستد اقتصادی ختم شود.
وی بیان کرد: این تجارت گرچه وجود دارد اما بسیار ضعیف است، سفر به شهداد یک روزه و به سمت طبیعت کویر لوت است در واقع مسافر همه مایحتاج خود را به همراه می‌آورد و پس از سفر یک روزه به لوت، بدون هیچ عایدی برای مردم باز می‌گردد.
تقی زاده بیان کرد: متناسب با ثبت جهانی لوت هیچ اتفاق خاصی روی نداده این وضعیت در سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی بسیار ضعیف‌تر است که برای رفع این مشکل باید برنامه ریزی شود.
مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان بیان کرد: ارتباط گردشگران با جوامع محلی با حفظ محیط زیست و فرهنگ جوامع بومی باید افزایش یابد، اهالی باید آموزش ببینید و توانمند شوند اما هم اکنون ۷۰ درصد مردم منطقه شهداد زیر پوشش نهادهای حمایتی قرار دارد و سوال این است که در اوج پتانسیل‌های اقتصادی و گردشگری چرا مردم محروم هستند؟
چارچوب و نقشه راه در گردشگری شهداد وجود ندارد
تقی زاده گفت: جایی در برنامه ریزی مشکل دارد، یک برنامه و چارچوب و نقشه راه در این منطقه وجود ندارد و تدوین نشده است، یکی دو نقطه را خیلی تقویت می‌کنیم اما بقیه را نمی بینم و توسعه نا متناسب ایجاد می‌کند و مشکلاتی ایجاد می‌شود که پیامد اجتماعی و امنیتی دارد. در صورتیکه اگر این توازن وجود داشته باشد شاهد توسعه زیر ساخت‌ها در سطوح مختلف خواهیم بود.
وی افزود: به هر حال وقتی یک گردشگر به یک منطقه می‌آید به انواع خدمات نیاز دارد اما این خدمات ضعیف و یا اصلاً دیده نشده است، استفاده از توان تولید صنایع دستی در منطقه اصلاً دیده نشده و مردم ارتباطی با مسافران ندارد.
وی ادامه داد: دلال‌ها و رابط‌ها در حال حاضر بیشترین سود را می‌برند، در حالی که فنی و حرفه‌ای و آموزش و پرورش می‌توانند دوره‌های آموزشی برای مردم محلی ایجاد کند ضمن اینکه آموزشگاه‌های زبان می‌توانند مردم را برای ارتباط با گردشگران خارجی توانمند کنند. اما هیچکدام از اینها را در هیچ نقطه‌ای در لوت نمی‌بینیم و برنامه کلیشه‌ای وجود دارد.
نسخه‌های بیرونی و تقلیدی از خارج از کشور پاسخگو نیست باید ویژگی‌های بومی را شناسایی و متناسب با اینها کار کنیم
وی گفت: هیچ نظری از مردم محلی نظر گرفته نمی‌شود و نگاه فقط به کلوت ها و جاذبه‌ها است اما نگاه باید تغییر کند، زیر ساخت‌های شهری، بهداشت و درمان و عمران باید ارتقا یابد و هزینه کنیم تا مسافر و گردشگر به داخل شهر بیایید و موجب مهاجرت معکوس شود.
مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان اضافه کرد: چرخه گردشگری لوت حلقه‌های مفقوده ای دارد و به یک مطالعه نیاز است که باید با حضور تیم‌های پژوهشی در خود مناطق انجام شود، نسخه‌های بیرونی و تقلیدی از خارج از کشور پاسخگو نیست باید ویژگی‌های بومی را شناسایی و متناسب با اینها کار کنیم.
وی بیان کرد: معین‌های اقتصادی و شرکت‌ها می‌توانند در این زمینه تأثیر گذار باشند، باید اجازه داده شود که شرکت‌های دیگر در منطقه سرمایه گزاری کنند و جلوی انحصار در سرمایه گذاری گرفته شود، باید شرکت‌ها بومی تأسیس و در کنار شرکت‌های بزرگ توانمند شوند.
