خبرگزاری مهر، گروه استانها- کورش دیباج: سال‌ها است شاهد پیامدها و آثار نامطلوب اعتیاد به مواد در کشور هستیم. از دیدگاه بسیاری صاحب نظران، اعتیاد زمینه ساز بسیاری دیگر از مشکلات و مسائل اجتماعی است. به همین دلیل در قوانین جاری کشور اشارات مستقیم و غیر مستقیم فراوانی به ضرورت انجام اقدامات پیشگیرانه در حوزه‌های مختلف از جمله اعتیاد شده است.
در قانون اساسی توجه به عوامل کلان در پیشگیری را در اصول سوم، هشتم، دهم، اصول مندرج در فصل سوم (حقوق ملت)، بیست و نهم، سی ام و سی و یکم که نظام را مکلف به تأمین حداقل نیازهای اساسی کرده و یا تصویری از یک دولت رفاهی داده می‌توان یافت. به علاوه در بند ۵ اصل ۱۵۶ قوه قضائیه به صراحت مکلف به انجام اقدامات مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین شده است.
در اسناد و قوانین داخلی نیز به طور مکرر ضرورت تدوین و اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد تصریح شده است. ماده ۳۳ اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۷ آبان ۷۶ مجمع تشخیص مصلحت نظام و آئین نامه مصوب ۶ بهمن ۷۷ ستاد مبارزه با مواد مخدر و مصوبه ۳۰۸ شورای عالی امنیت ملی مورخ ۱۶ خرداد ۸۰ به پیشگیری به عنوان یکی از وظایف ستاد مبارزه با مواد مخدر اشاره کرده است.
تبصره ۲ ماده ۱، بند ب ماده ۴، بند ج ماده ۶ و ماده ۸ قانون نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی (مصوب ۱۳۸۳) نیز بر بهبود وضعیت تعیین کننده‌های اجتماعی مهم سلامت) مثل سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی (برای ارتقای رفاه و سلامت فردی و اجتماعی افراد، خانوارها و اجتماعات محلی از جمله پیشگیری از بروز اعتیاد در همه ابعاد زندگی مردم تاکید کرده است.
به رغم تلاش‌های مورد اشاره، اغلب صاحب نظران معتقدند در پروژه‌های کاهش عرضه و تقاضای مواد سهم برنامه‌های پیشگیری بسیار کمتر از دیگر پروژه‌ها بوده و بنابراین موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشده است، در حالی که تجربیات متعدد نشان می‌دهد بدون اقدامات پیشگیرانه در حوزه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی، این مشکل قابل کنترل نخواهد بود.
از این رو خبرگزاری مهر در گفتگو با سمیه صالحی، مدیر مؤسسه توانگران آگاه، ابراهیم عباسی، جانشین دبیر ستاد مبارزه مواد مخدر استان مرکزی، میلاد مشایخی رئیس بهزیستی شهرستان اراک، زهرا کسایی پور مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی، محمود خلجی معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان مرکزی و احمد ملک‌حسینی دبیر شورای هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر استان مرکزی به بررسی خلأ برنامه‌ریزی و اقدامات دستگاه متولی در حوزه پیشگیری از اعتیاد در استان مرکزی پرداخته است.
متولی اعتیاد فقط یک دستگاه نیست
سمیه صالحی صالحیان در گفتگو با خبرنگار مهر با تأکید بر اینکه نباید متولی حوزه آسیب‌های اجتماعی به ویژه اعتیاد یک دستگاه باشد گفت: تمامی دستگاه‌ها از جمله سازمان‌های مردم نهاد موظف هستند در کنترل و کاهش اعتیاد اقدامات فوق العاده داشته باشند و صرفاً نباید به وظایف ذاتی خود اکتفا کنند.
