حجت الاسلام محمد علوی زنجانی در قسمت دوم گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه مسئله امتحان برای تحقق هدف آفرینش یک ضرورت است؛ گفت: حقیقت امتحان الهی فراهم کردن زمینه مناسب برای رشد استعداد و به ظهور رساندن مکنونات و نیت‌های قلبی انسان است. گاهی انسان‌ها از نیات قلبی خود تیز غافل هستند و وقتی در بوته امتحان و آزمایش قرار می‌گیرند روشن می‌گردد چقدر راست میگویند. در قرآن کریم در سوره (عنکبوت در آیه ۳) اشاره به این مطلب می‌کند.
وی افزود: گاهی انسان ادعایی دارد و قلبا می‌داند که اعتقادی به آن وجود ندارد؛ بلکه بخاطر مصلحت اندیشی و فریب دادن دیگران این ادعاها را بیان می‌کند که این هم انفاق است و خدا یک سوره کامل درباره منافقین قرار داده است که (سوره منافقون) می‌باشد. همچنین عده‌ای با دیدن مؤمنین میگویند ما با شما هم همراه و همسنگر هستیم و وقتی درزخلوت بازیاران خودشان می‌نشینند و مؤمنین را مسخره می‌کنند این مطلب را در (سوره بقره آیه ۱۴) اشاره شده است.
پژوهشگر معارف اسلامی با بیان اینکه نقطه مقابل کذب سریع، صدق مطلق بوده و به کسانی که ایمان آورده و دستورات خدا و پیغمبر را بدون هیچ کوتاهی عمل می‌کنند اطلاق می‌گردد؛ گفت: قرآن اینگونه افراد را صدیق می‌نامد که این مطلب را در (سوره حدید آیه ۱۹) بیان کرده است.
وی ادامه داد: اگر کسی ادعای اعتقاد دارد و حداقل در ادعایش دروغ می‌گوید، هرچند گاهی نیز در عمل لغزش پیدا کند و نفسش غالب شود، آن خطا را با سرشکستگی و با خجالت جبران کند چنین کسی حد نصاب ایمان را دارا می‌باشد. حداقل ایمان این است که انسان قلبا معتقد باشد آنچه پیامبر اسلام از طرف خداوند متعال آورده است درست بوده و باید آن را رعایت کرد.
محقق حوزوی بابیان آنکه کسانی هستند که میگویند خدا و قیامت وجود دارد، ولی وقتی زمان ابتلاء فرا می‌رسد گفته‌های خود را فراموش می‌کنند، ادامه داد: پیداست که امتحان برای این موارد است که آیا فرد مدعا حاضر است که ایمان و تصدیق قلبی خود را در اطاعت عملی به ظهور برساند یا خیر؟
وی در ادامه با اشاره آنکه معنای ایمان مطلق یعنی هر آنچه خدا فرموده است حتی اگر دستور به کشتن فرزند داده شده باشد حق می‌باشد گفت: ای همان دستوری بوده که خداوند به حضرت ابراهیم علیه السلام داد حضرت بدون آنکه شکی به دل راه دهد به دنبال اطاعت امر خدا بود. حضرت اسماعیل بدون آنکه لب به شکایت بگشاید امر خدا را اطاعت کرد.
حجت الاسلام علوی زنجانی با اشاره به اینکه ایمان نیز دارای مراتبی می‌باشد و هر چقدر ضعیف شود نفاق قوی‌تر می‌گردد، گفت: حالت اشخاص را بجایی می‌رساند که انسان نماز می‌خواند، روزه می‌گیرد، عبادت می‌کند اما با مؤمنان واقعی فرق دارد مانند آنکه وقت انجام دادن دستورات الهی بهانه گیری کرده و امروز و فردا می‌کند و زنگی دنیا را به آخرت ترجیح می‌دهند و این مطلب در (سوره نساء آیه ۱۴۲) آورده شده است.
وی با بیان آنکه آزمایش خداوند اینجا معنا پیدا می‌کند که به وسیله ابتلاء، عیار صدق و کذب معلوم می‌گردد، گفت: قرآن کریم با روش تربیتی خاص خود بعضی از آزمایشات گذشتگان را برای عبرت آموزی به ما یادآور می‌شود. قدیمی ترین امتحان قرآن امتحان ابلیس است که شش هزار سال خدا را عبادت کرده بود و در پرستش ادعایی داشت؛ اما در امتحان سجده بر انسانی که از خاک آفریده شده بود با تکیه بر عبادت طولانی خود کفردر وجودش نمایان شد چرا که ابلیس از ابتدا ایمان مطلق نداشت و ایمانش مشروط بود که اینگونه دستورات در آن نباشد.
