به گزارش خبرنگار مهر اشکال اصلی ما زمانی است که با مشاهده یک بحران به دنبال راه‌چاره می‌گردیم تا بتوانیم به مشکلات غلبه کنیم اما تاکنون پیش نیامده که بخواهیم برای پیشگیری از مشکلات گامی برداریم و یا به نحوی از خطرات احتمالی جلوگیری کنیم.
خوزستان و کم‌آبی آن نقطه تلنگر و چه بسا زنگ خطری بود تا ما بخواهیم مسئلهٔ کم‌آبی را در سطح استان قزوین مورد بررسی قرار دهیم و در راستای اخباری که اخیراً با مضمون خشکسالی قزوین در ۱۰ سال آینده منتشر شده به دنبال راه نجاتی برای استان قزوین باشیم.
رعایت الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری امر مهم در پیشگیری از کمبود آب
فاطمه صدری در میزگردی که به همین منظور در خبرگزاری مهر قزوین برگزار شد اظهار کرد: دشت قزوین با دارا بودن موقعیت استراتژیک جایگاه ویژه‌ای در کشور دارد و فعالیت اقتصادی آن برای کشور بسیار حائز اهمیت است و فعالین اقتصادی نیز بسیار علاقه‌مند به سرمایه گذاری در این استان هستند.
کارشناس زمین شناسی اذعان کرد: نبود مدیریت صحیح، جایگاه ویژه استان در بحث صنایع، گران شدن و رونق گرفتن محصولات کشاورزی سبب شد تا تاراج آب‌های زیرزمینی به شدت در استان قزوین انجام شود.
وی افزود: در خصوص کمبود آب مسائل کلی از جمله افزایش میزان گرمای زمین، افزایش دما، تبخیر آب و قرارگیری در کمربند خشکسالی مطرح می‌شود اما در خصوص جزئیات کمبود آب می‌توان به دو دیدگاه فنی و مدیریتی اشاره کرد که مسلماً جایگاه مدیریتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
این کارشناس تصریح کرد: با توجه به اینکه بیشتر آب مصرفی در کشاورزی است ما باید مسئله کشاورزی و تأثیر آن در کمبود آب را مورد بررسی قرار دهیم و سپس برای آن برنامه‌های مدون تعریف کنیم.
وی ادامه داد: در گام اول برای بخش کشاورزی رعایت الگوی کشت و استفاده از روش‌های نوین آبیاری بسیار حائز اهمیت است که در حین سادگی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد اما متأسفانه این مسائل به ظاهر ساده نیز در بخش کشاورزی اجرایی نمی‌شود.
وی ضمن اشاره به جایگزین شدن روش‌های نوین کشاورزی به جای روش‌های سنتی و ساخت شهرک‌های گلخانه‌ای عنوان کرد: از سوی دیگر تولید برخی محصولات کشاورزی برای استان بسیار آسیب زا است و ما باید استان را از تولید برخی از محصولات کشاورزی نجات دهیم تا در راستای آن بتوانیم آب را نجات دهیم و در ادامه با حفظ آب استان را از مسئله خشکسالی نجات دهیم.
صدری به ضعف مدیریتی در بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: استان قزوین یک استان صنعتی و کشاورزی است و به همان میزان که صنعت برای ما بسیار حائز اهمیت است کشاورزی نیز باید مورد توجه قرار بگیرد که مسئولین سازمان کشاورزی با اجرای طرح الگوی کشت و مسئولین آب منطقه‌ای ضمن جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز می‌توانند در مسئلهٔ جلوگیری از خشکسالی در قزوین نقش‌آفرینی کنند.
ایران در کشاورزی بین ۱۷۸ کشور دنیا در جایگاه ۸۳ قرار دارد
وی با اشاره به اینکه ۲۵ درصد از مشاغل کشور در حوزه کشاورزی است و ایران در کشاورزی از ۱۷۸ کشور دنیا در جایگاه ۸۳ قرار دارد ادامه داد: مسئلهٔ اصلی این است که به جای مدیریت در عرضهٔ آب لازم است مدیریت در تقاضای مصرف آب انجام شود و در همین راستا میزان و نوع مصرف آب مورد بررسی و برنامه‌ریزی قرار بگیرد.
