دو اولویت مهم دولت آینده در توسعه ظرفیت پالایشی کشور

به گزارش خبرنگار مهر، در این روزهای انتخاباتی که شعار کاندیداها عموماً به صورت کلی و بدون برنامه دقیق بیان می‌شود یکی از راهکارهایی که می‌تواند در شناخت دقیق برنامه کاندیداها مؤثر باشد شناخت اولویت‌های نامزدها پس از برگزیده شدن به ریاست جمهوری است. یعنی باید دانست که کاندیدا یک ماه و حتی یک هفته پس از برگزیده شدن چه کارهایی را در اولویت کاری خود می‌گذارد.

با توجه به اینکه یکی از محورهای مورد تاکید اکثر نامزدهای انتخاباتی بحث خنثی‌سازی تحریم‌ها بوده و هست باید به طور دقیق برنامه‌ها و اولویت‌های شان برای تحقق این امر مهم اعلام شود. طبیعی است که اگر کسی به طور کلی با مفهوم اتکاء به ظرفیت داخل به منظور بی‌اثر کردن تحریم‌ها مخالف باشد بنا بر قول رهبر انقلاب در دیدار اخیر خود با دانشجویان شایسته حکمرانی بر مردم نیست.

یکی از مهم‌ترین تحریم‌ها که گلوگاه بودجه و معیشت مردم در این سال‌ها شده بود تحریم‌های نفتی بود. به صورت مشهود هم می‌توان تفاوت سطح زندگی مردم را در سال‌هایی که درآمد نفتی زیاد یا کم می‌شد را حس کرد. در نمودار زیر مشخص است که میزان درآمدهای کشور از محل صادرات نفت از سال ۹۷ که تحریم‌های اقتصادی ایران مجدد اعمال شد، ۲۷.۲ میلیارد دلار کاهش یافت.

درآمد حاصل از صادرات نفت بین سال‌های ۸۹ تا ۹۹

هرچند دور زدن تحریم‌ها هم یکی از راه‌های نجات‌بخش اقتصاد ایران است ولی تصور اینکه این راهی پایدار و مطمئن برای رشد و توسعه اقتصاد است تصوری اشتباه است. تجربه موفق ایران هم در بحث خنثی‌سازی تحریم بنزین نشان دهنده همین مطلب است که می‌توان با اتکای به ظرفیت‌های داخلی به مقابله با تحریم‌ها رفت.

بنابراین در یک کلام اسم رمز خنثی‌سازی تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران را می‌توان توسعه ظرفیت پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی دانست. به دلیل افزایش سرانه مصرف مواد شیمیایی در دنیا و رقابتی‌تر شدن بازارهای جهانی اولویت ساخت پتروپالایشگاه‌ها بیشتر است. در واقع به گفته کارشناسان نفتی دنیای صنایع نفتی در حال گذار از صنایع پالایشگاهی به سمت پتروپالایشگاهی است.

پتروپالایشگاه‌ها نسل جدیدی از پالایشگاه‌ها محسوب می‌شود که بر تجمیع مجتمع‌های پالایش و پتروشیمی تاکید دارد به عبارتی دیگر در مجتمع‌های پتروپالایشگاهی هدف تنها تولید سوخت از بنزین، نفت و گاز نیست بلکه در کنار تولید این محصولات به دنبال تأمین خوراک مورد نیاز مجتمع‌های پلیمری و شیمیایی است.

همین امر باعث افزایش حاشیه سود پروژه‌ها و گسترش بازارهای مقصد برای پتروپالایشگاه‌ها شده است. از طرفی پیش‌بینی می‌شود که در سالهای آینده مصرف مواد پایین‌دستی پتروپالایشی به شدت رشد کند. به عنوان مثال اداره اطلاعات انرژی آمریکا ( EIA ) در گزارشی به بررسی آینده بازار محصولات پایین‌دستی پتروپالایشگاهی پرداخته‌است که نتایج آن نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰ میلادی تولید مواد پایین‌دست پتروپالایشی بیش از ۲ برابر و تقاضای آن‌ها بیش از ۵۰ درصد بیشتر است.

بهانه تأمین مالی هم حل شد

مزایای ذکر شده باعث شده افزایش ادغام عملیات پالایش و پتروشیمی یک روند مهم جهانی در سال‌های اخیر بوده و پیش‌بینی می‌شود در آینده نیز سهم بالایی از سرمایه‌گذاری‌های صنعت نفت و گاز در این حوزه باشد. اکثر چنین پروژه‌هایی ادغامی در مناطق آسیا و خاورمیانه با سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در حال اجرا هستند. با وجود سرمایه‌گذاری های اینچنینی در کشورهای همسایه و هم‌تراز ایران، تاکنون هیچ پروژه پتروپالایشگاهی در کشور به بهره‌برداری نرسیده است. بهانه این امر تا سال ۹۸ مشکل تأمین مالی بیان می‌شد. به همین دلیل جمعی از کارشناسان قانونی را به منظور تسهیل تأمین مالی تأسیس پتروپالایشگاه‌ها تدوین کردند و به مجلس دهم ارائه دادند.

