خبرگزاری مهر _گروه جامعه: این روزها فضای انتخاباتی بر کشور حاکم است و نامزدهای ریاست جمهوری در برنامه‌های مختلف در حال ارائه برنامه‌های کلان و اهداف کوتاه مدت و بلندمدت دوره ریاست جمهوری هستند. پیش از این در گزارش جایگاه توجه به عدالت آموزشی در برنامه کاندیداهای احتمالی از این نوشتیم که عملاً در برنامه کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری خبری از توجه به مسائل آموزش و پرورش نیست. واقعیت این است که جامعه آموزش و پرورش با داشتن حدود ۱۳ میلیون دانش آموز و یک میلیون فرهنگی و با احتساب والدین آنها جامعه بزرگی از مخاطبان را تشکیل می‌دهد و فضای تعلیم و تربیت یک گستره بین ۱۲ تا ۱۴ سال را در بر می‌گیرد (با احتساب دوره‌های پیش از دبستان). از همین رو عدم ارائه برنامه برای حل چالش‌های این حیطه که شاید در رأس آنها عدالت آموزشی را بتوان نامید، خسران بزرگی است. اما مسائل و چالش‌های این حوزه که نیاز به برنامه‌هایی با فوریت دارند و یا مسائل کلان آنکه نیاز به برنامه‌هایی بلندمدت‌تر و مدون‌تر دارد، چیست؟ شاید برای برخی از این چالش‌ها دولت فعلی باید برنامه خود را مدت‌ها قبل کلید زده باشد اما ممکن است به دلیل اینکه زمان دولت دوازدهم به اول مهر ۱۴۰۰ نمی‌رسد، برخی از این اولویت‌ها زمین مانده باشد که در این صورت کار دولت بعدی سخت‌تر خواهد بود.
عباس بیات کارشناس حوزه آموزش و پرورش در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص اینکه اولویت‌ها و مسائل فوری آموزش و پرورش که نامزدهای ریاست جمهوری باید برای آنها برنامه‌هایی داشته باشند و رئیس جمهور آینده به آن بپردازد، چیست؟ گفت: قبل از اینکه به این سوال پاسخ دهم می‌خواهم بگویم که اگر کاندیداهای ریاست جمهوری نسبت به فوریت‌هایی که آموزش و پرورش این روزها درگیر آن است شناخت خوبی نداشته باشند و برنامه‌ای ارائه ندهند، بسیار اتفاق نامبارکی است.
برنامه برای سال تحصیلی آینده چیست؟
وی افزود: مهمترین فوریت نقطه‌ای است که در آن ایستاده‌ایم. سال تحصیلی به پایان رسیده و در مرداد و شهریور به سمت بازگشایی مدارس می‌رویم. کرونا و آموزش مجازی و بازگشایی مدارس و داشتن یک برنامه مشخص برای سال تحصیلی آینده یکی از فوری‌ترین و پر اهمیت ترین مسائلی است که رئیس جمهور باید برای آن برنامه داشته باشد و یک فراهماهنگی دستگاهی نیاز دارد. باید میان وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت برنامه‌ای منسجم و مشخص باشد که بتوانیم به سمت بازگشایی مدارس حرکت کنیم. رئیس جمهور باید نسبت به آن اعلام برنامه و موضع داشته باشد.
