به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام علی روشن در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است به تبیین میراث غدیر پرداخته است. وی در این یادداشت آورده است:
همانگونه که خداوند سرنوشت امت پیامبرش را پس از وفات آن حضرت، با جعل ولایت الهی معین نموده، سرنوشت جامعه را در شرایط غیبت امام نیز با جعل ولایت فقها مشخص کرده است. اگر خداوند بندگانش را بیهوده نیافریده و راه سعادت ایشان را از طریق پیامبرانش مشخص کرده است، برای دوران پس از ختم رسالت نیز بی شک برنامه دارد. این چیزی است که هم قرآن و هم سنت قطعی رسول الله صلی‌الله علیه و آله بر آن تاکید دارد.
از همان ابتدایش مشخص بود که او از جنس دیگری است. از همان روز نخست پرواضح بود که این شخص قرار است مسیری نو در تاریخ بشریت باز کند. از همان لحظه که دیوار کعبه شکافت تا آن زمان که پیامبر رحمت به دستور خدا در غدیر خم به امامت و خلافت منصوبش کرد. همان که خدای رحمان در آیات محکمش (وَ أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ) جان و نفس پیامبرش دانست .[۱] همان که قرآن صراط مستقیمش خواند و خداوند همه مردان و زنان را امر نمود که هر روز در نمازهایشان ندای «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» سر دهند .[۲]
میراثی به نام ولایت الهی
اگر خداوند بندگانش را بیهوده نیافریده و راه سعادت ایشان را از طریق پیامبرانش فرستاده است، برای دوران پس از ختم رسالت نیز بی شک برنامه دارد. این چیزی است که هم قرآن و هم سنت قطعی رسول الله (ص) بر آن تأکید دارد. خداوند در موارد متعدد سرنوشت رهبر جامعه اسلامی پس از پیامبرش را متذکر شده است که ماجرای غدیر تنها یک نمونه از آن است. به عنوان نمونه فرموده است:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم ْ؛[۳] ای اهل ایمان! از خدا اطاعت کنید و [نیز] از پیامبر و صاحبان امر خودتان [که امامان از اهل بیت اند و چون پیامبر دارای مقام عصمت می‌باشند] اطاعت کنید» همچنین می‌فرماید:
«یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ؛[۴] ای پیامبر! آنچه از سوی پروردگارت [درباره ولایت و رهبری علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (علیه السلام)] بر تو نازل شده ابلاغ کن؛ و اگر انجام ندهی، رسالت او را انجام نداده‌ای!»
رسول الله صلی الله علیه و آله نیز از همان دوران کودکی علی (علیه السلام) و از ماجرای دعوت خویشان نزدیکش، در هر فرصتی مقام ولایت و خلافت امیرالمومنین علی را به یارانش درس می‌داد، که احادیث متواتر ثقلین و غدیر تنها دو نمونه از آن است؛ صد حیف که درس آموزان مردود شدند.
سفارش قرآن و تلاش اهل بیت برای تربیت فقها
هرچند خداوند امام را در رأس جامعه اسلامی نشانده است اما پاسخگویی به نیازهای گوناگون دینی در نقاط مختلف، مستلزم تربیت افرادی آگاه به امور دینی است. از این رو خداوند در قرآن مسلمانان را تشویق به فقاهت و فراگیری دانش دین نمود تا هر کدام عهده دار امور دینی منطقه خود شوند، لذا فرمود: «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ ؛[۵] و مؤمنان را نسزد که همگی [به سوی جهاد] بیرون روند؛ چرا از هر جمعیتی، گروهی [به سوی پیامبر] کوچ نمی‌کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، بیم دهند، باشد که [از مخالفت با خدا و عذاب او] بپرهیزند.» لذا پیامبر و ائمه علیهم السلام تربیت فقها و مجتهدان دینی را جز مهمترین برنامه‌های خود قرار دادند.