ایده اصلی این قانون که به قانون «توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه مردمی» موسوم شد، اعطای تنفس خوراک به واحدهای پالایشی و پتروپالایشی است. تنفس خوراک یک مشوق اقتصادی است که به کمک آن می‌توان نقدینگی سرگردان در کشور را جذب طرح‌های پتروپالایشی کرد. در این روش، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه‌های مردمی تأمین مالی شده و طی مدت ۴ سال ساخته می‌شود، سپس به محض بهره‌برداری از یک تا ۲ سال از نفت محبوس شده در مخزن خوراک رایگان دریافت می‌کند. یعنی هزینه خوراک دریافتی را در تقریباً ۱ سال ابتدایی پرداخت نمی‌کند و سپس هزینه این یک سال را به صورت اقساطی در ۸ سال به صندوق توسعه ملی بازپرداخت می‌کند.

در صنعت پالایشی کشور در کنار اولویت‌هایی مثل ارتقای صادرات فراورده‌های نفتی، مدیریت یکپارچه صنعت پالایشی و پتروشیمی و رصد هوشمند تولید و توزیع فراورده‌های پالایشی با توجه به قانون ذکر شده، تحریم‌های نفتی و شرایط پالایشی در کشور دو اولویت زیر در حوزه توسعه ظرفیت پالایشی حائز اهمیت است که رئیس جمهوری منتخب آینده باید برنامه‌های مهمی برای آن‌ها ارائه دهد.

ارتقای پالایشگاه‌های موجود

ایران دارای ظرفیت پالایشی ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز است و با وجود همه افزایش ظرفیت‌ها، اما تنها ۲ درصد از سهم ظرفیت پالایشگاهی جهان را در اختیار دارد. در حال حاضر ۹ پالایشگاه نفت آبادان، اصفهان، بندرعباس، تبریز، تهران، شازند، شیراز، کرمانشاه، لاوان در کشور فعال هستند. ظرفیت پالایشی روزانه این پالایشگاه‌ها در حدود یک میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز است. میانگین سن این پالایشگاه‌ها بیش از ۳۵ سال گزارش شده است. بنابراین این پالایشگاه‌ها به دلیل طراحی قدیمی و انحراف از حالت بهینه با کاهش حاشیه سود و عدم جذابیت مواجه شده‌اند.

تولید مقادیر زیاد فراورده‌های کم‌ارزش انتهایی سنگین مثل نفت کوره از جمله مشکلات پیش روی پالایشگاه‌های موجود است. تبدیل این مواد به فراورده‌های سبک تر مستلزم احداث واحدهایی همچون RFCC و ککینگ تأخیری است که هزینه‌های سرمایه‌گذاری بالایی دارند و از همین‌رو اکثر پالایشگاه‌ها باوجود انجام طراحی‌های اولیه و خرید لایسنس از عهده تأمین مالی این واحدها برنیامده‌اند. قانون پتروپالایشگاه‌ها با توجه به این مسئله با موافقت با اعطای تنفس خوراک به کمک تأمین مالی پالایشگاه‌های موجود آمد.

فهرست طرح‌های ارتقای پالایشگاه‌های موجود برای دریافت تنفس خوراک در جدول زیر ذکر شده‌است:

ردیف	نام شرکت	محل اجرای پروژه	نوع خوراک	مبلغ (سرمایه‌گذاری میلیون دلار)	سرمایه‌گذار
۱	شرکت پالایش نفت بندر عباس	پالایشگاه بندر عباس	نفت کوره و وکیوم باتوم	۱۳۲۶	بانک رفاه کارگران
۲	پالایش نفت شیراز	پالایشگاه شیراز	گازوئیل گوگرد بالا	۲۲۲	گروه گسترش نفت و گاز پارسیان
۳	پالایش نفت شیراز	پالایشگاه شیراز	بنزین پالایشگاه	۵/۴۴	گروه گسترش نفت و گاز پارسیان
۴	پالایش نفت شیراز	پالایشگاه شیراز	VR	۶۴۴	گروه گسترش نفت و گاز پارسیان
۵	پالایش نفت تبریز	پالایشگاه تبریز	نفت کوره / وکیوم باتوم / نفتای سنگین	۱۱۴۲	گروه گسترش نفت و گاز پارسیان
۶	شرکت پالایش نفت امام خمینی (ره) شازند	پالایشگاه شازند اراک	وکیوم باتوم / کلاریفاید اویل	۲۳۸	شرکت ملی پالایش و پخش
۷	شرکت پالایش نفت لاوان	پالایشگاه لاوان	نفت خام سنگین	۱۹۷	سازمان تأمین اجتماعی
۸	شرکت پالایش نفت تهران	پالایشگاه تهران	نفتای سنگین	۳۱۴	شرکت‌های استانی سهام عدالت
۹	شرکت پالایش نفت تهران	پالایشگاه تهران	وکیوم باتوم	۸۶۲	شرکت‌های استانی سهام عدالت
۱۰	پالایش نفت لاوان	پالایشگاه لاوان	نفت کوره	۳۶	سازمان تأمین اجتماعی
۱۱	پالایش نفت کرمانشاه	پالایشگاه کرمانشاه	نفت خام سبک	۸۰۰	شرکت پترو فلات قاره
۱۲	شرکت پالایش نفت اصفهان	پالایشگاه اصفهان	نفت خام سبک	(۹۵۴ $) یورو ۸۴۳	شرکت‌های استانی سهام عدالت
جمع کل				۶۷۷۹	-

