خبرگزاری مهر، گروه استانها - محسن محمد عربی*: بحث این روزهای محافل خصوصی و عمومی بر سر آب است که در پی خشکسالی‌های سنوات قبل به اوج خود رسیده و هم اکنون در اکثر کشورهای منطقه از جمله ایران و خصوصاً مناطق گرم و خشک کاملاً مشهود و ملموس است، از عمده پیامدهای کاهش چشمگیر نزولات آسمانی کاهش دبی آب رودخانه‌ها و حجم سطح آب پشت سدهای بزرگ و کوچک کشور را برشمرد.
خارج از بحث چرایی به وجود آمدن خشکسالی و دلایل بروز آنکه نیازمند بررسی و تحلیل داده‌های آماری هواشناسی است، هدف چگونگی مقابله با آن و اقداماتی است که مسئولان ذیربط می‌بایست انجام دهند، کشور ما قریب چند دهه است که درگیر خشکسالی است اما اقدامات زیربنایی و اساسی در حد قابل قبولی برای مقابله با آن صورت نپذیرفته و بلکه ما را مقلوب خود ساخته و اثر آن را در اعتراضات اخیر می‌توان مشاهده کرد.
درگیری با معضل خشکسالی
کاهش آب در خشکسالی امری بدیهی و طبیعی است و برای مقابله و برون رفت از آن نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های است که بتوان آب موجود را مدیریت و بهره‌وری از آن را حداکثر کرد به نحوی که همه بخش‌های اقتصادی به طور مساوی و منصفانه از آب بهره‌مند شوند در غیر این صورت آثار زیانبار خود را بر کلیه بخش‌های تولیدی تحمیل نموده و ضمن کاهش تولید با حذف مشاغل موجود و افزایش بیکاری، آرامش و آسایش آحاد جامعه را از بین خواهد برد.
با توجه به اینکه در چندین سال گذشته خشکسالی بر کشور حاکم بوده اما به صورت علمی با آن مقابله نشده بلکه با اجرای طرح‌های سنتی و صرفاً با ایجاد سدهای مخزنی بزرگ و کوچک و احداث آب بندهای متفاوت بر بستر رودخانه‌ها بسنده شده است که در مقابل اقداماتی از جمله احداث مخازن بتنی زیرزمینی غول پیکر و خطوط انتقال آب بسیار وسیع، سیستم تصفیه فاضلاب متعدد و بازگشت مجدد آب حاصل از آن به بخش کشاورزی و تعدد دستگاه‌های آب شیرین کن در حاشیه دریا و اقیانوس‌ها و… از سوی بعضی کشورهای درگیر خشکسالی انجام گرفته بسیار ناچیز و اندک است، مشخص نیست این خشکسالی‌ها تا چند سال یا چند دهه دیگر ادامه داشته باشد، لذا باید هر چه سریع‌تر با استفاده از دستاوردهای بشری و طرح‌های موفق تولید آب پایدار، به مقابله با آن رفت.
گرمسار تنها شهرستان استان سمنان است که دارای رودخانه دائمی و چهار فصل است که با مدیریت درست و صحیح می‌تواند در تمام بخش‌های اقتصادی سرآمد باشد، اما به دلیل سلیقه‌ای برخورد کردن و عدم وجود مدیریت یکپارچه رودخانه (به دلیل مجزا بودن مدیریت تولید و مدیریت مصرف در حوزه تقسیمات کشوری) تاکنون قادر به تأمین نیازمندی‌های منطقه نبوده است.
برخوردهای سلیقه‌ای
در فصل گرم تابستان و استفاده بیشتر آب در باغات بالادست و خارج از حوزه شهرستان امکان مدیریت برداشت آب وجود ندارد و باغات و مزارع شهرستان‌های گرمسار و آرادان با کمبود آب مواجه می‌شوند، همچنین با هر رخداد بارندگی شدید فصلی در مناطق کوهستانی بالادست، مقاطعی از کانال انتقال آب تخریب شده و متعاقب آن مشکلاتی را برای تأمین آب شرب شهروندان این دو شهرستان ایجاد می‌کند، این در صورتی است که بودجه‌های کلانی در سال‌های قبل برای احداث و بازسازی آن تحت عنوان علاج بخشی کانال انتقال آب سیمین دشت به گرمسار هزینه شده است! اما هیچ وقت سازمان آب نگاه مهربانانه به آن نداشته و جز اولویت‌های آنها نبوده است که اگر چنین بود نباید شاهد خرابی‌های پی در پی آن باشیم و یک بار برای همیشه آن را اصلاح می‌کردند!