کمبود معلم در اول مهر ۱۴۰۰ بسیار جدی است
بیات تصریح کرد: نکته بعدی که از مسائل فوری اولویت دارد و برای همین اول مهرماه باید پیگیری شود، کمبود نیروی انسانی است. طبق آمارهایی که داده می‌شود، نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر برای مهرماه کمبود نیروی انسانی داریم. این مسئله شاید سال گذشته نیز وجود داشت اما به دلیل وضعیت کرونا و آموزش مجازی خودش را نشان نداد. مدارسی هستند که با ۴۵ دانش آموز تشکیل می‌شود و با آموزش مجازی این رویه ادامه پیدا کرد. قریب به سه میلیون دانش آموز نیز از آموزش مجازی جا ماندند اما اگر آموزش‌ها حضوری شود که به نظر می‌رسد سال آینده اکثر فضاهای آموزشی به سمت حضوری بودن خواهد رفت حتماً باید این کمبود با یک برنامه ضربتی و فوری رفع شود وگرنه دچار چالش خواهیم شد. در واقع اینها مسائل فوری ای هستند که در اولین روزهای استقرار دولت باید مورد توجه قرار بگیرند اما شاید بعد از آن یکی از مهمترین مسائل روی زمین مانده آموزش و پرورش، اجرای سند تحول بنیادین و به روز آوری این سند است.
به روزآوری و اجرای سند تحول بنیادین اولویت است
نکته بعدی که از مسائل فوری اولویت دارد و برای همین اول مهرماه باید پیگیری شود، کمبود نیروی انسانی است. طبق آمارهایی که داده می‌شود، نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر برای مهرماه کمبود نیروی انسانی داریم. این مسئله شاید سال گذشته نیز وجود داشت اما به دلیل وضعیت کرونا و آموزش مجازی خودش را نشان نداد
کارشناس رسمی وزارت آموزش و پرورش تأکید کرد: قرار بود هر ۵ سال یک بار سند تحول بنیادین به روز آوری شود که در بازه زمانی ۱۰ ساله‌ای که قرار بود اجرایی شود، دو بار این اتفاق از دست رفت و اجرای سند نیز تحقق پیدا نکرده است. یکی از گام‌های کلان در آموزش و پرورش به روز آوری و عملیاتی تر کردن سند تحول است.
برنامه کاندیداها برای برقراری عدالت آموزشی چیست؟
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی ادامه داد: یکی دیگر از بحث‌ها این است که کاندیداهای محترم باید به صورت دقیق اعلام موضع کنند و نگاه خود را درباره کلان تعلیم و تربیت به صورت عملیاتی و نگاه حاکمیتی آنها به آموزش و پرورش بیان کنند و بگویند کدام قسمت آموزش و پرورش را حاکمیتی می‌دانند و خودشان به عهده خواهند گرفت. تخصیص منابع یکی از چالش‌های جدی آموزش و پرورش است. در تأمین بودجه باید کاندیداها اعلام موضع کنند و برای بحث برقراری عدالت آموزشی برنامه خود را بگویند. اینکه آیا راهبردهایی مثل خرید خدمات و توسعه مدارس غیر دولتی را راه به سوی عدالت آموزشی می‌دانند یا از راه‌های جدید و تأمین منابع جدید و افزایش بودجه و تخصیص درست آن قرار است به عدالت آموزشی برسیم. اینکه تربیت معلم چگونه باید باشد، موضعشان در خصوص دانشگاه فرهنگیان چیست. اینها همه موضوعات مهمی است که باید درباره اش گفتگو شود. نکته اینجاست که بخشی از موضوعات در آموزش و پرورش در این سال‌ها حرکت بین دو گانه ها بوده است. هر دولتی که آمده یا به صراحت و یا به روش پنهان در این دوگانه‌ها حرکت کرده است.
برخی روش‌های جبران کمبود معلم در مهر ۱۴۰۰
وی در پاسخ به این سوال که در بحث جبران کمبود معلم پیشنهاد خاصی برای دولت آینده دارید؟ گفت: موضوع کمبود معلم ریشه‌ای چندساله دارد. پیش از این یک مقاله نوشتم درباره همین بحرانی که نباید اتفاق بیفتد و ۲۶ راهکار برای جبران کمبود نیروی انسانی پیشنهاد دادم. از همان سالی که مقاله نگاشته شد، قابلیت اجرا شدنش بود. یکی از راهکارها افزایش ظرفیت دانشگاه فرهنگیان بود که البته تا حدودی رخ داده است. موضوع این است که تا سال آینده یک فوریتی وجود دارد که بدون آسیب دیدن کیفیت کمبود شدید را باید توزیع کرد. اگر فرض بگیریم ۱۵۰ هزار نفر کمبود معلم داریم طی ۵ سال با جذب هر سال ۳۰ هزار معلم، می‌شود این کمبود را جبران کرد و برای اینکه اجازه دهیم این ۵ سال ضرری به ما نرساند یکی از کارها این است که استفاده حداکثری از نیروها بکنیم.