وی با اشاره به کارگاه‌های تخصصی اعتیاد ویژه سازمان‌های مردم نهاد گفت: سال گذشته کارگاه‌های متعدد تخصص محور از طرف ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان بهزیستی کشور برای سمن‌های فعال حوزه اعتیاد برگزار شد ولی اثر بخشی کارگاه‌ها باید بررسی شود. بنده در برخی از این کارگاه‌ها حضور داشتم، قطعاً برگزاری این کارگاه‌ها بهتر از برگزار نشدن آن‌هاست ولی این امکان وجود دارد که استانداردهای آموزشی کارگاه‌ها ارتقا یابد.
صالحیان تاکید کرد: باید از افراد صاحب نظر در حوزه اعتیاد استان به جای کارشناسان کشوری در کارگاه‌های استانی استفاده کرد و مهمترین حُسن آن کاهش محسوس هزینه‌ها، آشنایی و اشراف کامل اساتید بومی نسبت به شرایط استان است.
نسبت به چرخه قاچاق مواد مخدر بسیار عقب هستیم
مدیر مؤسسه توانگران آگاه گفت: متأسفانه نسبت به چرخه قاچاق مواد مخدر بسیار عقب هستیم، عملاً این چرخه هر روز یک ماده مخدر جدید با کارکرد متفاوت روانه بازار می‌کند که مهمترین دلیل آن، توان مالی این چرخه است که ما از آن محروم هستیم.
در گذشته آموزش‌های حوزه پیشگیری با دید خطرنگر بود اما خوشبختانه امروز این دید به سلامت محور و سلامت‌نگر تغییر یافته است صالحیان گفت: تغییر رویکرد در حوزه درمان و پیشگیری از اعتیاد نتیجه اقدامات چند سال گذشته است، در گذشته آموزش‌های حوزه پیشگیری با دید خطرنگر بود اما خوشبختانه امروز این دید به سلامت محور و سلامت نگر تغییر یافته است در واقع اجتماع محور شدن اعتیاد از بزرگترین توفیقات این تغییر رویکرد بوده است. در حوزه درمان نیز شاهد تغییراتی در چند سال اخیر بوده‌ایم پروتکل جدیدی به کمپ‌های ترک اعتیاد ابلاغ شده که نشان دهنده رفع نقاط ضعف در این حوزه‌ها به واسطه تغییر رویکرد است.
وی با اشاره به مجازات‌های حوزه اعتیاد تاکید کرد: بنده با حکم اعدام در چرخه مبارزه با مواد مخدر مخالف هستم بهترین دلیل هم بررسی نتیجه چنین مجازاتی بر روند مبارزه با مواد مخدر است، بررسی‌ها نشان می‌دهد مجازات اعدام اثربخش نبوده باید مجازاتی دیگری جایگزین اعدام شود.
صالحیان با بیان اینکه نشر آگاهی هدف اصلی سازمان‌های مردم نهاد است، گفت: ریشه اصلی آسیب‌ها نبود آگاهی است که در گام اول بالا بردن دانش عمومی جامعه مؤثرترین اقدام در پیشگیری و کنترل آسیب‌ها محسوب می‌شود در گام دوم باید به افراد در معرض آسیب خدمات ارائه شود و در بعضی مواقع مداخله انجام شود متأسفانه در ارائه خدمات و برنامه‌ریزی برای آینده افراد آسیب دیده، غفلت زیادی شده و مراقبت‌های پس از ترک مغفول مانده و هزینه جدی در این باره نشده است.
مدیر مؤسسه توانگران آگاه تاکید کرد: باید شبکه حمایتی برای افراد بهبود یافته از آسیب تشکیل و با کمک خانواده، دوستان و همکاران در بحث اشتغال، درمان و مشاوره روانی خدمات ارائه داده شود.
نام استان مرکزی هیچ وقت جزو استان‌های تزریقی شیشه قرار نگرفت
میلاد مشایخی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه کارزار رسانه‌ای بیشتر جنبه پیشگیری دارد نه درمان گفت: نام استان مرکزی هیچ وقت جزو استان‌های تزریقی شیشه قرار نگرفت و یکی از دلایل آن راه‌اندازی کمپین شیشه بود.