برخوردهای سلیقه‌ای و مدیریت‌های قائم به شخص را در این طرح می‌توان یافت،! سوال مهم اینکه چرا ابتدا سد نمرود سپس خط انتقال آب و بعد تصفیه خانه آب شیرین (برای تأمین آب شرب) و یا کانالهای توزیع و تقسیم آب در سطح مزارع احداث نشد و بلکه کاملاً برعکس ساخته شده‌اند؟ کما اینکه برای احداث شبکه‌های برق و گاز هم از تولید به مصرف اقدام می‌کنند نه از مصرف به تولید یعنی اول نیروگاه می‌سازند و بعد خط انتقال نیرو رو احداث می‌کنند و یا حداقل به صورت همزمان اجرا می‌شود!
اشکال برعکس احداث کردن این پروژه مهم، تخریب سازه‌های بتنی به علت گذشت زمان و هدر رفت بودجه بیت‌المال است، هر ساله از جمله سال جاری بخشی از بودجه ملی و شهرستان صرف بازسازی و توسعه کانال انتقال آب، تکمیل سد نمرود و تصفیه خانه آب شرب شهرستان می‌شود اما به دلایل نامعلومی شهروندان هنوز طعم آب شیرین قابل شرب را نچشیده‌اند! و همچنان در صف‌های طولانی فروش آب شیرین معطل می‌مانند و یا هزینه زیادی را صرف تعمیر و نگهداری دستگاه‌های تصفیه خانگی می‌کنند که در شرایط اقتصادی موجود ظلم مضاعفی است که به خانواده‌ها تحمیل می‌شود.
بیش از سه ماه است که مقطعی از کانال انتقال آب در خارج از حوزه شهرستان بر اثر هجوم سیلاب تخریب شده، طی بازدید و مستندسازی صورت گرفته فعلاً با ایجاد «بای پس» و تخلیه لوله‌های بتنی و استقرار یک دستگاه بیل مکانیکی و یک دستگاه کامیون و نیزاری شدن طول مسیر کانال چیز دیگری را نمی‌توان دید.
ایراد خسارات به شهروندان
این گونه اقدامات کم فروغ شایسته این مردم آفتاب سوخته در گرمای بالای ۴۰ درجه سانتیگراد که با بی برقی هم در ساعاتی از شبانه روز دست و پنجه نرم می‌کنند نیست! پس از تخریب کانال تا مدت زیادی شهر دچار کاهش کمی و کیفی آب شد تا جایی که طبقات بالایی آپارتمان‌ها آب نداشتند و به ناچار برای تأمین و جبران کمی آب، چاه‌های قدیمی آبفا فعال شدند و در نتیجه کیفیت آب بیش از پیش کاهش پیدا کرد و هم اکنون اکثر کولرهای آبی، دستگاه‌های آب شیرین کن، پکیج، آبگرم کن‌های منازل دچار گرفتگی و انسداد مجرای آب شده و تعمیر آن هزینه زیادی را می‌طلبد در حالی که شهروندان خسارت دیده باید از چه مرجعی خسارات وارده را دریافت کنند؟ شرکت‌های آب منطقه‌ای و آبفای استان چگونه جبران خسارت می‌کنند؟ آیا هیچیک از مسئولین مربوطه از بابت خسارات وارده به شهروندان گرمسار و آرادان عذر خواهی به عمل آورده؟ آیا گزارشی از نحوه و روند بازسازی کانال به اطلاع عموم رسانده‌اند؟
مردم انتظار دارند که مسئولان ذیربط استانی در خصوص رفع مشکلات تأمین آب در تمام بخش‌های اقتصادی (کشاورزی و صنایع) و آب شرب مطلوب اقدامات اساسی را معمول دارند که از جمله آن می‌توان به ایجاد مدیریت یک پارچه آب رودخانه حبله رود از مبدا تا مقصد، اجرای کامل مصوبه تقسیم آب سد نمرود و جلوگیری از هرگونه برداشت اضافه بر مصوبه قانونی تحت هر شرایطی و برای هر نوع مصرفی (با توجه به تحمیل برداشت آب شهر سرخه از سد نمرود)، تسریع در احداث خط لوله انتقال آب از سد نمرود به تصفیه خانه گرمسار با توجه به ناتوانی پیمانکار و خارج نمودن طرح از روش BOT به دولتی و بکارگیری پیمانکار توانمند اشاره کرد.
توسعه تصفیه خانه آب شرب شهر گرمسار با توجه به اینکه تأمین آب شرب شهر آرادان و شهر جدید ایوانکی هم به مأموریت آن اضافه شده است در کنار تسریع در بازسازی و اجرای کامل طرح علاج بخشی کانال انتقال آب سیمین دشت به گرمسار بمنظور تأمین آب پایدار بخش کشاورزی و صنایع مستقر در شهرک‌های صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی و لایروبی و پاکسازی کانال انتقال آب به صورت دوره‌ای که در حال حاضر به علت رشد و نمو نی زار در مسیر کانال مذکور موجب کدورت و افت کیفیت آب شده، از جمله مسائل دارای اهمیت هستند.
*کارشناس و کنشگر حوزه آب استان سمنان