وی تصریح کرد: بهترین راه برای کشاورزی بررسی محصولات کشاورزی به صرفه برای استان است به این معنا که ما باید به سوی کشت محصولاتی برویم که نیاز آن‌ها به آب کم باشد و اگر واردات برخی محصولات کشاورزی برای ما بهتر از تولید ان است گزینهٔ واردات در اولویت قرار بگیرد تا با این کار میزان مصرف آب در برخی محصولات کشاورزی مدیریت شود.
این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: آب در سفره آب‌های زیر زمینی دارای حجم است و زمانی که بیش از حد معمول از این حجم استفاده شود زمین دچار فرو نشست می‌شود.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه زه کشی هیدرولیکی استان قزوین بهترین زه کشی ایران است در همین شبکه ۳۵ درصد آب از بین می‌رود زیرا شبکهٔ ما یک شبکهٔ مستمر است.
وی گفت: از سوی دیگر راه انتقال آب باید بتنی باشد تا آب به نحو احسن انتقال پیدا کند اما متأسفانه در برخی مناطق مسیرهای بتنی تخریب شده یا محل انتقال آب خاکی است که با این شرایط آب جذب خاک شده و به سرعت تبخیر می‌شود.
صدری با اشاره به امضای کشور ایران در راستای ملحق شدن به اقتصاد سبز برای جلوگیری از فقر و رشد اقتصادی تأکید کرد: ایران در این توافق نامه متعهد شد که اقتصاد خود را بر روی تمام فاکتورهای توسعه پایدار انجام دهد و این طرح پس از امضا بدون بومی‌شدن نسبت به شرایط هر استان و ترجمه به بخش کشاورزی ابلاغ شد که اگر از سوی سازمان کشاورزی این طرح به صورت بومی در هر استان اجرایی و بر ای آن الگوی کشت نوشته و بر اساس آن مجوز استفاده از منابع و آب لحاظ می‌شد ما اکنون با بسیاری از مشکلات مواجه نبودیم.
وی تغییر رویکرد حکمرانی و خارج شدن حفر چاه از نظارت شخصی را لازمهٔ کار دانست و گفت: سیلاب‌ها و باران‌ها می‌توانند به عنوان تغذیه اب‌های زیر زمینی استفاده شوند اما متأسفانه به دلیل عدم مدیریت به دشت رها شده و پس از تبخیر به نمک تبدیل می‌شوند.
وی مطرح کرد: زمانیکه مردم از تصمیمات مسئولین فاصله می‌گیرند به دنبال مسائل جزئی می‌روند و این در حال است که ما باید با آگاه‌سازی مردم به دنبال مطالبات جدی باشیم چرا که مسئلهٔ آب می‌تواند سبب از بین رفتن هزاران موجود زنده و چه بسا انسان‌ها باشد.
ذخایر زیر زمینی خیلی سخت بازیابی می‌شوند
وی با اشاره به اینکه ذخایر زیر زمینی خیلی سخت بازیابی می‌شوند ابراز کرد: باغستان‌ها نقش مهمی در تعامل هوای استان دارند که متأسفانه با قرارگیری در موقعیت طرح توسعه استان، بسته‌شدن ۵ رودخانهٔ موقت محلی و دستکاری در طبیعت در خطر قرار گرفته‌اند و اگر این باغستان‌ها نابود شوند دمای منطقه افزایش یافته و رطوبت خاک از بین می‌رود.
این کارشناس احداث چاه‌های جوی برای جذب باران و احداث لانه مرغابی در بیابان را به عنوان طرح‌های راهگشا دانست و عنوان کرد: مسئلهٔ سفره‌آب‌های زیر زمینی مانند قلکی است که از آن برداشت می‌شود بی آنکه در آن پولی ریخته شود و این مسئله درست مشابه برداشت بی‌رویه و کاهش بارندگی در سفره‌آب‌های زیر زمینی است.