وی ادامه داد: چرخه قاچاق برای فروش بیشتر، این مواد را در اشکال جدید همچون کاغذ به دست نوجوان می‌رساند و خانواده نیز از این شیوه‌ها بی خبر است در واقع آسیب از دل ناآگاهی بیرون می‌آید.
رئیس بهزیستی شهرستان اراک با اشاره به اسناد کاهش آسیب‌های اجتماعی گفت: یکی از اهداف این سندها همسو کردن فعالیت‌های دستگاه‌های مختلف است در واقع تنها ابزار پیشگیری از آسیب تدوین سند نیست ما با تنوع شخصیتی و سلیقه افراد جامعه روبرو هستیم و اینکه با یک ابزار بخواهیم این تنوع را پوشش دهیم امکانپذیر نیست از طرفی چرخه قاچاق مواد مخدر هر روز بر جذابیت این مواد و تبلیغاتش می‌افزاید.
مشایخی تصریح کرد: باید سیستم پاداش و تقویت ذهن را تحریک کرد این تحریک نیز با زیرساخت‌های مناسب نشاط اجتماعی اتفاق می‌افتد عوامل طبیعی و غیرمخدر اثرات طولانی‌تری روی ذهن دارند و همین عامل باعث کاهش گرایش به مواد مخدر می‌شود اما از آنجایی که جوانان از چنین عواملی محروم هستند دنبال عواملی می‌روند که اثرگذاری کمتری دارد مانند مواد مخدر.
رئیس بهزیستی شهرستان اراک مطرح کرد: یک خانواده چهار نفره چگونه می‌تواند هشت میلیون بابت یک دوچرخه کم کیفیت بپردازد و به دنبال آن نشاط اجتماعی را افزایش دهد مسلماً چنین خانواده‌ای به سمت قلیان یا گل کشیده می‌شود خانواده چهار نفره‌ای که ماهی سه میلیون تومان درآمد دارد چگونه می‌تواند به کنسرت برود؟
کاهش آسیب‌های اجتماعی باید به سمت افزایش نشاط اجتماعی سوق داده شود
وی با بیان اینکه اسناد کاهش آسیب‌های اجتماعی باید به سمت افزایش نشاط اجتماعی سوق داده شود گفت: رسانه باید روی نشاط اجتماعی بیشتر تأکید کند متأسفانه فرهنگ جامعه ایرانی با نشاط اجتماعی چندان همسو نیست ضرب‌المثل «پایان هر خنده، گریه است» یک نمونه کوچک از این فرهنگ است.
مشایخی مطرح کرد: اعتیاد یک معضل فراگیر است و نمی‌توان آن را به حد صفر رساند اگر امروز جلوی مصرف ماده شیشه گرفته شود ماده جدید دیگری پیدا می‌شود مهم این است که جامعه را در برابر این مواد توانمند کنیم یعنی هر عضوی از جامعه قدرت مقاومت در برابر تبلیغات و پیشنهاد مصرف ماده مخدر را کسب کند.
رئیس بهزیستی شهرستان اراک ادامه داد: ما چه جایگزین مفیدی را برای رفع تنش روزانه در جامعه ایجاد کرده‌ایم؟ حتی در مباحث معنوی و دینی هم کم کاری داریم امروز بی‌نظمی و بی چارچوبی شدیدی در میان معتادین مخدر حاکم است یعنی فرد معتاد خود را مقید به یک ماده مخدر نمی‌کند و همه نوع مخدر را تجربه می‌کند در حالی که سابقاً این گونه نبود و فرد معتاد به تریاک تا پایان عمر ماده مخدر دیگری را تجربه نمی‌کرد این بی چارچوبی آسیب‌ها را تشدید می‌کند.
برای پیشگیری از اعتیاد بهترین بستر، آموزش‌وپرورش است
مشایخی ادامه داد: برای پیشگیری از اعتیاد بهترین بستر، آموزش‌وپرورش است اما متأسفانه همه نهادها تمایل دارند برنامه‌های خود را در این نهاد اجرایی کنند از طرفی اولویت این نهاد، آموزش دانش‌آموزان است نه پرورش.