پژوهشگر معارف اسلامی با اشاره به امتحان دسته جمعی بنی اسرائیل زمانی که حضرت موسی علیه السلام که هم سخن حضرت حق بود مدت یک ماه از مردم کناره گیری کرد و مشغول عبادت در کوه طور بود؛ گفت: قرآن می‌فرماید واعدنا موسی؛ ثلاثین لیله> سوره اعراف ایه ۱۴۲و قتی یک ماه به پایان رسید خداوند حضرت موسی وحی نمود که باید ۱۰ روز دیگر بمانید که در مورد آن ده شب به مردم چیزی گفته نشده بود؛ چون باید در امتحان الهی ابهامی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: وقتی بین مردم این وسوسه ایجاد شد که مبادا موسی (ع) به ما دروغ گفته و ما را رها نموده باشد، سامری از این فرصت استفاده کرد و گوساله‌ای درست کرد و آن را خدای حضرت موسی معرفی نمود. این امتحان الهی بود تا معلوم گردد ایمان بنی اسرائیل چه مقدار عمق دارد آیا مشروط به حضور حضرت موسی در بین شأن است؟
حجت الاسلام علوی زنجانی با اشاره به اینکه اگر ایمان ضعیف باشد و پایه عقلانی و منطقی نداشته باشد با کمترین تردید از بین خواهد رفت، گفت: با توجه به این امتحان الهی تکلیف ما روشن است و باید ایمانمان عمق و ریشه داشته باشد و دلایل منطقی برای ادعایمان پیدا کنیم. باید آنچنان ایمان محکم شود که در مورد مؤمن فرموده‌اند «کالجبل الراسخ لاتحرکه العواصف» _کافی ج ۱ ص ۴۵۴)
وی افزود: باید ایمانی استوار داشته باشیم تا به سرنوشت بنی اسرائیل مبتلا نشویم. اگر چند روز دسترسی به پیامبر (ص) و امام معصوم (ع) نداشتیم و زمان غیبت پیش آمد، نباید ایمانمان متزلزل گردد آنچه مهم است آن است که به حال خود بنگریم که چه میزان ایمان داریم.
پژوهشگر معارف اسلامی با بیان آنکه آیا واقعاً معتقد هستیم آنچه امام حسین علیه السلام شب عاشورا فرمود و روز عاشورا انجام داد درست است، ادامه داد: آیا واقعاً اجرای حکم خدا آن بود که طفل شیرخوار هم فدای دین شود؟ آیا گرفتن یک پست حکومت و به دست آوردن منافع مادی دلیل موجهی برای گناه و کفر است «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الَّثمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ »(۱۵۵ سوره بقره)
وی با اشاره به اینکه آزمایش الهی استثنا پذیر نمی‌باشد و شیعیان نیز دارای آزمایشاتی هستند، افزود: هر کس نزد خداوند عزیز تر باشد آزمایش، سخت‌تر است. چون در آن آزمایش سخت است که انسان ترقی پیدا می‌کند و به کمال می‌رسد. ادعای محبت و شیعه بودن اهل بیت (ع) کافی نیست بلکه باید در امتحانات الهی امام حسین علیه السلام را دوست بداریم. وقت معامله حرام و ربوی و… معلوم می‌شود چقدر ایمان و محبت ما عمق دارد.
حجت الاسلام محمد علوی زنجانی با بیان آنکه اکنون نیز در عصر غیبت وظیفه ما حمایت از ولی خدا و نایب برحق او می‌باشد، گفت: در امتحاناتی که در طول ۴۳ سال عمر انقلاب اسلامی رخ داده است کسانی که از امتحانات با بصیرت و سربلند بیرون آمده‌اند نزد اهل بیت قطعاً جایگاه ویژه‌ای دارند. برای نمونه می‌توان به مدافعان حرم مانند سردار شهید حاج قاسم سلیمانی که موقعیت‌های دنیایی زیادی در اختیارش بود اما ثابت قدم در راه ولی امر مسلمین ماند، شهدای دفاع مقدس و دیگر مدافعان حرم اشاره کرد.
وی افزود: امتحان ما نیز امروز آن است که تحت پرچم ولایت مطلقه فقیه، جان بر کف در مسیر انقلاب اسلامی و عوامل ولی امر، حرکت کنیم و در این راه استقامت داشته باشیم و بدانیم تمام سختی‌ها و مشکلات و حتی پیروزی‌ها، امتحان دسته جمعی و آزمون فردی ما می‌باشد.