وی خیانت آشکار کشور را در نبود آمایش سرزمین و فساد سیستماتیک پشت پرده خواند و عنوان کرد: تصفیه خانهٔ صنعتی با شبکه فاضلاب الوند همراه شد تا فاضلاب صنعتی و انسانی در تصفیه خانه تصفیه شود و این در حالی بود که شرایط تصفیه فاضلاب انسانی با فاضلاب صنعتی متفاوت بود و از سوی دیگر حوضچه‌ها ظرفیت این کار را نداشتند به همین منظور این فاضلاب‌ها در طبیعت رها شد و به منابع کشاورزی نفوذ کرد و در ادامه این عوامل که بسیار سرطان‌زا است ضمن نفوذ در خاک و در نهایت محصولات کشاورزی مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد.
صدری با اشاره به اینکه مهاجرت و توسعهٔ استانها و شهرها از جمله استان قزوین عامل مهمی در کم‌آبی است بیان کرد: انسان با دستکاری در طبیعت از جمله با احداث سد در بستر رودخانه‌ها در امور طبیعی طبیعت ورود پیدا کرده و تعامل زیستی آن را به هم ریخته است برای مثال با احداث دیوار در مسیر سیلاب و رودخانه‌ها به تحرک آب شدت می‌بخشد و مشکلات فراوانی را به بار می‌آورد و این در حالی است که مسیر آب رودخانه و سیلاب باید طبق تعامل طبیعی داری شیب ملایم باشد.
وی در پایان گفت: انتظار ما از مسئولین به ویژه دادستان جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و مطالبه از عملکرد مسئولین مربوطه است همچنین از سازمان‌های اب‌منطقه‌ای و کشاورزی انتظار می‌رود طرح‌های صحیح و مطالعه شده‌ای را در آغاز فصل کشاورزی برای مدیریت آب و میزان مصرف آب ارائه دهند تا با این کار استان را از خطر جدی نجات دهند.
مصرف بهینه آب شهری تأثیر چندانی در راستای کمبود آب ندارد
محمدعلی اشتریان نیز در این میزگرد با اشاره به اهمیت صرفه‌جویی در آب کشاورزی اظهار کرد: در حالی که به تازگی مسئلهٔ کمبود آب و تبدیل شدن استان قزوین به کویر در ۱۰ سال آینده بسیار مطرح شده برخی مسئولین به مصرف روز مردم اشاره می‌کنند و این در حالی است که ۹۰ درصد آب صرف امور کشاورزی ۷ درصد صرف امور صنعتی و تنها ۳ درصد به مصرف شهری اختصاص دارد از سوی دیگر مصرف بهینه آب شهری تأثیر چندانی در راستای کمبود آب ندارد چرا که ما در لوله‌کشی‌های شهری شاهد هدر رفتن آب هستیم.
این فعال محیط زیست اذعان کرد: آرمان توسعهٔ ما باید به سوی تأمین امنیت غذایی حرکت کند و برای مدیرت آب در استان لازم است ما از حالت خودکفایی کشاورزی خارج شویم و در سایر امور به خودکفایی برسیم.
وی گفت: با توجه به اینکه یک سوم میزان بارش جهانی در ایران است باید گفت که میزان تبخیر آب نیز در کشور ما ۵۰ درصد است و ما اگر بخواهیم نسبت به شرایط موجود در کشاورزی خودکفا شویم گویی اکولوژی کشور را زیر پا گذاشته و در نهایت باید شاهد نابودی کشور باشیم.
این فعال حوزهٔ رسانه با اشاره به فرورفتن ساختمان‌های عظیم در فرو چاله و عمق آن بیان کرد: فرو چاله و نشست زمین در حالی به وجود می‌آید که طبیعت از بین رفته باشد و با رخ‌دادن پدیدهٔ فرو چاله ما از این مسئله آگاه می‌شویم چنانچه که استان فارس که زمانی به عنوان تولید کننده گندم در کشور شناخته می‌شد هم‌اکنون دچار فرونشست و فرو چاله شده‌است.