مشایخی با بیان اینکه تغییر نگرش در سیستم آموزشی باید در سطح کلان اتفاق بیافتد گفت: خوشبختانه همکاری آموزش‌وپرورش استان با بهزیستی خوب است هر چند ورود به این نهاد سخت است که دلیل آن بر می‌گردد به نگرانی مسئولان درباره عدم رعایت مرز میان هشدار و تبلیغ.
کمپ ترک اعتیاد نوجوانان ظرف مدت کوتاهی بسته شد
مشایخی با اشاره به اینکه کمپ ترک اعتیاد نوجوانان گفت: ظرف مدت کوتاهی این کمپ بسته شد چون هیچ مراجعه کننده‌ای نداشت به این دلیل که سن طلایی مصرف مواد مخدر نوجوانی است، در واقع نوجوان معتاد هنوز درگیر آثار تخریبی اعتیاد نشده و مهم‌تر اینکه هنوز به مرحله نفرت و خستگی از مصرف مواد مخدر نرسیده است لذا تمایلی به ترک ندارد.
اکثر کارگاه‌های آموزشی به صرف حضور مادران برگزار می‌شود در صورتی که اکثر معتادین نوجوان، پسر هستند. وی تصریح کرد: اعتیاد مساله چند بعدی است و نمی‌توان به یک راهکار بسنده کرد در علم روانشناسی وقتی موقعیتی قابل کنترل و پیش‌بینی نباشد، می‌گویند فرد دچار درماندگی آموخته شده است این درماندگی فرد را به سمت مصرف مواد مخدر پیش می‌برد. نوجوان امروز هم دچار شرایط غیر قابل پیش بینی شده و نمی‌داند ادامه تحصیل دهد یا دنبال کار برود؟ آیا تحصیل در آینده‌اش نقشی دارد یا نه؟ و موارد دیگری از این دست؛ این سرگشتگی‌ها زمینه را برای اعتیاد فراهم می‌کند پس اگر دنبال کاهش اعتیاد هستیم باید راه رسیدن به آن را هموار کنیم.
مشایخی ادامه داد: سیستم آموزشی باید ارتقا یابد یعنی در امر آموزش خانواده‌ها نه فقط مادر، بلکه پدر نیز مشارکت کند اکثر کارگاه‌های آموزشی به صرف حضور مادران برگزار می‌شود در صورتی که اکثر معتادین نوجوان، پسر هستند. بهتر است این آموزش‌ها مانند کارت واکسن اجباری شود.
مشایخی گفت: باید محدودیت‌ها برای اجرای برنامه‌های نشاط آور کم شود به عنوان مثال اگر بهزیستی بخواهد یک مراسم جشن در پارک برگزار کند باید از نهادهای مختلفی مجوز بگیرد این سخت گیری‌ها و هزینه‌های بالای برنامه‌های نشاط آور باعث می‌شود جوان به سمت قلیان ۱۰ هزار تومانی کشیده شود تا سینما و کنسرت.
معمولاً کارفرما بعد از اطلاع از اعتیاد یا سوءسابقه فرد را اخراج می‌کند
بهزیستی تا مبلغ ۵۰ میلیون تومان وام بدون سود به افراد بهبودیافته می‌دهد چرا این قبیل وام‌ها قبل از به دام افتاد جوان داده نمی‌شود؟ وی گفت: ساختار شهری در ایجاد نشاط اجتماعی مهم است مسیری که هر روز طی می‌کنیم، نقاشی دیوارها، المان‌های میادین، رنگ‌های افسرده و تیره در مسیر تردد همه این‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم در نشاط اجتماعی و میزان آسیب‌ها تأثیر دارد. یکی از مشکلات معتادین، اشتغال بعد از بهبود است، فضای کاری برای این افراد مناسب نیست معمولاً کارفرما بعد از اطلاع از اعتیاد یا سوءسابقه فرد را اخراج می‌کند، اخراج راه درمان نیست باید فرصت درمان را فراهم کرد.