اهتمام اهل بیت علیهم السلام بر نهادینه کردن ولایت فقها
همانگونه که خداوند سرنوشت امت پیامبرش را پس از وفات آن حضرت، معین نموده، سرنوشت جامعه را در شرایط غیبت امام نیز مشخص کرده است. بر این اساس پیامبر و ائمه علیهم السلام، فقها و مجتهدان را علاوه بر آموزش علوم دین، برای برعهده گرفتن مسئولیت‌های اجتماعی نیز تربیت می‌کردند. به عنوان نمونه امام باقر علیه‌السّلام به ابان بن تغلب، شاگرد نامدارش فرمود: «در مسجد بنشین و برای مردم فتوا بده؛ زیرا دوست دارم در میان شیعیانم مثل تو را ببینم .»[۶] هرچه به دوران غیبت نزدیک می‌شد، این امر حساسیت بیشتری پیدا می‌کرد. ائمه علیهم السلام با تأسیس نهادهای مختلفی همچون سازمان وکالت و نیابت، و سپردن امور آن به دست فقها، مردم را با شیوه جدید مدیریت دینی و اجتماعی با محوریت مجتهدان مأنوس می‌کردند. در این باره می‌توان به زکریا بن آدم اشعری وکیل امام رضا و امام جواد علیهما السلام در قم اشاره کرد. بنا بر برخی روایات، امام رضا علیه السلام مردم را در مسائل دینی به زکریا بن آدم ارجاع داده و او را امین خود در مسائل دین و دنیا معرفی کرد. او وجوهات شرعی مردم قم را از طرف امام دریافت می‌کرد. [۷] با تأکیدات و اقدامات ائمه علیهم السلام از همان دوران حضور معصومان، اندیشه ولایت فقها در جامعه شیعی نهادینه شد.
اجماع امامیه بر اندیشه بنیادین ولایت فقها
ولایت مجتهدان در مسائل دینی و اجتماعی اصل مسلمی است که همه عالمان در تاریخ امامیه بدان معتقد بوده‌اند، از شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی تا فقهای دوران بعد مانند علامه حلی، شهیدثانی، محقق کرکی، مقدس اردبیلی، شیخ بهایی، میرزای قمی، کاشف الغطاء، شیخ انصاری، آخوند خراسانی، مرحوم بروجردی و مرحوم خویی و…[۸] مسأله ولایت فقها از دو جنبه قابل بررسی است: یکی به لحاظ اعتقادی به عنوان اصلی مسلم که قرآن و خاندان رسالت (علهم السلام) خود بانی آن بوده‌اند که در این جهت اختلافی نیست. دیگری از نگاه فقهی؛ چراکه فقیه نیز مکلف است و کارها و اعمال او مانند همه مکلفین، احکامی دارد. اگر اختلافی میان فقهای شیعه درباره ولایت فقها دیده می‌شود، مربوط به حیطه اختیارات فقیه یا همان جنبه فقهی مسأله است.
ولایتی که خداوند برای امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم السلام در روز غدیر جعل نمود، حرکتی شتابنده و توقف ناپذیر است. هرچند آن ولایت الهی مخصوص معصومین است، اما قطره‌ای از آن را در اختیار عالمان پاک طینت و مهذب قرار دادند تا جامعه اسلامی در دوران غیبت از حرکت نایستد. ولایت فقها ارثیه‌ای است که از رسول خدا و امیرالمومنین علیهم السلام به یادگار مانده است. به همین دلیل است که نهاد مرجعیت همواره خار چشم دشمنان دین و آماج حملات و شبهات ناجوانمردانه بوده است.
پی نوشت:
[۱] آل عمران، آیه :۶۱.
[۲] بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۱۱.
[۳] نساء، آیه :۵۹.
[۴] مائده، آیه :۶۷.
[۵] توبه، آیه :۱۲۲.
[۶] رجال نجاشی، ص ۱۰.
[۷] رجال کشی، ص ۵۹۴-۵۹۵.
[۸] رک: https://btid.org/fa/news/13527