تقی زاده افزود: نرخ مهاجرت در منطقه شهداد بالاست و بسیاری از جوانان بعد از سربازی و دانشگاه به شهداد باز نمی‌گردند چون مهارت‌های لازم و امکانات در منطقه وجود ندارد و این مساله مشکل ساز است.
وی ادامه داد: نمی‌توانند از گردشگر پول در آورد استاندار، فرماندار، بخشدار و تک تک مدیران محلی باید نگاهشان تغییر کند و به سمت توانمندکردن جوامع بومی حرکت کنند.
وی ادامه داد: نگاه گذشته به جایی نمی‌رسد و مسافران فقط چشم هاشان را می‌آورند عکس می‌گیرند و زباله می‌اندازند و برمی گردنند و اتفاق خاصی در منطقه روی نمی‌دهد.
نگاه گذشته به جایی نمی‌رسد و مسافران فقط چشم هاشان را می‌آورند عکس می‌گیرند و زباله می‌اندازند و بر می گردنند و اتفاق خاصی در منطقه روی نمی‌دهد
زهرا ابراهیمی یکی از فعالان گردشگری که در یکی از واحدهای بومگردی است به خبرنگار مهر می‌گوید: زندگی مردم شهداد قبل و بعد از ثبت جهانی پرونده لوت هیچ تغییر محسوسی نکرده است چون مردم عملاً فقط از راه دور چراغ‌های خودروها را می‌بینند که دسته دسته از شهرهای دیگر راهی کویر لوت می‌شوند و حتی رغبتی برای حضور در کمپ‌ها و شهر شهداد ندارند.
وی می‌گوید: متأسفانه مسئولان از گردشگری این منطقه فقط ثبت جهانی آن را انجام داده‌اند و بعد از گذشت بیش از دو سال از تخریب جاده شهداد نهبندان حتی برای آسفالت موفق جاده هم کاری نکرده‌اند و فقط هر سال آمار حضور گردشگران را بیان می‌دهند در زمان شیوع کرونا فرصت خوبی بود تا زیر ساخت‌های منطقه تقویت می‌شد اما عملاً هیچ اتفاقی روی نداده است.
وی افزود: در این اثر ثبت جهانی عملاً برنامه‌ای برای توسعه گردشگری وجود ندارد و همه چیز روی کاغذ مانده است و عملاً جوامع محلی از بابت گردشگری توانمند نشده اند.
مسافران هیچ عادی برای مردم ندارند
ابراهیمی با ابزار تأسف از حضور گسترده مردم در تمام ایام شیوع کرونا طی سال گذشته گفت: منطقه به شدت متأثر از حضور گردشگرانی است که تنها آورده شأن برای شهداد زباله‌هایشان است و حتی یک بطری آب از مغازه‌های منطقه خریداری نمی‌کنند.
وی گفت: متأسفانه جاده لوت نیز به گونه‌ای احداث شده که از شهر شهداد و روستاها عبور نمی‌کند و عملاً مسافران هم دیگر رغبتی برای حضور در شهر و روستاها ندارند.
وی بیان کرد: مسئولان باید در زمینه توسعه گردشگری در مناطقی مانند شهداد به صورت جدی روی توانمند کردن مردم محلی از طریق اراده خدمات گردشگری، توسعه صنایع دستی و ایجاد جذابیت‌های بیشتر بپردازند و ارائه تسهیلات به جوانان شهدادی زمینه بازگشت جوانان مهاجر به شهداد را مهیا کنند.
در شرایط موجود به نظر می‌رسد باید طرح جامع گردشگری لوت با نگاه جدی به محرومیت زدایی با هدف توانمند شدن مردم محلی و بومی و با مشورت افراد تحصیل کرده در منطقه تدوین و به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد و شهدادی که می‌تواند به دلیل گستردگی کویر لوت حتی در زمان شیوع کرونا جذب گردشگر کند به مکانی برای خلق ثروت و ایجاد مهاجرت معکوس تبدیل شود.