مشایخی در ادامه گفت: بهزیستی تا مبلغ ۵۰ میلیون تومان وام بدون سود به افراد بهبودیافته می‌دهد چرا این قبیل وام‌ها قبل از به دام افتاد جوان داده نمی‌شود؟ آیا حتماً باید جوان، معتاد شود تا شرایط دریافت وام را پیدا کند؟
اعتیاد زنان به نسلی شدن اعتیاد می‌انجامد
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه اعتیاد در حوزه زنان قدری متفاوت با اعتیاد مردان است گفت: آثار سو اعتیاد زنان در خانواده و اجتماع و نوع وابستگی‌هایی که زنان در اثر اعتیاد پیدا می‌کنند بسیار مخرب‌تر از اعتیاد مردان است و می‌تواند به نسلی شدن اعتیاد و شیوع آسیب‌های دیگر هم منجر شود.
زهرا کسایی پور ادامه داد: نرخ شیوع اعتیاد در زنان بالا رفته و سن اعتیاد کاهش پیدا کرده زنان با توجه به دغدغه‌های زیبایی، تناسب اندام، افسردگی و… وارد چرخه اعتیاد می‌شوند البته فقط این موارد نیست بعضاً نکته‌ای در اعتیاد زنان وجود دارد این است که گرایش اعتیاد زنان به اعتیاد را خانواده ایجاد می‌کند به عنوان مثال همسر زن معتاد است و همین امر باعث می‌شود که زن به چرخه اعتیاد و فروش مواد مخدر سوق پیدا کند.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی ادامه داد: دیده می‌شود در اعتیاد زنان کمتر از سوی نهاد خانواده حمایت‌های را می‌بینند که بتواند از دام اعتیاد رهایی پیدا کند.
کسایی پور با اشاره به تشکیل کمیته زنان ذیل شورای ستاد مبارزه با مواد مخدر گفت: این کمیته متشکل از مشاورین امور زنان دستگاه‌های اجرایی و فعالان غیردولتی است. شیوع شناسی اعتیاد، سال ۹۰ به صورت ملی انجام و وضعیت اعتیاد زنان ترسیم شد البته بدون تفکیک و برش استانی.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی در ادامه گفت: طرح شیوع شناسی با محوریت زنان در استان پیشنهاد و مقرر شد در کنار آن، برنامه جامع کنترل و پیشگیری از اعتیاد جامعه زنان در سطح استان تدوین شود.
کسایی پور تصریح کرد: طرح پیشگیری و کنترل اعتیاد جامعه زنان در گروه سنی ۱۵ تا ۴۰ سال نیز در شورای زنان و ستاد مبارزه با مواد مخدر استان با نگاه علمی مصوب و اجرایی خواهد شد.
وی ادامه داد: در طرح ملی گفتگو خانواده با محوریت پیشگیری از اعتیاد زنان جز استان‌های پیشرو در کشور هستیم و قرار است مراحل بعدی این طرح با محوریت انجمن جامعه شناسی اراک اجرا شود.
آنچه باید در حوزه پیشگیری از اعتیاد زنان اتفاق بیفتد، ارائه آمار و اطلاعات شفاف به مردم است
وی با اشاره به اینکه کارگاه‌های تخصصی برای گروه‌های مختلف زنان در استان برگزار شده است، گفت: آنچه باید در حوزه پیشگیری از اعتیاد زنان اتفاق بیفتد، ارائه آمار و اطلاعات شفاف به مردم است تا جامعه نسبت به این امر حساس شوند البته باید جوانب کار را در نظر گرفت تا مبادا نتیجه عکس حاصل شود.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی تاکید کرد: استمرار، شرط اثربخشی برنامه‌های حوزه اعتیاد است اینکه موجی در جامعه ایجاد کنیم و بعد از مدتی فروکش کند فایده ندارد. همچنین باید به گروه مخاطب نیز توجه شود مخاطب ما آحاد جامعه است اما در فاز پیشگیری باید گروه در معرض خطر اولویت داده شوند به عنوان مثال فرزند خانمی که درگیر اعتیاد است باید اولویت آموزش و پیشگیری باشد.