بنابراین با تسهیل فرایند اعطای تنفس خوراک به طرح‌های ذکر شده و سپس فرایند تأمین مالی آن‌ها با استفاده از فرصت تنفس خوراک، گام بسیار مهمی در جهت افزایش سودآوری پالایشگاه‌های فعلی برداشته می‌شود.

احداث پتروپالایشگاه‌ها در سواحل جنوب کشور

همانطور که پیشتر گفته شد احداث پتروپالایشگاه‌ها راهکاری در جهت خنثی کردن تحریم‌ها و سهیم شدن در بازارهای روبه رشد و پرسود آینده فراورده‌های پتروشمیایی است. سال ۱۳۹۸ پس از ابلاغ آئین‌نامه قانون پتروپالایشگاه‌ها در نهایت وزارت نفت پس از چند مرحله غربالگری شرکت‌ها از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی، ۸ طرح به مجموع ظرفیت ۱۴۶۰ هزار بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی را تأیید کرد که در جدول زیر معرفی شده‌اند:

ردیف	ظرفیت (هزار بشکه در روز)	نوع خوراک	محل اجرا	شرکت سرمایه گذار	سرمایه‌گذار مادر
۱	۱۲۰	میعانات گازی	طرح سیراف (بندر طاهری، عسلویه)	شرکت نفت و گاز پارسیان	هولدینگ غدیر (صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح)
۲	۶۰	میعانات گازی	طرح سیراف (بندر طاهری، عسلویه)	شرکت جاوید انرژی پرتو	شرکت گسترش انرژی پاسارگاد
۳	۶۰	میعانات گازی	طرح سیراف (بندر طاهری، عسلویه)	شرکت توسعه پالایشی پیشگامان سیراف	شرکت مهندسین مشاور ناموران
۴	۱۲۰	نفت خام	جزیره لاوان	شرکت پالایش نفت لاوان (پالایشگاه لاوان)	سازمان تأمین اجتماعی
۵	۳۰۰	نفت خام	بوشهر، بندر گناوه	هولدینگ غدیر	صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح
۶	۳۰۰	نفت خام	جاسک	پتروشیمی باختر	شستا (سازمان تأمین اجتماعی)
۷	۳۰۰	نفت خام	جاسک	پالایش پارسیان تدبیر (طرح بهمن گنوی جاسک)	ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره)
۸	۲۰۰	نفت خام	جاسک	بخش خصوصی	گروه صنعتی انتخاب
مجموع	۱۴۶۰

همه این ۸ پروژه در سواحل جنوب از جمله در منطقه استراتژیک جاسک در سواحل مکران تعریف شده‌اند که از مزایای دسترسی به بندر و بازارهای مصرف و تأمین آب صنعت از دریا بهره‌مند هستند. طبق قانون این طرح‌ها قرار است با توجه به جذابیتی که تنفس خوراک ایجاد کرده‌است با آورده سرمایه‌گذار اصلی، سرمایه‌های مردمی و سایر ابزارهای تأمین مالی مناسب از جمله بازار سرمایه احداث شوند.

به گفته کارشناسان با توجه به اهمیت راهبردی طرح‌ها برای کشور و مسیر جدید تأمین مالی این پتروپالایشگاه‌ها مجموعه دولت و وزارت نفت باید ضمن نظارت بر فرایند احداث این پروژه‌های پتروپالایشی برای حل مشکلات پیش روی سرمایه‌گذاران از جمله در زمینه تأمین مالی، تأمین تجهیزات و اخذ مجوزها کاملاً نقش تسهیل‌گری داشته‌باشد. طبق قانون پتروپالایشگاه‌ها در صورت پیشرفت نکردن طرح‌ها در موعد مقرر و تأمین مالی نشدن از منابع مردمی در بازار سرمایه مجوز تنفس خوراک طرح‌ها باطل می‌شوند.

در مجموع اهمیت دارد که اجرای قانون توسعه پتروپالایشگاه ها و خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی باید جزو اولویت‌های دولت آینده باشد و نباید در میان بحث‌های سیاسی این روزهای انتخاباتی گم شود.