بیات گفت: با تدریس مدیر و معاون و کادر اداری می‌شود بخشی از این ساعت‌ها را جبران کرد. ما ۵۰ هزار نفر کادر اداری داریم. می‌شود با توسعه و کیفی کردن سرباز معلم و یا استفاده از خدماتی مثل حوزه‌های علمیه در مناطق محروم، از ظرفیت‌ها استفاده کرد. یکی دیگر از راه‌ها استفاده از دانشجو معلمانی است که دو سال آموزشی خود را طی کرده‌اند و در همان مناطقی که هستند می‌توانند ساعتی حق التدریس کنند و حتی ممکن است با دادن وقفه تحصیلی به دانشجو معلمان و اجازه ددن به آنها بعد از یک یا دو سال تحصیلشان ادامه پیدا کند، باعث افزایش کیفیت خروجی‌های دانشجویان فرهنگیان هم بشویم. علاوه بر اینها طرح معلم ۳۰ ساعته، اضافه تدریس‌ها می‌تواند به کمک بیاید. اما شاید چالش اصلی اینجا این باشد وقتی پرداخت حق التدریس ها یا اضافه کارها دیر می‌شود دیگر فرد انگیزه ندارد به این طرح‌ها بپردازد. اینجاست که دولت باید در بحث بودجه ریزی و پرداخت‌ها برنامه مشخصی داشته باشد.
توسعه مدارس هیأت امنایی راهی برای جبران عدالت آموزشی
وی با بیان اینکه وقتی درباره عدالت آموزشی حرف می زنیم، از آموزش عالی هیچ گاه صحبت نمی‌کنیم بلکه بحثمان در مورد مدارس است، خاطرنشان کرد: مهمترین راه ایجاد عدالت آموزشی بالا بردن کیفیت مدارس دولتی نسبت به مدارس غیر دولتی برند است. اینجا همان نقطه‌ای است که توان مالی تأثیرگذار است. پس باز هم یک بخش از اینها در راهبردهایی مثل بودجه اتفاق می‌افتد.
بیات در ادامه بیان کرد: از سوی دیگر اگر مدیران مدارس ما از توانایی لازم برای برنامه ریزی آموزشی و تربیتی برخوردار باشد، فضا و کالبد مدارس ما استاندارد باشد ما گام مهمی به سمت عدالت آموزشی برداشته‌ایم. به شرط آنکه ورودهای ما به حل مسائل فرمالیته و شکلی نباشد و واقعاً به کیفیت بینجامد می‌شود در زمان کوتاه اثر گذار بود. ولی واقعیت این است که در اصل بحث توسعه کمی و کیفی در آموزش و پرورش مهمترین عنصر معلم است. افزایش انگیزه معلمان باید در اولویت اول برنامه ریزان باشد که بخشی از آن مالی است و در کوتاه مدت اتفاق می‌افتد و در بلند مدت نیز توسعه حرفه‌ای مورد نظر قرار بگیرد.
کارشناس حوزه آموزش و پرورش در پایان گفت: یکی دیگر از راه‌هایی که می‌توان عدالت آموزشی را تحقق داد، راهکار مدارس هیئت امنایی است. یعنی مدارسی که اولیا و افراد امین محله را در فرآیند تعلیم و تربیت دخیل می‌کنند و این به لحاظ مدیریتی می‌تواند اثرگذار باشد.