به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «نگاهی به آغاز هنر مفهومی در ایران» که به کوشش علیرضا ارواحی نویسنده و پژوهشگر هنر تدوین و از سوی نشر بن‌گاه منتشر شده به بررسی موردی آثار مفهومی مارکو گریگوریان و مرتضی ممیز پرداخته است.
علی سجادیه، طراح گرافیک و تصویرگر و دیگر نویسنده کتاب نیز در این ارتباط اظهار داشت: زبان به یکی از مؤلفه‌های مهم در هنر معاصر تبدیل شده است، البته قرار نیست در هنر معاصر زبان به‌کار گرفته شود؛ تحلیل آثار مرتضی ممیز را بر اساس نشانه‌شناسی آغاز کردم و آنجا که بحث زبانی پیش می‌آید، ارتباط آن را با متن اثر تحلیل کردم.
وی با اشاره به استفاده از چاقو در آثار مفهومی مرتضی ممیز در سه اپیزود ادامه داد: ممیز بر اساس انگاره‌ای که از هنر مفهومی پیدا کرده بود از چاقو استفاده کرده که طبیعتاً از آن تهدید و خشونت استنباط می‌شود که در هر دوره می‌تواند معنای خاصی متناسب با آن دوران را تداعی کند.
رسول کمالی عکاس، طراح گرافیک و تصویرگر و یکی از نویسندگان این کتاب نیز درباره این اثر اظهار داشت: در جلسات عصر یکشنبه با حضور تعدادی از هنرمندان و پژوهشگران اصفهانی کم‌کم وارد حوزه تئوری هنرهای مفهومی شدیم و متوجه شدیم مقاله جوزف کسوث درباره هنر مفهومی ترجمه نشده و به همین دلیل مقاله دوم نوشته شد که توضیحی بر آن ترجمه است.
وی افزود: جوزف کسوث در آمریکا زندگی می‌کند، دانشجوی فلسفه بوده و پیرو چهار هنرمند انگلیسی است که تلاش می‌کردند در آثار خود واژه‌ها را به مثابه ایده و مفهوم به‌کار گیرند و در پی خلق ارزش‌های زیبایی‌شناختی و ارزش‌های بصری نبودند؛ او دو سال پیش‌تر مقاله‌ای با عنوان «هنر به مثابه ایده» نوشته و ایده‌های خود را به صورت خلاصه درباره هنر در آن آورده بود.
کمالی با بیان اینکه هنرمندان پیش از کسوث به اندازه او به طور نقادانه و موشکافانه به موضوع هنر مفهومی نپرداخته بودند، ادامه داد: بنابراین مقالات پیشین زیاد نظام‌مند نبوده و مهم نبودند، پس مقاله جوزف کسوث برای کتاب اخیر انتخاب شد.
این هنرمند اصفهانی گفت: کسوث به زیبایی‌شناسی حمله می‌کند. حتی ریشه واژه زیبایی‌شناسی از واژه لاتینی می‌آید که به معنای ادراکات حسی است. حتی او معتقد است زیبایی‌شناسی به واسطه فلسفه و فیلسوفان از علم جدا شده و دچار نوعی انحراف شده است.
اقتضای هنر امروز گذر از زیبایی‌شناسی است
وی اضافه کرد: هرچه بگوییم زیبایی‌شناسی درکی درونی است و از دیدن، شنیدن و بوییدن حاصل می‌شود اما پیش‌فرض‌های ذهنی و تجربیات پیشین نیز درباره آن حکم می‌دهد. حتی علاقه ما به یک چیز باعث می‌شود آن را زیبا ببینیم در صورتی که آن چیزی که من زیبا می‌بینیم لزوماً از نگاه دیگران زیبا نیست.
وی بیان کرد: اقتضای هنر امروز این است که از این زیبایی‌شناسی و ریخت گذر کنیم و مفهوم و چیزی که در بطن نیت هنرمند است را به تصویر بکشیم و اینجاست که ایده، اولویت مفهومی پیدا می‌کند.
این طراح گرافیک و تصویرگر تصریح کرد: حتی بیشتر آثار مارکو گریگوریان و مرتضی ممیز درون‌ارجاعی نیستند در حالی که یکی از مؤلفه‌های هنر مفهومی از نظر جوزف کسوث، درون‌ارجاعی بودن اثر هنری است. پس فرم می‌تواند از بیرون گرفته شود اما اثر باید درون‌ارجاعی باشد.
وی گفت: جوزف کسوث معتقد است یک اثر هنر مفهومی زمانی ارزنده است که ماهیت هنر را به پرسش بکشد. هنرمند مفهومی تنها به سراغ زبان نمی‌رود و خود هنر را به چالش می‌کشد.
اثر هنری مفهومی نمی‌تواند بدون عنوان باشد
کمالی با بیان اینکه اثر هنری مفهومی نمی‌تواند بدون عنوان باشد، اضافه کرد: بر اساس عنوان به دریچه ورود به خوانش آن اثر دست پیدا می‌کنیم، پس اثر هنری مفهومی باید حتماً دارای عنوان باشد.
علیرضا ارواحی، پژوهشگر هنر، نویسنده و مترجم کتاب نگاهی به آغاز هنر مفهومی در ایران در این ارتباط گفت: من، دوستان و همکارانم تمایل زیادی برای انجام کار گروهی داشتیم و این گروه که نامشان در ابتدای کتاب آمده از سال ۱۳۹۱ کار خود را در دو حیطه اجرایی و پژوهشی آغاز کردند؛ کتاب نگاهی به آغاز هنر مفهومی در ایران، در واقع یکی از نتایج کار پژوهشی این گروه است.
تئوری و مباحث نظری در هنر
وی افزود: در این گروه یکی از اهداف خود را پرداختن به تئوری و مباحث نظری در هنر در شاخه‌های گوناگون آن قرار دادیم و به‌طور مشخص روی هنرمندان معاصر در حوزه هنرهای مفهومی کار کردیم و به این نتیجه رسیدیم که در حوزه هنر مفهومی مقالات و متون ترجمه‌شده زیادی وجود ندارد. همچنین به جایی رسیدیم که متوجه شدیم نظریات اندیشمندان و هنرمندان غربی، در ایران به‌صورت متفاوتی خوانش می‌شود یا اصلاً خوانش نشده است، بنابراین تدوین کتاب نگاهی به آغاز هنر مفهومی در ایران را آغاز کردیم.
این نویسنده اصفهانی ادامه داد: مقاله جوزف کسوث جزو مهم‌ترین مقالات در این حوزه بود اما ترجمه نشده بود چون ترجمه آن مشکل بود و ناشران به چاپ یک مقاله رغبتی نداشتند بنابراین به این نتیجه رسیدیم که از زاویه نگاه جوزف آثار گریگوریان و ممیز را بازخوانی کنیم.
ارواحی با بیان اینکه لازم است تئوری‌های اولیه از ابتدا بازخوانی شود، بیان کرد: باید برگردیم و نسبت به این تئوری‌ها و نظریه‌ها نگاه دوباره‌ای بیندازیم چون از خوانش آنها سال‌ها گذشته و حتی در برخی موارد این مفاهیم بد خوانش و فهمیده شده است. بنابراین در این کتاب به سراغ آغاز هنر مفهومی رفتیم.