وی بیان کرد: در سال ۲۰۱۰ در جنوب غربی تهران ۳۶ سانتیمتر فرونشست رخداد که این میزان ۹۰ برابر حد بحران و در سال ۲۰۱۵ حدود ۵۳ سانتیمتر فرونشست در استان فارس رخداده که این میزان ۱۴۰ برابر شرایط بحران در اتحادیه اروپا است و اگر اقدامات لازم به موقع انجام نشود استان قزوین نیز با مشکلات جدی‌تری از این قبیل مواجه خواهد شد.
فرسایش خاک در کمبود آب بسیار اثرگذار است
اشتریان ضمن اشاره به اینکه ما نباید در استان صنایع آب‌بر داشته باشیم و لازم است این صنایع در استان‌های ساحلی احداث شود بیان کرد: با توجه به اینکه آب و خاک دو مبحث مهم و مکمل یکدیگر هستند مسئلهٔ فرسایش خاک نیز در کمبود آب بسیار اثرگذار است چنانچه که از ۲۴ میلیارد تن فرسایش خاک در جهان یک دوازدهم این فرسایش در ایران است و این امر سبب می‌شود تا نزول باران جذب زمین نشده و با کاهش منابع آبی در زمین ما شاهد فرونشست و فرو چاله باشیم.
وی ادامه داد: اگر ما برای جذب سرمایه در حوزه‌های مختلف از جمله حوزهٔ گردشگری، حوزهٔ اماکن تاریخی و منابع طبیعی استفاده کنیم ضمن حفظ منابع اکولوژی می‌توانیم بیشتر از کشت و صادرات محصولات کشاورزی جذب سرمایه داشته باشیم.
وی گفت: در این میان مسئلهٔ آلودگی آب نیز مسئلهٔ بسیار مهمی است که باید بسیار مورد توجه قرار بگیرد چرا که ما در بخش پس‌آب‌های صنعتی به صورت عینی شاهد آن هستیم که آب‌های زیر زمینی به واسطهٔ این پساب‌ها دچار آلودگی شده‌اند.
اشتریان بیان کرد: آنچه که در خصوص سد لاستیکی و پارک سافاری توسط مسئولین مطرح می‌شود این است که ما آب چندانی مصرف نمی‌کنیم و این در حالی است که پوسترهای سطح شهر مردم را به صرفه‌جویی در مصرف آب دعوت می‌کند.
وی گفت: در حال حاضر شرایط مردم و نوع مصارف ان‌ها در اروپا به شکل ساده در حال انجام است و این در حالی است که مردم در ایران به سوی مصرف‌گرایی حرکت می‌کنند و تا زمانی که مردم مصرف‌گرا باشند نمی‌توانند مطالبه‌گر شوند و در نهایت از عملکرد مدیران بویژه در بخش محیط زیست بی‌اطلاع خواهند ماند.
وی در پایان ضمن اشاره به استفاده از آب‌های سطحی از جمله شاهرود و آب طالقان تأکید کرد: از دیدگاه من وجود صنایع فولاد در استان، آلودگی صنایع پساب‌ها و اب‌های زیر زمینی آن هم در شرایطی که محیط زیست پاسخگو نیست از جمله مسائل مهم در خصوص کمبود آب است که در راستای این امر اصلاح الگوی کشت در کشاورزی و تدبر در صنایع می‌تواند یک راهکار عملیاتی و اجرایی باشد.
نگاه کارشناسانه‌ای در حق آب کشاورزان وجود ندارد
مهدی امینی نیز در این میزگرد با اشاره به کمبود آب در استان قزوین اظهار کرد: منطقهٔ دشت‌آبی از جمله مناطقی بود که به دلیل عدم مدیریت به منطقهٔ بی‌آبی تبدیل شد.
محقق حوزهٔ محیط زیست اظهار کرد: حدود چهل سال گذشته در کنار رودخانه‌های فصلی منطقهٔ دشتابی گودال‌های متعددی برای شارژ سفره آب‌های زیر زمینی حفر شد که بعد از گذشت چندین سال این چاه‌ها به محلی برای جمع‌آوری زباله تبدیل شدند که این امر به خودی خود مسائل و مشکلات متعددی را به بار آورد.