بالا بردن سطح استرس زنان و دختران به عنوان دروازه ورود زنان به اعتیاد است
وی با اشاره به علل گرایش زنان به اعتیاد گفت: تشویق‌های گروهی در مراکز فعالیت زنان همچون باشگاه‌های ورزشی و سالن‌های آرایشی از عوامل فریب و گرایش زنان به مواد مخدر است. عادی انگار استعمال سیگار و قلیان، بالا بردن سطح استرس زنان و دختران به عنوان دروازه ورود زنان به اعتیاد است.
کسایی پور با تاکید بر نظارت مستمر بر محل‌های تجمع گروه‌های مختلف به ویژه زنان گفت: طی بازدیدی که از آرایشگاه‌های زنان داشتیم، ۶ ماه به دستگاه‌های نظارتی فرصت داده شد تا اشکالات این اماکن را رفع کنند و نتیجه بازدیدها نیز در اختیار شورای مبارزه مواد مخدر و نیروی انتظامی استان قرار گرفت.
وی با تأکید بر توجه ویژه به تبعات اعتیاد زنان ادامه داد: تأمین مواد مخدر مورد نیاز برای زن معتاد قطعاً نسبت تأمین مواد مخدر برای زن معتاد سخت‌تر است به همین دلیل وارد مسیرهایی چون تن فروشی و سرقت می‌شود. به مرد معتاد سخت‌تر است به همین دلیل وارد مسیرهایی چون تن فروشی، سرقت، وادار کردن فرزندان و اعضای خانواده به تأمین مواد می‌شود.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی با اشاره به راه‌های پیشگیری حوزه اعتیاد گفت: مهمترین و اثر بخش‌ترین مؤلفه، آموزش است اما در ارائه آموزش و خدمات، باید مهندسی مجدد انجام شود تا شاهد دربرگیری مخاطب بیشتر و اثربخشی باشیم، کارگاه محور بودن آموزش باید جایگزین متکلم وحده شود.
کسایی پور با تأکید بر افزایش تاب آوری زنان گفت: با افزایش تاب آوری اجتماعی زنان می‌توان تا حدی این قشر را در برابر آسیب‌های اجتماعی ایمن کرد طرح تاب آوری زنان با حضور ۲۰ تسهیل‌گر در استان اجرا شد مخاطب این طرح ۳ هزار نفر از زنان آسیب دیده بود.
گرایش به تأسیس کمپ ترک اعتیاد زنان پایین‌تر است
وی با بیان اینکه کمپ‌های ترک اعتیاد زنان باید افزایش یابد ادامه داد: بر اساس آمار ۱۰ درصدی جمعیت معتاد زنان استان، حدود ۳ هزار معتاد داریم در حالی که فقط یک کمپ ترک اعتیاد ویژه زنان داریم که همین کمپ هم استاندارد نیست.
مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری مرکزی با اشاره دلایل آمار پایین کمپ ترک اعتیاد زنان گفت: متأسفانه گرایش به تأسیس کمپ ترک اعتیاد زنان نسبت به آقایان پایین‌تر و حتی مراجعه خود زنان به کمپ نیز کمتر است و در برخی موارد داروهای این افراد نیز توسط آقایان تهیه می‌شود.
کسایی پور عنوان کرد: آنچه باید در حوزه زنان به طور جدی پرداخته شود حمایت‌های مادی و معنوی از زنان آسیب دیده است وقتی یک زن گرفتار آسیب می‌شود اگر حمایت و درمان نشود قطعاً باید منتظر عواقب بدتر از اعتیاد باشیم و جا دارد عنوان کنیم دفتر امور زنان و خانواده استانداری از تمامی طرح پژوهشی صاحب نظران در حوزه پیشگیری از اعتیاد حمایت خواهد کرد.
بخش دوم این گزارش را با عنوان «در حوزه اعتیاد ضعیف عمل شده اما توقف نکرده‌ایم» می‌توانید اینجا ببینید.