وی افزود: مسئلهٔ حفر چاه‌های غیرمجاز از دیگر مسائلی است که این روزها جنبهٔ معامله و تجارت پیدا کرده و در ازای قول حفر چاه برگهٔ انتخابات به نام برخی از کاندیدها مزین می‌شود که نمونهٔ بارز این امر در حفر ۸ حلقه چاه در زمین ۱۵۰ هکتاری که ۶ حلقه چاه آن غیرمجاز است کاملاً مشهود است.
وی با اشاره به اینکه نگاه کارشناسانه‌ای در حق آب کشاورزان وجود ندارد عنوان کرد: از سوی دیگر استفاده از چاه آب برای کشاورزی کاملاً مستمر است و کشاورزان با حق‌آبه‌های خود در هر نوبت ۸ ساعت آب استفاده می‌کنند و سپس حق آب را به نفر بعدی واگذار می‌کنند که این امر باعث کارکرد دائم موتور آب و در نهایت استفاده آب می‌شود.
امینی ضمن اشاره به حفر ۱۵ حلقه چاه غیرمجاز تصریح کرد: برنامه‌هایی که از جانب مسئولین ارائه می‌شود تنها مختص به بیان و مصوبات است و بدون آنکه این طرح‌ها به مرحله اجرا برسند مسئولین تنها از مسائلی علمی ابتدایی صحبت می‌کنند بی آنکه به دنبال حل مسائل مربوط به حوزهٔ کمبود آب باشند.
استفاده از روش سنتی آبیاری غرقابی برای آبیاری از دیگر عوامل کمبود آب است
وی با اشاره به اینکه مسئولین مربوطه تخصصی در حوزهٔ شغلی خود ندارند ادامه داد: عدم‌شناسایی رودخانه‌های فصلی و استفاده از روش سنتی آبیاری غرقابی برای آبیاری باغستان از دیگر عوامل مهمی است که رسیدگی به آن و ارائه الگو کشت و آبیاری باید در دستور کار قرار بگیرد.
وی گفت: احداث پارک سافاری اگر چه به نقل از مسئولین اسباب زیبایی شهر است اما این زیبایی‌ها مقطعی است و زمانی که نتواند گره‌ای از مشکلات را باز کند کاربردی ندارد از سوی دیگر احداث سد نیز باعث می‌شود آب به نقاط پایین‌تر نرسیده و در مسیر تبخیر شود.
امینی با اشاره به پیشینهٔ پرآبی در استان قزوین و خروج آب از تنورها بیان کرد: از سوی دیگر حفر چاه‌ها غیرمجاز در منطقهٔ هفت‌سنگان نیز به‌صراحت به چشم می‌خورد به‌گونه‌ای که ظاهر منازل ویلایی با مخزن آب و در زیر مخزن آب چاه‌هایی حفر شده که با شیب هیدرولیکی از سفره آب‌های زیر زمینی به‌صورت غیرمجاز آب برداشت می‌شود.
وی در پایان تأکید کرد: استفاده از آب‌های دریا و تبدیل آن به آب‌های شیرین اگرچه املاح به همراه دارد اما در شرایط اضطراری می‌تواند راهگشا باشد و بسیاری از مسائل را برطرف کند.
به گزارش خبرنگار مهر با توجه به اینکه آب مایهٔ حیات است و حیات تمام موجودات من‌جمله انسان‌ها به آن بستگی دارد امروز شاهد آن هستیم که این عامل حیات نفس‌های پایانی خود را می‌کشد و گویی توانی برای حیات حتی تا ۱۰ سال آینده را نیز ندارد.
امروز با نواخته شدن زنگ خطر و شمارش معکوس مرگ طبیعت شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که اگر در لحظه تدابیر اجرایی در دستور کار قرار نگیرد داستان خوزستان بار دیگر برای دشت قزوین از سر خوانده می‌شود.